Morgunblaðið - 08.12.2000, Blaðsíða 47

46 FÖSTUDAGUR 8. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 8. DESEMBER 2000 47
ptagiiiiHbifeifr
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
BÁG KJÖR
ELLILÍFEYRISÞEG A
EF MARKA má tölur þær sem
fram komu í grein Ólafs
Ólafssonar, fyrrverandi land-
læknis og formanns Félags eldri
borgara, hér í Morgunblaðinu í gær
býr tæpur þriðjungur ellilífeyris-
þega á íslandi við afar kröpp kjör, að
ekki sé meira sagt.
Félag eldri borgara óskaði fyrr á
þessu ári eftir því að ríkisskattstjóri
gerði úttekt á því hver væri tekju-
dreifing ellilífeyrisþega.
í grein sinni vitnar Ólafur m.a. í
upplýsingar frá ríkisskattstjóra um
dreifingu á tekjum ellilífeyrisþega.
Þar kemur fram, að samkvæmt út-
tekt ríkisskattstjóra séu 28 af hundr-
aði eða tæplega 7.400 ellilífeyrisþeg-
ar með lægri mánaðartekjur en
58.500 krónur fyrir skatta og 11.686
ellilífeyrisþegar, eða 44 af hundraði,
með um
75.000 krónur í mánaðartekjur fyr-
ir skatta. Útreikningar þessir eru
byggðir á meðaltali úr tekjuhópum.
Þessar upplýsingar benda til þess
að allt of stór hópur ellilífeyrisþega
búi við afar bág kjör.
Það getur ekki talist viðunandi, að
þannig sé búið að eldri borgurum
þessa lands, að stór hluti þeirra þurfi
að sætta sig við minna en lágmarks-
framfærslutekjur.
Ólafur Ólafsson bendir í grein
sinni á að skattleysismörk eru tæpar
64.000 krónur á mánuði og að Lána-
sjóður íslenskra námsmanna áætlar
að námsmenn þurfi 66.500 krónur á
mánuði. Því megi ætla að lágmarks-
framfærslukostnaður sé á bilinu 64-
66 þúsund krónur.
Úm miðjan október nú í haust var
umfjöllun hér í Morgunblaðinu um
kjör aldraðra, þar sem komist var að
þeirri niðurstöðu að bætur almanna-
trygginga hefðu hækkað minna en al-
menn laun í landinu. Kaupmáttar-
aukning hjá þeim sem taka greiðslur
frá almannatryggingum hafði þannig
orðið minni en á almennum vinnu-
markaði. Eins og bent var á í for-
ystugrein Morgunblaðsins þarf það
ekki að koma á óvart. Það er ekki
hægt að gera kröfu til þess að bætur
almannatrygginga fylgi launaskriði í
landinu. Þá er líka ljóst, að launa-
skrið kemur misjafnlega niður og
fjölmennir hópar launþega hafa ein-
ungis fengið í sinn hlut samnings-
bundnar hækkanir alveg eins og þeir,
sem njóta bóta almannatrygginga.
Við íslendingar erum í hópi rík-
ustu þjóða heims og höfum verið um
langt skeið. Þeir, sem nú eru komnir
á ellilífeyrisaldur, ólust margir
hverjir upp á kreppuárunum og síðan
tóku við ár seinni heimsstyrjaldar-
innar.
Það var ekki fyrr en eftir seinni
heimsstyrjöldina sem fór að rofa til
og hafist var handa við uppbyggingu
þess velferðarþjóðfélags, sem við nú
búum í og stendur traustum fótum.
Það voru einmitt þeir sem nú eru
komnir á ellilífeyrisaldur, sem tóku
mestan þátt í þeirri uppbyggingu,
sem við nú njótum ávaxtanna af. Þeir
hinir sömu lentu margir í því, að
sparifé þeirra brann upp á báli óða-
verðbólgu sem hér geisaði, í allt of
mörg ár.
Þessir einstaklingar eiga það inni
hjá þjóðfélaginu, að þeim sé búið
tryggt og áhyggjulaust ævikvöld.
Þess vegna þarf að leita leiða til þess
að gera betur en gert hefur verið.
EMBÆTTILAGT NIÐUR
AÐ ER ekki á hverjum degi, að
ríkisstjórn leggi til við Alþingi,
að embætti verði lagt niður. Nú hefur
það þó gerzt, því ríkisstjórnin hefur
lagt fram frumvarp á Alþingi um nið-
urlagningu embættis ríkistollstjóra
frá og með næstu áramótum. Verk-
efni embættisins verða flutt til fjár-
málaráðuneytis og til embættis toll-
stjórans í Reykjavík.
