Morgunblaðið - 23.10.1982, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. OKTÓBER 1982
______: ____ —. * > & « 1-1 ^ r 1_: _
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir BJÖRN BJARNASON
FVRIR áratug fullnægðu olíuframleiðsluríkin i OPEC um 70% al eftirspurn ríkja utan yfirráðasvæðis kommún-
ista eftir oliu. I'á réðu OPEC-ríkin einnig yfir meira en þremur fjórðu hlutum þess olíumagns sem talið var
vinnsluhæft í löndum utan yfirráðasvæðis kommúnista. Skömmu eftir átök ísraelsmanna og Araba 1973 ákváðu
OPEC-ríkin að fara sínar eigin leiðir í verðákvörðunum á olíu, og þá var verðið hækkaö um 70%. Á árunum 1973
og 1974 þrefaldaðist verð á olíu. Eftir byltinguna í íran meira en tvöfölduðu OPEC-ríkin olíuverðið 1979—80.
Síðustu misseri hefur verðið lækkað og spáð er frekari lækkun á meðan iðnríkin eru að brjótast upp úr
efnahagslægðinni. En síðan er gert ráð fyrir nýrri verðhækkun á olíu samkvæmt síðustu spá Alþjóðaorkustofn-
unarinnar (IEA) í París.
Island er ekki aðili að Al-
þjóðaorkustofnuninni en
frumvarp um slíka aðild lá á
borði Tómasar Árnasonar,
viðskiptaráðherra, þegar hann
tók við embætti 8. febrúar 1980.
Ráðherrann lagði þetta frum-
varp þó ekki fyrir Alþingi fyrr
en á síðustu dögum þess vorið
1982 en það hefur nú verið
endurflutt í upphafi nýbyrjaðs
þings. Á fundi Alþjóðaorku-
stofnunarinnar í París 24. maí
ákváðu fulltrúar 21 aðildarlands
að halda áfram að framfylgja
umsaminni orkusparnaðar-
stefnu. Var þessi ákvörðun tekin
þótt fyrir lægi, að eins og sakir
standa er meira framboð á olíu
en eftirspurn.
Hinn 11. október birti Al-
þjóðaorkustofnunin skýrslu þar
sem leitast er við að spá verð;
þróun á olíu til aldamóta. „I
skýrslunni kemur fram að búast
má við því að með hægfara hag-
vexti í iðnríkjunum muni að-
stæður á olíumarkaðnum þróast
á þann veg, að þær grafi undan
þessum vexti," sagði Ulf
Lantzke, forstjóri stofnunarinn-
ar, þegar hann kynnti þessa spá.
Samkvæmt henni er gert ráð
fyrir nýrri hækkun á olíuverði
eftir 1985 svo framarlega sem
olíuneysluríkjunum takist ekki
Verðsveiflur á olíu
og minnkandi framleiðsla
Sovétríkjanna
að draga úr neyslu sinni með
orkusparnaði eða nýtingu ann-
arra orkugjafa.
Raunverð á olíu mun lækka í
ár og næsta ár. Jafnvægi helst
milli framboðs og eftirspurnar á
olíu fram til 1985, en síðan má
búast við umframeftirspurn á
síðari hluta þessa áratugar ef
hagvöxtur á Vesturlöndum verð-
ur árlega 2,7 til 3,2% og ekki er
staðið gegn meiri olíunotkun.
1990 verður ástandið orðið þann-
ig að það vantar 4 milljónir
tunna á dag til að anna eftir-
spurn. Þá hækkar olíuverðið og
hefur í för með sér nýja efna-
hagslægð. Jafnvægi myndast svo
aftur milli framboðs og eftir-
spurnar segir í skýrslunni. Síðan
verður ekki unnt að sinna eftir-
spurn og árið 2000 vantar 9 til 21
milljón tunna á dag til að endar
nái saman.
í skýrslu Alþjóðaorkustofnun-
arinnar er ráð fyrir því gert að
hagvöxtur verði meiri á Vestur-
löndum en hann hefur verið síð-
an 1979. Þá er einnig byggt á
þeirri forsendu, að OPEC-ríkin
muni framleiða 23 til 29 milljón-
ir tunna á dag það sem eftir er
þessa áratugar. Olíuneysla auk-
ist í OPEC-ríkjunum sjálfum og
þróunarlöndunum en olíufram-
leiðsla dragist saman í Norður-
Ameríku og Norðursjó eftir 1985
og Sovétríkin verði ekki lengur
olíuútflutningsiand heldur flytji
þau og fylgiríki þeirra inn olíu,
sem nemi 2 milljónum tunna á
dag 1990.
