Morgunblaðið - 23.02.1985, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. FEBRÚAR 1985
fHotgpni Útgefandi rtlilíibib hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. (lausasölu 25 kr. eintakiö.
Rannsóknir og
þróunarstarfsemi
Við höfum sem þjóð og ein-
staklingar bætt og styrkt
stöðu okkar á öllum sviðum.
Lífskjör okkar, menntun,
heilsugæzla og aðstaða til að
sinna persónulegum áhuga-
sviðum, svo fátt eitt sé nefnt,
eru allt önnur og betri en var
fyrir fáum áratugum, að ekki
sé farið lengra aftur í þjóðar-
sögunni.
Hinsvegar hafa þjóðartekjur
og lífskjör dregizt saman hin
síðari árin, m.a. vegna afla-
samdráttar og viðskiptakjara.
Okkur hefur ekki tekizt, í
harðnandi samkeppni, að halda
í við nágrannaþjóðir um lífs-
kjör. Aukizt þessi munur enn
er stutt í atgervisflótta — héð-
an og þangað sem betri kjör
bjóðast. Þá er hætt við að þeir
hverfi fyrst á brott sem búa að
eftirsóttri starfsþekkingu og
við megum sízt án vera.
Hörður Sigurgestsson, for-
stjóri, fjallar um þetta efni í
grein í Morgunblaðinu í gær og
leggur megináherzlu á nauðsyn
og þýðingu rannsókna og þró-
unarstarfsemi hér á landi til
nýsköpunar atvinnulífsins og
aukins hagvaxtar, þ.e. meiri
arðsemi í þjóðarbúskapnum í
heild. Þar er komið að merg
málsins. Við stöndum sem þjóð
á tímamótum og verðum að
marka atvinnu- og efnahags-
stefnu til næstu framtíðar með
hliðsjón af viðblasandi stað-
reyndum, bæði hérlendis og í
heiminum umhverfis okkur.
Hörður Sigurgestsson bendir
réttilega á að „víða um heim er
nýsköpun og umbreyting til
nýs atvinnurekstrar á fleygi-
ferð. í vaxandi mæli er lögð
áherzla á beitingu nýrrar og
meiri þekkingar og tækni.
Rannsóknir og þróunarstarf
verður kjarnaatriði". Ör þróun
iðnaðarframleiðslu hefur leitt
mannkynið á þrepskjöld upp-
lýsingaþjóðfélagsins.
Hérlendis hefur verið og er
sinnt margvíslegu og merku
rannsóknarstarfi á vegum
Raunvísindadeildar Háskóla
íslands, rannsóknarstofnana
atvinnuveganna, Rannsóknar-
ráðs ríkisins og einkaaðila. Það
er hinsvegar mjög mikilvægt
að þessi starfsemi fái byr í segl
í formi almennrar athygli og
almenns stuðnings. Rannsókn-
ar- og þróunarstarf, sem og
fræðslukerfið í heild, þarf að
laga að þörfum og æskilegri
þróun atvinnulifs okkar í fyrir-
sjáanlegri framtíð. Aðeins með
þeim hætti getum við snúið
vörn í sókn og geirneglt ís-
lenzka velmegun til framtíðar.
Ástæða er til að taka undir
ábendingar í grein Harðar Sig-
urgestssonar: 1) Að gera rann-
sóknarstofnanir sjálfstæðari,
virkari og afkastameiri, t.d.
með því að gera þær að sjálfs-
eignarstofnunum; 2) Áukin
áherzla verði lögð á rannsókn-
arvinnu á verkefnagrundvelli.
Rannsóknarstofnanir taki að
sér í vaxandi mæli verkefni
fyrir atvinnulífið; 3) Upplýs-
ingasteymi milli rannsóknar-
stofnana og atvinnufyrirtækja
verði aukið.
Morgunblaðið leggur á það
áherzlu, enn og aftur, að á
vettvangi rannsóknar- og þró-
unarstarfs er að finna einn
mikilvægasta vaxtarbrodd að
nýsköpun atvinnulífsins og
framtíðarvelmegun lands-
manna.
Verzlunar-
frelsi og
hagsmunir
neytenda
IMorgunblaðinu á miðviku-
dag vóru tvær smáfréttir,
sem sögðu mikinn sannleika.
Önnur var um „verðstríð á
bollumarkaði", sem leiddi til
lægra vöruverðs, jafnvel svo að
stöku framleiðandi var „mjög
óhress með, hvað verðið var
orðið lágt“. Hin fréttin, sem
spannaði stærra svið, fjallaði
um frjálsa verðlagningu á raf-
magnsvörum, skrifstofuvélum
og húsgögnum, — í kjölfar
hliðstæðs verzlunarfrelsis á
matvörum, hreinlætisvörum og
byggingarvörum, sem fyrr var
komið til.
Þróunin hefur orðið sú, hér
sem annars staðar, að frjáls
verðlagning, sem helzt í hendur
við nauðsynlega samkeppni
söluaðila, hefur hvarvetna fært
almenningi meira vöruúrval og
lægra vöruverð.
Hjörleifur Guttormsson, al-
þingismaður, hélt því efnislega
og réttilega fram í þingræðu,
að hörð verzlunarsamkeppni á
höfuðborgarsvæðinu færði íbú-
um þess aukinn kaupmátt og
betri kjör en strjálbýlisfólki,
sem byggi máske aðeins að
einni kaupfélagsverzlun. Verð-
ur hann þó ekki flokkaður sem
sérstakur talsmaður frjálsrar
verzlunar.