Geir H. Haarde fjármálaráðherra
segir, að með þessari ráðstöfun megi
nýta fjármagn betur en áður og þessi
hagræðing hafi í för með sér tæki-
færi til að efla ákveðna þætti toll-
gæzlu, t.d. fíkiefnaeftirlit. Ráð er
fyrir því gert, að starfsmenn ríkis-
tollstjóraembættisins, sem nú eru 23
talsins, fái áfram störf hjá tollyfir-
völdum. Niðurlagningu embættisins
er ætlað að gera tollgæzlu skilvirkari
og samnýta starfskrafta, auk þess að
fækka stjórnsýsluembættum.
Full ástæða er til að fagna því, að
stjórnsýsluembættum sé fækkað í
hagræðingarskyni og^ til að gera
starfsemi skilvirkari. Útþensla ríkis-
valdsins hefur verið mjög hröð á und-
anförnum árum, þótt hluti af starf-
seminni hafí verið færður til
sveitarfélaga. Nútíma tækni á tölvu-
öld felur vafalaust í sér tækifæri til
að endurskoða starfsemi embætta og
stofnana á vegum ríkisins - ekki síð-
ur en í atvinnulífinu almennt. Þar
tíðkast nú sameining og samruni fyr-
irtækja til þess að gera starfsemi
þeirra hagkvæmari og arðbærari.
Af þessum sökum er ástæða til að
hvetja fjármálaráðherra til þess að
láta fara fram rækilega endurskoðun
á þeim embættum, sem starfrækt
eru, og þeim stofnunum, sem ríkið
hefur sett á fót af ýmsum tilefnum og
á ýmsum tímum með hagræðingu í
huga.
Ríkisreksturinn lýtur sömu lög-
málum og einkarekstur að því leyti til
að hinir ýmsu rekstrarþættir þurfa
að vera í stöðugri endurskoðun.
Segja má, að ár hvert eigi að fara
fram á vegum fjármálaráðuneytis
skoðun á því, hvort hugsanlegt sé að
leggja niður einhverja starfsemi,
sem hið opinbera hefur með höndum.
Slík endurskoðun á auðvitað líka að
fara fram á vegum sveitarfélaganna.
Og jafnvel þótt starfsemi og störf
séu ekki lögð niður er hugsanlegt að
gera hana kostnaðarminni með
samnýtingu á húsnæði, búnaði og
tækjum.
Heilbrigðisráðherra bregst hart við hugmyndum um einkarekstur í heilbrigðisþj ónustu
Heimilar
ekki bygg-
ingu einka-
sjúkrahúss
Heilbrigðisráðherra slær á hugmyndir um
einkarekstur í heilbrigðiskerfinu og spyr
hver eigi að borga. Viðbrögðin valda að-
standendum fyrirhugaðs einkareksturs
vonbrigðum og vilja þeir skýra sín sjónar-
mið betur á fundi með ráðherra.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Einkarekstur í heilbrigðisþjónustu er kominn alvarlega til umræðu, nú þegar læknar og hjúkrunarfræðing-
ar eru farnir að kanna hagkvæmni sameiginlegrar læknamiðstöðvar á höfuðborgarsvæðinu með læknastof-
um, skurðstofum, sjúkradeildum og ýmsu fleiru sem stóru sjúkrahúsin hafa upp á að bjóða í dag.
INGIBJÖRG Pálmadóttir heil-
brigðisráðherra bregst hart
við hugmyndum um einka-
rekstur í heilbrigðisþjónustu,
sem komu fram á fundi Félags
hjúkrunarfræðinga í fyrrakvöld og
voru einnig ræddar í upphafi þing:
fundar á Alþingi í gærmorgun. í
samtali við Morgunblaðið sagðist
hún ekki ætla í ráðherratíð sinni að
heimila byggingu einkarekins
sjúkrahúss hér á landi. Þeir sem
hafa undirbúið þennan einkarekst-
ur segja viðbrögð Ingibjargar valda
sér vonbrigðum en óskað hafi verið
eftir fundi með henni til að útskýra
þeirra sjónarmið. Ráðherra sagðist
vera tilbúinn að hitta þessa aðila að
máli og hlýða á þeirra rök.
Ingibjörg sagði að vart þyrfti að
minna á að ísland byggði fámenn
þjóð. íbúar væru álíka margir og í
Arósum í Danmörku þar sem einka-
rekstur á sjúkrahúsi var prófaður,
en þar stæðu nú ónotaðar, glæsileg-
arbyggingar.
