Morgunblaðið - 23.10.1982, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. OKTÓBER 1982
Pólland:
Kúgun og ofbeldi eru einu
úrræði herstjórnarinnar
Föstudaginn 9. október var
Samstaða og önnur óháð verka-
lýðsfélög, sem stofnuð voru á
árinu 1980, bönnuð í Póllandi
og í þeirra stað samþykkt ný
vinnumálalöggjöf. Með henni
er horfið aftur til þess tíma,
sem áður var, meðan allt lék í
lyndi fyrir kommúnistaflokkn-
um, og óskoruð völd hans yfir
verkalýðshreyfingunni tryggð
með lögum. Fyrstu frjálsu
verkalýðsfélögin í allri saman-
lagðri sögu kommúnismans eru
úr sögunni, opinberlega að
minnsta kosti.
Nýja vinnumálalöggjöfin mark-
ar samt sem áður engin tímamót
og í henni er ekkert nýtt að finna.
Hún er að vísu nokkurs konar
minnisvarði um brostnar vonir
pólsku þjóðarinnar en eftir á vita
allir, að svona hlaut að fara.
Kommúnisminn hefur aldrei átt
og á ekki nema eitt svar við frels-
isviðleitni fólksins.
Nýju verkalýðsfélögunum, sem
formlega eiga að taka til starfa á
árinu 1984, er harðbannað að
skipta sér af stjórnmálum og þótt
svo eigi að heita, að þau hafi verk-
fallsrétt, er hann háður alls kyns
takmörkunum. Þar að auki hafa
fjölmennar stéttir alls engan
verkfallsrétt, eins og t.d. slökkvi-
liðsmenn, starfsmenn í heilsu-
gæslu, bankastarfsmenn, fólk,
sem vinnur við matvælafram-
leiðslu, o.s.frv. o.s.frv.
Stjórnvöld halda því fram, að
verkamenn fái að velja sína eigin
fulltrúa og ráða sjálfir stjórn
verkalýðsfélaganna. Þannig var
það líka, í orði kveðnu, fyrir daga
Samstöðu. Mikil áhersla er lögð á
verkfallsréttinn til marks um, að
ekki hafi með öllu verið horfið frá
Gdansk-samkomulaginu, en hafa
ber í huga, að þessi sami verk-
fallsréttur er einnig í öðrum ríkj-
um Austur-Evrópu. Það hefur
hins vegar verið hlutverk verka-
lýðsfélaganna í ríkjum kommún-
ismans að sjá svo um, að hann sé
ekki notaður.
Það er til marks um örvæntingu
og úrræðaleysi Jaruzelskir hers-
höfðingja, að hann skuli hafa lagt
frumvarpið um nýju vinnulöggjöf-
ina fyrir þingið. A fyrstu mánuð-
unum eftir að herlögum voru sett í
landinu benti ýmislegt til, að hann
og þeir frjálslyndari í röðum ráða-
manna væru ekki afhuga einhvers
konar starfsemi Samstöðu og á
bak við tjöldin voru gerðar ótal
tilraunir til að komast að sam-
komulagi fyrir milligöngu kirkj-
unnar. Aðeins harðlínumennirnir
í flokknum kröfðust algers banns
við Samstöðu strax og endurvakn-
ingar gömlu verkalýðsfélaganna
að kommúnískri fyrirmynd.
Allar þessar tilraunir fóru út
um þúfur enda höfðu stjórnvöld í
raun aldrei neitt að bjóða. Verka-
menn kröfðust þess, að Samstaða
fengi áfram að starfa óháð ríkis-
valdinu, að Lech Walesa og aðrir
leiðtogar Samstöðu yrðu látnir
lausir en á þetta hvort tveggja
gátu ráðamennirnir ekki fallist.
Þeir hefðu getað fallist á það síð-
arnefnda en aldrei á fyrri kröfuna.
Kommúnistar gera sér jafn góða
grein fyrir því og aðrir, að frelsi
og valddreifing eru það sama og
endalok kommúnismans.