Eins og málum er nú háttað
eru Sovétríkin mesta olíufram-
leiðsluland veraldar, en fram-
leiðsluaukningin þar hefur verið
að dragast saman síðan um
miðjan síðasta áratug. 1980
framleiddu Sovétmenn 603 millj-
ónir tonna af olíu og 609 milljón-
ir tonna 1981, hvorugt árið náðu
þeir því marki sem þeir höfðu
sett sér. Sovétmenn stefna að því
að framleiða 630 milljónir tonna
árið 1985, en sérfræðingar á
Vesturlöndum telja ólíklegt að
það takist, þvert á móti reikna
þeir með samdrætti í Sovétríkj-
unum og spá því að þá verði árs-
framleiðslan ekki meiri en 580
milljónir tonna. Vandræði
Sovétmanna við olíuvinnslu
muni síðan vaxa á síðari hluta
þessa áratugar og framleiðslu-
magnið enn minnka og verða á
bilinu 525 til 555 milljón tonn á
ári. Sovésk stjórnvöld hvetja til
olíusparnaðar heima fyrir. Hlut-
deild olíu sem orkugjafa nam
tæpum 40% í Sovétríkjunum
1980 en var 37% 1976. Talið er
líklegt að hlutfallið verði um
38% 1985.
Nú flytja Sovétmenn um
helming þess olíumagns, sem
þeir selja til útlanda, til Aust-
ur-Evrópuríkja og kaupa þau
olíuna á hálfvirði miðað við
heimsmarkaðsverð, engu að síð-
ur ríkir þar efnahagskreppa.
1980 fengu Austur-Evrópuríkin
80% af olíu sinni frá Sovétríkj-
unum. Þessi ríki flytja inn um
85% af þeirri olíu sem þau nota
— þetta hlutfall mun hækka
þegar olíuframleiðsla Rúmena
minnkar og neysla þeirra sjálfra
eykst. Önnur Áustur-Evrópuríki
en Rúmenía framleiða sáralítið
af olíu.
Þrjár helstu olíuvörurnar á Is-
landi eru gasolía, svartolía
(brennsluolía) og bensín. Á ár-
inu 1981 var notkunin á þessum
vörum samkvæmt reglum Al-
þjóðaorkustofnunarinnar sem
hér segir: gasolía 221 þúsund
tonn, svartolía 169 þúsund tonn
óg bensín 92 þúsund tonn eða
samtals 482 þúsund tonn. í við-
ræðum íslendinga um aðild að
Alþjóðaorkustofnuninni hefur
verið miðað við fimm ára aðlög-
unartíma og í greinargerð með
frumvarpi því, sem liggur fyrir
Alþingi um aðild að stofnuninni,
er því spáð að 1987 eftir þennan
fimm ára tíma verði olíunotkun
hér: svartolía 185 þúsund tonn,
gasolía 175 þúsund tonn og bens-
ín 110 þúsund tonn eða samtals
470 þúsund tonn sem er um 3%
minna en á árinu 1981.
í greinargerðinni með laga-
frumvarpinu er mjög vægum
orðum (væntanlega til að
styggja ekki Sovétmenn) vikið
að spánum um að Sovétmenn
hætti að geta flutt út olíu innan
örfárra ára. Megnið af okkar
olíuvörum kemur þó frá Sovét-
ríkjunum og sýnist svo sannar-
lega ástæða til að taka olíumál
okkar íslendinga nýjum tökum
ef svo fer fram sem horfir á al-
þjóðamarkaði.
Hugleiðingar
á sjúkrahúsi
eftir Huldu Á.
Stefánsdóttur
Síðastliðinn vetur varö ég fyrir
þeirri reynsiu að veikjast og fara á
sjúkrahús, þar sem ég var skorin
upp við krabbameini í hægra brjósti.
Þessi veikindi komu mér mjög á
óvart, en allt gekk vonum framar,
frábærir læknar veittu mér ómetan-
lega hjálp, sem ber að þakka.