„Ókkur vantar fleiri lækna og
hjúkrunarfræðinga og ef við ætlum
að fara að dreifa þjónustunni um
bæinn, hver á þá að dekka neyðar-
vaktirnar? Hverjir eiga að dekka
kvöld-, nætur- og helgarvaktimar
gagnvart mikilvægum aðgerðum? í
stuttu máli: Hver á að sinna flóknu
og dýru aðgerðunum, sem verður að
vera hægt að gera hvenær sem er
sólarhringsins, allt árið um kring?
Hver á að borga?“ spurði ráðherra
og sagði að meiri fjármunir hefðu
verið lagðir til heilbrigðismála.
Sjúkrahús hefðu verið sameinuð til
að nýta betur það fé sem væri til
rekstrar, til að mæta nýrri og dýrari
tækni og nýta þann mannauð sem
lægi í góðu fólki.
Styttri biðtími eftir aðgerðum
Á fyrmefndum fundi hjúkrunar-
fræðinga kom m.a. fram í erindi Sig-
ríðar Snæbjömsdóttur, fyrrverandi
hjúkrunarforstjóra Sjúkrahúss
Reykjavíkur að 8 þúsund sjúklingar
væra á biðlistum um land allt.
Spurði hún hvort við hefðum leyfi til
að neita þessum sjúklingum um
þjónustu ef lagðar væra fram raun-
hæfar tillögur um einkarekstur.
Varðandi þetta sagði heilbrigðisráð-
herra að biðtími eftir aðgerðum
hefði styst þar sem hægthefði verið
að framkvæma fleiri aðgerðir, ekki
mætti einbk'na á fjölda sjúklinga á
biðlistum.
„Ef við ætluðum að fara að fjár-
festa í nýju sjúkrahúsi og tækjum,
sem kostar mikið fé, þá eram við
ekki að stytta biðlistana. Við eigum
heldur að nýta þá fjárfestingu sem
fyrir er, í stað þess að byggja eitt-
hvað nýtt við hliðina. AJf hverjum
notum við ekki það sem við eram
þegar búin að byggja upp? Ég er
viss um að við gætum hreinsað upp
raunverulega biðlista í dag fyrir þá
fjárhæð sem kostar að byggja upp
einkarekstur, sem mér skilst að sé
verið að tala um. Og af því að talað
er um biðlista, þá er biðlisti ekki það
sama og biðtími, það verða menn að
hafa hugfast. Menn verða líka að
hugsa um að á íslandi era í mörgum
greinum gerðar fleiri aðgerðir á
hverja 100 þúsund íbúa en í löndun-
um sem við miðum okkur við. Það er
nokkuð öraggur mælikvarði á gott
heilbrigðiskerfi,“ sagði Ingibjörg.
Ingibjörg sagði að blandaður
rekstur í heilbrigðisþjónustunni
hefði gengið vel til þessa. Sjálfstætt
starfandi heilbrigðisstarfsmenn
væra víða, samhliða heilbrigðis-
þjónustu hins opinbera. Hún sagðist
ekki vera tilbúin að fara í þá grand-
vallarbreytingu að byggja upp
einkarekið sjúkrahús.
„Þá yrðum við komin á allt annað
stig. Ef við ætluðum að fara að velja
léttar aðgerðir inn á slíkt sjúkrahús
og tæma þá starfsemi á þeim
sjúkrahúsum sem þurfa að halda
vöktum í neyðartilvikum og vegna
stórra aðgerða þá gerðist hér það
sem er að gerast í Bretlandi þar
sem heilbrigðiskerfið er í uppnámi.
Þetta er ekki eins einfalt og menn
vilja vera láta,“ sagði Ingibjörg og
benti á reynsluna í Bandaríkjunum,
þar sem einkarekstur væri hvað
mestur. Þar fengi meirihluti þjóðar-
innar góða en dýra heilbrigðisþjón-
ustu en stór minnihluti fengi afar
takmarkaða þjónustu. Aðalsmerki
íslenskrar heilbrigðisþjónustu væri
að þar væra allir jafnir.
Hún sagðist vera sannfærð um að
flestir vildu varðveita þessa mikil-
vægustu samfélagsþjónustu í land-
inu sem heilbrigðisþjónustan væri.