Viðbrögð verkamanna við ár-
angurslausum viðræðum við
stjórnvöld voru verkföll og í kjöl-
far þeirra hefur komið til óeirða á
götum pólskra borga. Allt frá því í
apríl í vor og til þessa dags hefur
soðið upp úr með jöfnu millibili en
alvarlegust urðu þó átökin um
mánaðamótin ágúst-september, á
tveggja ára afmæli Samstöðu. Þá
eins og endranær tóku hermenn
og lögreglan engum vettlingatök-
um á mótmælendum en þar að
auki voru fimm manns skotnir til
bana.
Þegar rætt er um Pólland verð-
ur ekki hjá því komist að fjalla
einnig um kaþólsku kirkjuna svo
samofin sem hún er pólsku þjóð-
lífi. Til hennar heyra um 80% af
íbúunum, 36 milljón talsins, og
virðing hennar og áhrif eru eins-
dæmi í kommúnísku ríki. Stöðugt
er verið að byggja kirkjur og aldr-
Jozef Glemp, yfirmaður kaþólsku
kirkjunnar.
Jaruzelski hershöfðingi hlýðir á umræður í þinginu þegar ákveðið var að
banna Samstöðu og koma sömu skipan á verkalýðsfélögin og áður var og er
i öllum kommúnistaríkjum.
Rekstrarfjármögnun heilbrigðisþjónustunnar:
Breytingin frá daggjaldakerfí
yfír á fast framlag á fjárlögum
Eftir Loga Guó-
brandsson fram-
kvœmdastjóra
Undanfarið hafa farið fram
nokkrar umræður um rekstrar-
fjármögnun heilbrigðisþjónust-
unnar, í framhaldi af ákvörðun
heilbrigðis- og félagsmálaráð-
herra um að greiðsla fyrir þjón-
ustu nokkurra stofnana skuli
verða ákveðin í fárlögum.
I þessum umræðum hefur ým-
islegt komið fram, sem bendir til
grundvallarmisskilnings stjórn-
valda og annarra sem um málið
fjalla, sem ég tel óhjákvæmilegt
að Ieiðrétta.
Daggjaldakerfið hefur sýnt
ýmsa ókosti þann tíma sem það
hefur verið notað, frá 1. janúar
1969.
Helzti ókosturinn við kerfið
sjálft hefur verið sá, að við fækk-
un legudaga, sem orðið getur af
ýmsum ástæðum svo sem skorti á
starfsfólki, hafa tekjur lækkað, en
mun meira en sparast við fækkun-
ina.
Annað sem telja má ókost er, að
halli sem verður vegna vanætlað-
ra daggjalda er greiddur með sér-
stöku daggjaldi næsta ár á eftir og
dreifist á 6—8 mánuði.
Aðaiókosturinn er ekki fólginn í
kerfinu sjálfu, heldur framkvæmd
þess, og þar með þeim mönnum
sem taka eiga ákvörðun um dag-
gjöldin. Akvarðanir þeirra hafa
einfaldlega verið óraunhæfar,
byggðar á óskhyggju um það, hvað
þjónustan ætti að kosta.
Ef þessu væri breytt mætti vel
lifa við daggjaldakerfið þrátt fyrir
gallana.
En nú á að breyta yfir í fasta
fjárlagagreiðslur.
Ég vil taka það fram, að engin
skrifleg uppsögn hefur komið til
Landakotsspítala á þeim samningi
sem í gildi er á milli Trygginga-
stofnunar ríkisins og spítalans.
Munnleg boð hafa hins vegar
farið á milli og fjárlagafrumvarp-
ið talar sínu máli um að heilbrigð-
isráðuneytið hyggst gera nýjan
samning við spítalann um greiðsl-
ur fyrir þjónustu hans.
En hvert er markmið með
breytingu frá daggjaldakerfi yfir
á fast framlag á fjárlögum? Hvað
vinnst?
Svo undarlegt sem það kann að
virðast, hefur ekkert verið rætt
um það í þeim umræðum, sem
undanfarið hafa farið fram um
breytingu á aðferð þess opinbera
við að greiða fyrir þjónustu heil-
brigðisstofnana.