Það fer ekki hjá því að mörgu
skýtur upp í hugann þegar legið er
á sjúkrahúsi, og kvalirnar verða
ekki allsráðandi. Það er oft lær-
dómsríkt að vera með veiku fólki,
kynnast viðbrögðum þess gagn-
vart lífinu og margvíslegum veik-
indum. Við vorum sex á stofu,
hver hafði sína sögu að segja.
Hvarvetna voru útréttar hendur
lækna og starfsliðs til að bæta úr
bölinu.
Mér varð hugsað til bernsku
minnar og æskuára, þegar ég
heyrði fólkið segja frá skæðum
farsóttum, sem fóru um landið,
hve fólkið var ráðþrota, því hvergi
var hjálpar að leita. Mikill er nú
munurinn.
Þegar ég var barn óttaðist ég
ekkert meira en barnaveikina
svokölluðu. Eflaust hefur það sta-
fað af því, að faðir minn hafði
snemma sagt okkur söguna af því
þegar barnaveikin kom á bernsku-
heimili hans, Heiði í Gönguskörð-
um. Börnin á Heiði voru sex og
tóku öll veikina, mun faðir minn
þá hafa verið 6—7 ára, tvö systk-
ini eldri, en þrjú yngri.
Minnisstæðust var honum ein
nóttin; þá var kalt í baðstofunni,
gluggarnir loðnir af hélu og
stórhríðin buldi á þekjunni. Hann
lá í miðbaðstofunni og systir hans,
ári yngri, lá fyrir ofan hann í rúm-
inu, bæði voru fárveik.
Fyrir nokkrum dögum léku þau
sér að gullunum sínum á baðstofu-
gólfinu. Nú var háð hörð barátta
milli lífs og dauða.
Þegar leið á nóttina fannst
drengnum systir sín vera að kólna.
Hann breiddi betur ofan á hana og
hjúfraði sig að henni, til þess að
henni hlýnaði, honum þótti svo
undur vænt um hana, þau höfðu
verið svo samrýnd, hann mátti
ekki hugsa til þess að missa hana.
Móðir barnanna var inni í suður-
húsi og gætti þar þriggja barna,
tvö voru orðin stálpuð, en á litlu
kornabarni hélt hún í faðmi sér og
reyndi af öllum mætti að sefa grát
þess. — Undir morguninn andað-
ist það í faðmi móður sinnar. Þeg-
ar betur var að gáð var litla stúlk-
an í baðstofunni einnig látin, og
lítið barn hafði verið borið út í
skemmu kvöldið áður, liðið lík.
Móðursystir barnanna, Sigríð-
ur, hafði þessa nótt í örvæntingu
sinni vaðið með fingur niður í
kverkar litla drengsins og rifið
skóf úr hálsi hans, þegar and-
þrengslin voru slík, að honum
fannst hann vera að kafna. Tókst
henni með því móti að bjarga hon-
um frá köfnun.
Þarna höfðu þá þrjú börn dáið á
bænum á tæpum sólarhring; þrjú
lifðu. Nærri má geta, hvernig fólk-
inu á Heiði hefur liðið þennan
minnisstæða morgun. En þegar
Guðrún húsfreyja hafði orð á því,
örþreytt og harmi lostin, hve
tómlegt væri orðið á bænum, svar-
aði Stefán maður hennar:
— Þakkaðu Guði fyrir Guðrún
mín að eiga þrjú börn eftir, sumir
missa aleiguna. — Og svo var ekki
talað meira um það. Litli drengur-
inn i miðbaðstofunni grúfði sig
niður í koddann og grét sárt, hann
óskaði þess jafnvel að hafa fengið
að vera systur sinni samferða.
Um þessar mundir stóð fólkið
ráðþrota þegar alvarleg veikindi
bar að höndum. Víðast hvar engir
læknar og engin lyf. Harmleikur-
inn á Heiði var ekkert einsdæmi.