Þetta væri lífskjaramál fyrir alla
einstaklinga. Sem dæmi um þetta
nefndi hún í umræðu á Alþingi í gær
meðal annars krossbandaaðgerðir,
sem einkaaðilar hefðu neitað að
gera nema gegn háu gjaldi. Lækn-
ar, sem höfðu tekið að sér slíkar að-
gerðir utan sjúkrahúsa, hefðu ekki
náð samningum við Trygginga-
stofnun um verðlag á aðgerðunum
og því hefðu þær legið niðri í hálft
ár. Aðgerðimar hefðu aftur farið
inn á sjúkrahúsin og þar fengju nú
sjúklingar þjónustuna. Ingibjörg
sagði að þessi reynsla sýndi að það
væri grandvallaratriði fyrir sjúkl-
inga, sem í þessu tilviki hefðu verið
látnir bíða, að eiga fleiri kosti.
Stendur ekki til að
mismuna sjúklingum
Sigríður Snæbjörnsdóttir sagði
við Morgunblaðið að viðbrögð heil-
brigðisráðherra við hugmyndum
um einkarekstur kæmu í sjálfu sér
ekki á óvart, hún þyrfti að verja sinn
málstað. Sigríður er meðal þeirra
hjúkranarfræðinga og lækna sem
hafa verið að undirbúa sameigin-
lega læknamiðstöð.
Sigríður lagði áherslu á að ekki
væri verið að tala um að byggja upp
þjónustu sem sjúklingar ættu að
greiða fyrir að öllu leyti. Sjúklingar
hefðu til þessa greitt fyrir sína þjón-
ustu í formi skatta og ættu þar af
leiðandi rétt á heilbrigðisþjónustu.
Ekki stæði til með nokkra móti að
mismuna sjúklingum.
„Miðað við þann áhuga sem þessu
verkefni okkar er sýndur þá trúum
við því að hægt sé að veita þessa
þjónustu á ódýrari og skilvirkari
hátt. Við leggjum mesta áherslu á
að veita úrvalsþjónustu, hafa litla
yfirbyggingu og hraða ákvarðana-
töku,“ sagði Sigríður.
Hún sagði að einn stór spítali eins
og Landspítali - háskólasjúkrahús í
þetta litlu landi byði upp á ákveðna
einokun. Val væri lítið fyrir sjúkl-
inga og starfsfólk og enginn hvati til
að gera vel, án þess að verið væri að
væna starfsfólk sjúkrahúsa um að
það ynni illa. Aðspurð um þau við-
brögð ráðherra að skortur sé á
læknum og hjúkranarfræðingum og
með einkarekstri sé hætta á að
sjúkrahúsin tæmist, sagði Sigríður
að ef stofnunin væri á einhvem hátt
óaðlaðandi þá hlyti það að vera
stjómunarlegt vandamál sem þyrfti
að skoða.
„Ef samkeppnisaðili kemur og
laðar að starfsfólk þá ætti það að
vera mikið umhugsunarefni hvað
veldur,“ sagði Sigríður.
Hvað biðlistana varðaði sagði hún
að þeir væra þjóðhagslega óhag-
kvæmir, einkum þegar fólk þyrfti að
bíða lengi eftir aðgerðum. Ef til
væra leiðir til að sinna því á hag-
kvæman hátt þá hlyti ráðherra að
skoða þann möguleika.
„Eitt af því sem við höfum verið
að skoða er að afla gjaldeyristekna
og taka erlenda sjúklinga í meðferð.
Við höfum heilbrigðisstarfsfólk og
þekkingu sem er fyllilega sambæri-
leg við það besta sem þekkist. Ef við
myndum markaðssetja okkur inn í
Evrópu, þar sem sjúklingar á bið-
listum era fluttir á milli landa, þá
væri það skemmtileg tilbreyting að
geta lagt eitthvað af mörkum,"
sagði Sigríður.
Ef koma á upp einkareknu
sjúkrahúsi þá er það háð starfsleyfi
heilbrigðisráðherra. Sigríður sagði
að þrátt fyrir fyrstu viðbrögð ráð-
herra þýddi ekkert að gefast upp.
Sýna þyrfti ráðherra hvaða hag
stjórnvöld gætu haft af því að leysa
þau vandamál sem væra til staðar í
heilbrigðiskerfinu. Vonaðist Sigríð-
ur eftir því að fundur næðist með
heilbrigðisráðherra á næstu dögum.