Af hálfu heilbrigðisráðuneytis-
ins hefur ekkert komið fram um
markmiðin, en látið hefur verið að
því liggja, að sparnaður í rekstri
væri efstur á blaði. Hefur þá farið
fram einhver könnun á því hvort
af breytingunni leiði sparnaður?
„Hvert er markmiðið með
breytingu frá daggjaldakerfí
yfír á fast framlag á fjárlög-
um? Hvað vinnst? — Svo
undarlegt sem það kann að
virðast hefur ekkert verið
rætt um það í umræðum, sem
undanfarið hafa farið fram
um um breytingu á aðferð
þess opinbera við að greiða
fyrir þjónustu heilbrigðis-
stofnana.“
Enginn samanburður hefur ver-
ið gerður á rekstri daggjaldastofn-
ana á þessum tíma við Landspítal-
ann.
í ræðu sem Svavar Gestsson
heilbrigðisráðherra flutti á Heil-
brigðisþingi í október 1980 sagði
hann m.a.:
„Ég vil kannski víkja aðeins að
þessu nánar með daggjöld og bein
framlög. Mér finnst ekki aðalat-
riði málsins hvað þetta kerfi heit-
ir. Ég held að aðalatriðið sé, að við
sameinumst um að koma á kerfi,
sem annars vegar tryggir góða
þjónustu, og hins vegar góða nýt-
ingu fjármuna. Mér er nákvæm-
lega sama hvort þetta kerfi heitir
daggjaldakerfi eða kerfi fastra
framlaga. Ég er sammála því, sem
sagt hefur verið hér á þessum
fundi, að það er algjörlega útilok-
að á þessu stigi málsins, að slá því
föstu, að eitt kerfi sé miklu verra
eða miklu betra en eitthvert ann-
að kerfi. Það er ekki hægt vegna
þess, að aðstæður í okkar heil-
brigðisþjónustu og sjúkrahúsa-
kerfi eru svo mismunandi. Það er
enginn sem getur fellt í þessum
efnum endanlegan dóm á þessu
stigi málsins."
Þetta er sannarlega rétt.
Gera má þó nokkurn saman-
burð. Forráðamenn Ríkisspítal-
anna hafa tekið upp þá nýbreytni
að reikna framleiðslu spítalanna í
svokölluðum þjónustueiningum.
Ef borin eru saman kostnaður og
kostnaðaraukning pr. þjónustu-
einingu á Landspítala og Landa-
kotsspítala, kemur í ljós, að kostn-
aður Landspítala er árið 1981 kr.
956,5 en á Landakoti 764,38.
Kostnaður pr. þe. hefur hækkað
frá 1978 um 4,5% á Landspítala en
hækkað um 4,9% á Landakoti á
sama tíma. Þessi mismunur
kostnaðar og kostnaðarhækkana
er að öllum líkindum í engum
tengslum við greiðslukerfið, en
sýnir þó a.m.k. að fjárlagakerfið
er ekkert betra í þessu sambandi.
Þeir sem opinberlega hafa tekið
til máls um breytinguna hafa
sumir hverjir viljað halda fram
kraftaverkamætti fjárlagaaðferð-
arinnar. Hún á að lækna betur en
nokkur kínalífselexír vandamál,
sem eru víðsfjarri áhrifasvæði
hennar. En því miður verð ég að
segja, að flestar sögur af þessum
kraftaverkum eiga sér harla litla
stoð í veruleikanum.
Sigurður Þórðarson deildar-
stjóri, sem sæti á í stjórnarnefnd
Ríkisspítalanna lætur hafa eftir
sér í Þjóðviljanum 9.—10. okt. sl.
þessa staðhæfingu: „í öðru lagi
átti daggjaldakerfið að verka í þá
átt, að innlagningardagar sjúkl-
inga yrðu færri. Þetta hefur því
miður ekki gerzt og það er stað-
reynd að sjúklingar liggja lengur
á daggjaldastofnunum heldur en á
Ríkisspítölum."
Ekki skal ég svara fyrir áaétlan-
ir um verkun daggjaldakerfisins í