Á æskuárum mínum hitti ég ís-
lenska konu í Kaupmannahöfn;
hafði hún farið til Hafnar um
svipað leyti og barnaveikin tók
börnin á Heiði. Kona þessi hét
Emilía Antonsdóttir og var frá
Arnarnesi við Eyjafjörð; tvær
systur hennar urðu henni sam-
ferða út fyrir pollinn og einn bróð-
ir. Systurnar giftust allar dönsk-
um mönnum og þau systkinin
komu aldrei aftur til íslands. Em-
ilía eignaðist 19 börn, 18 dóu, flest
úr barnaveiki, eftir því sem hún
sagði mér. Barnaveikin kom víðar
við en í Skörðum á íslandi. Eina
barnið sem lifði hét Anna, var hún
nýlega gift þegar ég hitti þær
mæðgur.
En þekkingin óx, sem betur fór.
Eftir því sem tímar liðu komu lyf
til sögunnar, sem unnu bug á þess-
um voðasjúkdómi, svo segja má,
að ekki stafi lengur hætta af
barnaveikinni. Heilsugæslu ung-
barna hefur nú fleygt svo fram, að
talið er að Islendingar séu nú
einna best á vegi staddir í þeim
efnum. Fyrr á öldum og allt fram
á þessa öld voru fleiri sjúkdómar
sem herjuðu á þjóðina og urðu
landlægir. Er mér þá efst í huga
holdsveikin, jjessi hræðilegi sjúk-
dómur, sem Islendingar urðu fyrir
barðinu á. Mér er enn í fersku
minni, þegar ég sem unglingur
kom í holdsveikraspítalann að
Hauganesi og sá sjúklingana,
hversu ógnvekjandi holdsveikin
var. Nú eru fundin lyf við holds-
veiki, svo naumast þarf að óttast
hana lengur.
Svo voru það berklarnir, svo
fleira sé nefnt. Þeir heltóku árlega
fleiri fjölskyldur. Fólkið hrundi
niður, einkum ungt fólk. Þjóðin
var ráðþrota gagnvart þeim. Mér
er í barnsminni, þegar þrjár ungar
systur, fallegar og vel gefnar
stúlkur á besta aldri, voru bornar
til grafar með stuttu millibili á
Möðruvöllum í Hörgárdal. Á þeim
árum voru húsakynni víða léleg á
landi voru, kuldi og myrkur var í
bæjunum, þekkingarskortur, fá-
tækt og allsleysi þjakaði fólkið
víðast hvar. Berklarnir voru mjög
smitandi, og þegar fólkið veiktist,
veigraði það sér við að leita læknis
fyrr en i fulla hnefana. Það átti
oft ekki eyri til að greiða lækn-
ishjálp. Þá voru ekki tryggingarn-
ar, hver varð að borga fyrir sig.
En þjóðin var svo lánsöm að eiga
duglega og vitra menn í lækna-
stétt, sem fylgdust vel með nýj-
ungum á sviði læknavísindanna,
tekist var á við berklana. Heilsu-
hælið á Vífilsstöðum var reist
1910 og byggt var heilsuhæli að
Kristnesi í Eyjafirði 1927. Síðast
en ekki síst komu svo hin alkunnu
berklalög, sem sennilega áttu
drýgstan þáttinn í sigrinum.
Nú stendur fólki ekki lengur ógn
af berklunum. Þá er vert að geta
þess að kláði, geitur, fló og lús
vaða ekki lengur uppi og eru þjóð-
arböl. Fló og lús teljast víst ekki
til sjúkdóma, en geta verið smit-
berar og valdið sjúkdómum.
Læknar kunna nú ráð við þessum
ófögnuði ef hann skýtur upp koll-
inum, og er það gleðiefni.
Nú er það krabbinn, sem glímt
er við, mun hann vera ein helsta
dánarorsök hérlendis og sennilega
er svo víðar, ef um er skyggnst.
Hjarta- og æðasjúkdómar hafa
færst hér mjög í aukana á síðari
árum. Liggja oft sömu orsakir til
þessara sjúkdóma, að mér er sagt.
Öllum er kunnugt um, að krabb-
inn er erfiður sjúkdómur, mikið
vonleysi og þjáningar fylgja hon-
um. Fram að þessu hefur það þýtt
allt að því sama og dauðadómur,
þegar kveðið var upp úr um það að
menn hefðu krabba. í tugi ára
hafa læknar og vísindamenn leit-
að orsaka þessa geigvænlega
sjúkdóms, og ráða til að lækna
hann. Hefur verið starfrækt hér í
Reykjavík leitarstöð á vegum
Krabbameinsfélagsins. Hefur hún