Ekki ýtt útaf borðinu
með einni yfirlýsingxi
Steinn Jónsson, lungnasérfræð-
ingur á Læknasetrinu í Mjódd, er
ásamt Sigríði í undirbúningshópi
sem er að kanna hagkvæmni þess að
reisa miðstöð sérhæfðrar heilbrigð-
isþjónustu. Steinn sagði við Morg-
unblaðið að viðbrögð heilbrigðisráð-
herra yllu sér vonbrigðum. Þetta
væri mikilvægt mál sem þyrfti að
ræða vandlega og væri ekki hægt að
ýta útaf borðinu með einni yfirlýs-
ingu. Hann vonaðist til þess að tæki-
færi fengist á næstu dögum til að
halda fund með ráðherra.
, Að halda því fram að við séum að
leggja til grandvallarbreytingu á
heilbrigðiskerfinu í landinu er ekki
rétt, hvorki hvað snertir trygginga-
kerfið, aðgengi sjúklinga að þjón-
ustu eða nokkuð annað slíkt. Þetta
snýst um það að læknastöðvarnar
og hjúkrunarþjónustan hafa áhuga
á því að skoða vandlega hvort ekki
megi steypa starfseminni saman í
eina miðstöð utan spítalaþjónustu,
sem síðan hefði spítalaeiningu við
hliðina á sér. Hún þarf ekki endilega
að vera stór til að auka öryggi sjúkl-
inga sem leita að okkar þjónustu,"
sagði Steinn.
Hann taldi að í raun þyrfti ekki á
leyfi heilbrigðisráðherra að halda til
að byggja læknamiðstöð. Starfsemi
læknastöðva væri þegar stunduð í
samræmi við samning Trygginga-
stofnunar og Læknafélags Reykja-
víkur. Sú starfsemi hefði gengið vel
og væri mikilvægur þáttur í heil-
brigðisþjónustunni í dag. Hann
sagði læknastöðvarnar geta ákveðið
að steypa sér saman á einn stað án
þess að fá leyfi, þær gætu orðið
nokkurs konar Heilsu-Kringla.
Eins og kom fram í upphafi var
einkareksturinn ræddur á Alþingi í
gær þar sem málshefjandi var
Bryndís Hlöðversdóttir, þingkona
Samfylkingarinnar. Hún fagnaði af-
dráttarlausri yfirlýsingu heilbrigð-
isráðherra en á vef Samfylkingar
kallar hún eftir skýrri stefnu ríkis-
stjórnarinnar. Greinilegur áherslu-
munur sé í málinu hjá Sjálfstæðis-
flokknum og Framsóknarflokknum.
Hún segir að tvískipt heilbrigðis-
kerfi hafi víða leitt til mismununar
eftir efnahag. Samfylkingin geti
aldrei fallist á slíkt og muni beijast
gegn henni með „kjafti og klóm“.
Flokkurinn trúi á heilbrigða sam-
keppni sem víðast í samfélaginu en
það eigi ekki við um heilbrigðiskerf-
ið.
Leitað að lóð undir sameiginlega læknamiðstöð
Ný miðstöð gæti kost-
að allt að 4 milljarða
HÓPUR lækna og hjúkrunar-
fræðinga, sem hefur verið að und-
irbúa sameiginlega læknamiðstöð
á höfuðborgarsvæðinu, hefur átt
viðræður við borgarstjóra og bæj-
aryfirvöld í Kópavogi um mögu-
legar lóðir undir miðstöðina.
Steinn Jónsson læknir, einn
þeirra er situr í stjóm undirbún-
ingsfélagsins, staðfesti þetta í
samtali við Morgunblaðið. Hann
sagði engar ákvarðanir liggja fyr-
ir um lóðir, né vildi hann gefa upp
hvaða lóðir væra til skoðunar.
Eins og kom fram í Morgun-
blaðinu í gær era nokkrar lækna-
stöðvar á höfuðborgarsvæðinu að
kanna hagkvæmni þess að reisa
eina miðstöð. Annars vegar er
verið að tala um að sameina stöðv-
arnar undir eitt þak og hins vegar
að kanna möguleika á að reisa
innan sömu byggingar sjúkra-
deildir. Nýta á sameiginlega að-
stöðu og efla t.d. göngu- og dag-
deildarþjónustu.
Verktakar hafa sýnt áhuga
Steinn sagði fjárfesta ekki
komna að málinu ennþá en verk-
takar eins og ístak og íslenskir
aðalverktakar hefðu sýnt því
áhuga að reisa læknamiðstöð.
Að sögn Steins era hugmyndir
uppi um að byggja 10 til 20 þús-
und fermetra miðstöð, þar sem
hver fermetri gæti kostað í kring-
um 200 þúsund krónur. Miðað við
það gæti ný miðstöð kostað á bil-
inu 2 til 4 milljarða króna. Teikn-
ingar að læknamiðstöðinni liggja
ekki fyrir á þessu stigi en Steinn
sagði hagkvæmast að vinna hönn-
unina í samráði við verktaka.
„Okkar hugmyndir era þær að
þarna verði ekki eingöngu lækna-
stofur heldur einnig fyrirtæki
sem tengjast heilbrigðisþjónustu
eins og apótek og sjúkraþjálfun-
arstöð. Allt tekur þetta sinn tíma.
Nokkrir mismunandi fletir era á
þessu hvað snertir eignarhald og
þátttöku læknastöðvanna," sagði
Steinn ennfremur.
-Hr
Grundvallaratnði
utanríkisstefnu
verða óbreytt
NÚ þegar valdatíð Clintons
er um það bil að Ijúka er
mikið rætt um það hvaða
utanríkismálastefna sé
líkleg með nýjum forseta. Oft er
spumingunni varpað fram og stór-
felldra breytínga
vænst. En það ríkir
stöðugleiki í banda-
rískri utanríkisstefnu,
sem er óháður rflds-
stjómum og stjóm-
málaflokkum.
Framforsendur ut-
anríkisstefnu Banda-
ríkjanna era sem áður
tengsl okkar við önnur
stórveldi, þ.ám. Evr-
ópu, Rússland og Kína.
Breytíngar kunna að
verða á smáatriðum og
tóninum, óvænt mál-
efni kunna að koma
upp, en grundvallar-
spumingin um þátttöku er sú sama.
Þetta á einnig við um Mið-Austur-
lönd. Hinn nýi forseti mun óhjá-
kvæmilega komast að því að þessi
svæði era efst á listanum, og nauð-
synlegt er að þátttaka Bandaríkj-
anna verði bein og afgerandi.
í marga áratugi hafa Bandaríkin
lagt megináherslu á samband sitt við
Evrópu, án tillits til þess, hvaða
flokkur situr í Hvíta húsinu. Evrópa
er áfram mikilvægasti samstarfsaðili
okkar hvemig sem á það er litið. Við
vinnum saman tíl þess að breiða út
frið og framfarir á öllu meginlandi
Evrópu - í Evrópu fijálsri og heilli.
Á alþjóðavettvangi störfum við sam-
an að málefnum á borð við lausn á
deilum, baráttuna gegn AIDS og
ógnina er stafar af hryðjuverka-
starfsemi og fíkniefnum. Mikilvægir
félags-, menningar- og viðskiptaleg-
ir þættir tengja okkur og færa borg-
uram okkar auðævi.
Samstarf Bandaríkjanna við
Evrópu mun áfram verða bestí kost-
urinn fyrir okkur tíl að leysa erfið
vandamál í heiminum, en við verðum
að huga að þeim sviðum þar sem
okkur greinir á, einkum vegna versl-
unar. Eftir því sem viðskiptasam-
bönd okkar verða nánari og um-
fangsmeiri megum við búast við að
deiluefnum á þessu sviði muni fjölga
fremur en hitt. Miklu skiptir íyrir
tengslin í heild að vel takist að greiða
úr ágreiningsefnum. Það er lykil-
atriði að Bandaríkin og Evrópa tak-
ist á við verslunar- og fjárfestingar-
deilumál með þeim hætti sem
styrkir fremur en grefur undan við-
skiptafrelsinu.
Oryggismál munu einnig verða of-
urlega á baugi í samskiptum okkar
við Evrópu. Nýr forseti okkar mun
standa frammi fyrir ákvörðunum um
nokkur lykilmálefni, þ.á m. flug-
skeytavamarkerfið og frekari
stækkun NATO. Á sama tíma verð-
um við að halda áfram samstarfi
okkar við bandamenn okkar tíl að
koma Evrópska öryggis- og vamar-
kerfinu á réttan kjöl. Það er allra
hagur að hemaðarmáttur Evrópu
aukist og í samræmi við eindrægan
stuðning Bandaríkjanna við samein-
ingu í Evrópu. Geta Evrópu til að sjá
um friðargæsluverkefni er banda-
rískt hagsmunamál. Samstarf
Evrópu við Bandaríldn innan NATO
er einnig bandarískt hagsmunamál.
Meðal þeirra fjölmörgu staða þar
sem Bandaríkin og Evrópa vinna
saman er Rússland. Rússar vita, rétt
eins og við, að innanríkisumbætur í
Rússlandi og alþjóðlegt hlutverk
þess skiptír gífurlegu máli. í Banda-
ríkjunum era skiptar skoðanir um
hvemig skuli bregðast við Rúss-
landi, sem og Kína. Engu að síður er
þverpólitískt samkomulag um að við
verðum fyrst og fremst að bregðast
við báðum þessum ríkjum með upp-
byggilegum hættí. Enginn ábyrgur
aðili leggur til að samskiptum verði
hætt, vegna þess að hvorki þjóðar-
öryggi okkar né viðskiptahagsmunir
leyfa slíkt.
Hvað þetta varðar, þá er það eitt
Thomas Pickering
erfiðasta verkefnið í utanríkismálum
að móta stefnu sem samræmist
grundvallarviðhorfum okkar og
hagsmunum en lætur ekkert eitt
málefni setja slagsíðu á heildar-
tengslin. Reyndar er það svo, að
deilumar um for-
gangsröðun og áhersl-
an á eindregin mark-
mið er það sem vekur
yfirleitt pólitískt
ósættí í Bandaríkjun-
um. Við spytjum okk-
ur sem svo: Hvar er
mannréttindaþáttur-
inn? Hvað með við-
skiptahagsmuni? Era
viðskiptí svo mikilvæg
að mannréttindi skipi
annað sætíð í for-
gangsröðinni? Era
mannréttindi svo mik-
ilvægur þáttur að þau
krefjist þess að ekkert
verði gefið eftir í tvíhliða samskipt-
um? Er meira um vert að samstarf
okkar við Rússa í Evrópu er gott en
að ósamkomulag ríkir vegna Tsje-
tsjníju? í hnattrænu samhengi virð-
ist vera við svona erfið vandamál að
etja. Það virðist jafnvel enn frekar
Forsetaskipti í Banda-
ríkjunum munu ekki
breyta utanríkisstefn-
unni í grundvallarat-
riðum, segir Thomas
Pickering í grein sinni.
vera tilfellið heima íyrir, einkum í
kosningabaráttu.
í alþjóðasamskiptum verður að
líta á heildarmyndina til þess að
gæta hagsmuna okkar tíl lengri tíma
litíð. Það er mikilvægt og táknrænt
að Rússar og Bandaríkjamenn fóra
saman út í geiminn. Samstarf Rúss-
lands, Evrópu og Bandaríkjanna á
Balkanskaga og við að rífa kjama-
vopn skiptir almenna borgara bein-
línismáli.
í samskiptum okkar við Kína era
áhyggjur af einstökum málum raun-
veralegar og mikilvægar og verður
að flétta saman við markmið er
koma eiga báðum aðilum tíl góða. Þá
hefur það haft jákvæð áhrif að Kína
er orðið þátttakandi í Heimsvið-
skiptastofnuninni (WTO) og að við
höfiim starfað saman á vettvangi
takmörkunar á útbreiðslu kjama-
vopna og öryggismálum heima fyrir,
þótt við höfiim um leið ekkert gefið
eftir í trú okkar á lýðræði og mann-
réttíndi, og höldum áfram að ræða
þessi málefni í tvíhliða samskiptum.
Hvað varðar Mið-Austurlönd, þá
höfum við áhyggur af og fylgjumst
döpur með atburðum þar. En það
era tvö orð sem aldrei má grípa til:
Vonleysi eða úrræðaleysi. í gegnum
árin hafa oft verið erfiðir tímar sem
hafa leitt til óvæntra þáttaskila.
Þetta er ekki auðvelt núna og leiðin
til lausnar ekki skýr. En Bandaríkin,
lflct og bandamenn okkar í Evrópu,
eru staðráðin í að binda enda á óöld-
ina, koma á friði, og fá deiluaðila aft-
ur að samningaborðinu. Ég tel að
deiluaðilar á svæðinu vilji sannar-
lega semja frið. Þjóðimar, ísraelar,
Palestínumenn og aðrir arabar, eiga
það skilið, rétt eins og aðrir jarðar-
búar.
Þótt samskipti við stórveldi og
helstu heimshluta séu ólíkleg til að
breytast mikið í tíð nýrrar stjómar
era engu að síður nokkur svið þar
sem nýr forseti mun að öllum líkind-
um komast að raun um, að stefna
Bandaríkjanna er sveigjanlegri.
Fyrst og fremst er það hinn „óvæntí
þáttur sendifulltrúastarfsins. Mjög
sjaldgæft er að mikilvægustu utan-
ríkismálefni sem forsetí þarf að tak-
ast á við og tækifæri er gefast á er-
lendum vettvangi séu ljós þegar í
kosningabaráttunni. Til dæmis var
spumingin um Kína og Taívan áber-
andi í kappræðum Nixons og Kenn-
edys, en Kennedy forsetí er þekkt-
astur fyrir viðbrögð sín við
atburðum á Kúbu og í Berlín. Næstí
forsetí mun, með sama hætti, fá
tækifæri og verkefni á stöðum sem
ekkert okkar getur spáð íyrh- um
núna. Af þessu er ljóst, að getan til
að koma auga á og grípa tækifæri og.
takast á við verkefni ræður úrslitum*'
um það hvers konar utanríkisstefnu
forsetí fylgir.
Þá vegur jafn þungt það umhverfi
sem utanríkisstefna er mótuð í.
Þetta er jafnt til marks um breytíng-
ar í heiminum öllum sem stöðu mála
heima fyrir. Á þessu andartaki í sögu-
mannkynsins er utanríkisstefna enn
að aðlaga sig að hnattvæðingunni.
Hagsmunir ríkja okkar ná um allan
hnöttínn með þeim hætti sem var
óhugsandi fyrir aðeins fáeinum ár-
um. Þessi útbreiðsla hagsmuna er
kannski það sem ríldsstjómir og er-
indrekar þeirra eiga hvað auðveldast
með að henda reiður á, svo og margir
almennir borgarar. Oll eigum við þó
erfiðara með að bregðast við þeirrr
aukna hraða sem er á atburðum og
styttum viðbragðstíma, og þeim erf-
iðu ákvörðunum sem þarf að taka
um það hvert beina skuli athyglinni
þegar hagsmunimir eru svo sannar-
lega hnattrænir en tími, tæki og tól,
af skomum skammtí. Við getum
ekki veitt öllum utanríkismálum
sömu athygli; það verður að taka erf-
iðar ákvarðanir. Þetta er nokkuð
sem einnig verður að vera Ijóst al-
menningi, sem hefur sífellt meiri
áhyggjur af einstökum málefnum og.
þjóðemispólitík og er undir ,,CNN-'
áhrifum“ í utanríkismálum.
Við þurfum að skilgreina þá tíma
sem við lifum þannig að við getum
betur áttað okkur á því hvemig við
eigum að móta utanríkisstefnu okk-
ar, við hveiju megi búast í framtíð-
inni og hvemig halda megi foryst-
unni, fremur en dragast aftur úr.
Það er erfitt að trúa því að upplýs-
ingar, sem berast með Ijóshraða,
ráði nú mestu um það hvað við verð-
um að gera og hvemig við verðum að
bregðast við, en svo er málum engu
að síður komið. Á nýjum tímum
verða fjölbreytni, hraði, nýjar ógnir
og ný verkeftii lykilorðin.
Þótt við stöndum frammi fyrir
raunveralegu verkefni og þurfum að
takast á við samþættan heim, er
verkefnið líka heimspekilegt. Hinar
skýra línur kalda stríðsins era
horfnar og í staðinn komið hið fljót-
andi ástand dagsins í dag, sem erfið-
ara er að fella undir allsheijarkenn-
ingu um alþjóðasamskipti. Ef til vill
verður að sættast á þá staðreynd að
hlutimir passa ekki auðveldlega í
einn stóran kassa. Við búum við
þetta óvissuástand og svo verður lík-
lega áfram - og einmitt þessi óvissa
er oft ástæðan fyrir því að við eram
áttavillt í utanríkismálum. En
óvissuástand þolir ekki raglingslega
hugsun. Sjaldan hefur skipt eins
miklu máli að við hugsum skýrt. Vití
maður hver markmið manns eru
gerir það manni kleift að bregðast
við heiminum. Þessi markmið era
lóðsar við áætlanagerð og skapa
skýra framtíðarsýn sem nauðsynleg
er til að fá almennan stuðning við
framkvæði.
Utanríkismálastefna næstu ríkis-
stjómar mun einkennast af mörgu
sem þegar má sjá, þar á meðal
áherslu á tengsl við stórveldi og lyk-
ilheimshluta og eindrægan stuðning
við lýðræði. En forsetinn verður
einnig að taka ákvarðanir í utanrík-
ismálum í samræmi við hnattrænan
heim okkar. Við reiðum okkur á
Evrópu í öllum þessum atriðum.
Þegar nýr forseti tekur við embætti í
janúar mun hann kynnast áfram-
haldandi félagsskap Bandaríkjanna
og Evrópu sem verður áfram sterk-
ur málsvari friðar, frelsis og fram-
fara í heiminum öllum.
Höfundur er aðstoðarutanrikis-
ráðherra Bandarfkjanna.