Viðreisnarstjórnin 1959—
1971 hjó sem betur fer á marga
haftahnúta í atvinnulífi lands-
manna, sem leiddi til farsældar
og sígandi lukku í þjóðarbú-
skapnum á þeim tíma. Nú er
smám saman verið að úthýsa
verðlagshöftum. Það er síðbúið
framhald fyrri skrefa í frjáls-
ræðisátt. Betra er seint en
aldrei.
HtaœMtnáQ
Umsjónarmaftur Gísli Jónsson 276. þáttur
Nú er gert svolítið hlé á að
svara bréfum og í tilbreyt-
ingarskyni vikið að því fyrirbæri
máls okkar sem við nefnum stíl.
Hugtakið stíll hefur verið skil-
greint með ýmsum hætti. Segja
má að hann sé sá búningur sem
hver og einn klæðir mál sitt í,
hvort heldur það er talað eða rit-
að. Búningur sá getur verið ein-
faldur, flókinn, fallegur, ljótur,
frumlegur, stældur, íburðarmik-
ill eða skrautlaus o.s.frv. Stíll-
inn, það er maðurinn (le style,
c’est l’homme) var sagt í Frakk-
landi. Hallgrímur Pétursson
kvað:
Oft má af máli þekkja
manninn, hver helst hann er.
(Ps. 11,15.)
Hér á eftir verða tekin nokkur
dæmi af mismunandi stíltegund-
um og stílbrögðum og reynt að
láta þetta eitthvað heita. Gæti
það vonandi orðið lesendum til
einhvers gamans.
★
Fyrst skal þá nefna sígildan
(klassískan) stíl. Málsgreina-
skipun er einföld, hann er sagn-
sterkur, ríkur af aðalsetningum,
en fátt um flúr eða skrúðyrði.
Dæmi:
„Þetta sumar andaðist Þor-
grímur Kjallaksson, en Ver-
mundur mjóvi, sonur hans, tók
þá við búi í Bjarnarhöfn. Hann
var vitur maður og stundar heil-
ráður. Styrr hafði þá og búið um
hríð undir Hrauni inn frá Bjarn-
arhöfn. Hann var vitur maður og
harðfengur. Hann átti Þor-
björgu, dóttur Þorsteins hregg-
nasa. Þorsteinn og Hallur voru
synir þeirra. Ásdís hét dóttir
þeirra, drengileg kona og heldur
skapstór. Styrr var héraðsríkur
og hafði fjölmennt mjög. Hann
átti sökótt við marga menn, því
að hann vó mörg víg, en bætti
engin."
(Eyrbyggja saga, 18. kafli.)
Annað dæmi:
„Svo kom sólin fram undan
Steinafjallinu, og tindar og röðl-
ar og leiti risu skínandi upp úr
næturhúminu, en svartir skugg-
ar lágu ennþá yfir lautum og
giljum. Það var einkennileg sjón.
Það var eins og fjallið væri ein-
tóm sundurlaus slitur. Eftir
nokkurn tíma var öll fjallshlíðin
uppljómuð af sól. Lóurnar voru
sestar á túnin og hlupu sér stutt-
an sprett og sögðu „dýrðin dýrð-
in“, námu svo staðar og fóru að
skoða heiminn.“
(Þórbergur Þórðarson:
Steinarnir tala, 28—29.)
Skrúðmikill (florissant) stíll er
ríkur af lýsingarorðum og sam-
setningum, einnig er þar óvenju-
mikið um lýsingarhátt nútíðar
af sögnum. Dæmi:
„En meður þvi að heimur sjá
er mjög brögðóttur og valtur,
leiðandi nokkra til fullsælu frá
skemmd og öreign, en flettandi
suma fjárhlutum, skrýðandi fá-
tæktar brigsli, geymir nefndur
kaupmaður, sem stundir líða
fram, óviturlega sínu góssi,
haldandi sig daglega mjög metn-
aðarsamlega meður drykk og
krásum, gerandi veislur stórar
veraldarhöfðingjum með fégjöf-
um sæmilegum glutranlega,
veitandi vín og vist leikurum og
föntum sig loföndum, svo ófor-
sjálega að eigi litast hann fyrri
um en úti er hinn síðasti pening-
ur ... “
(Bergur Sokkason:
Nikuláss saga.)
Annað dæmi.
„Annars er ómögulegt að
yrkja að gagni nema — já nema
hvað? Nema allir genii, allir
lífskraftar, allir englar og allur
andskotinn gangi og geysi í
manni út og inn — eins og örkin
hans Nóa — já, nema skáldið sé
eins og örkin gamla, byltandisk
og berjandisk í brimróti verald-
arflóðsins, umfaðmandisk og
innigeymandisk allar skepnur,
illar og góðar, hreinar og óhrein-
ar, hrafn og dúfu, höggorminn
slæga og hundinn trygga, verm-
andi og varðveitandi með sömu
sympathíu allt gegnum hel og
hrun til nýrrar sögu og nýrrar
framtíðar."
(Matthías Jochumsson:
Bréf til Hannesar Hafsteins.)
★
Flækjustfl hafa sumir nefnt
þann harðsnúna lærdómsstíl,
þar sem málsgreinar verða
stundum óheyrilega langar, með
alls konar innskotum og mála-
lengingum. í þessu voru einna
slungnastir sumir forgöngu-
menn upplýsingastefnunnar.
Dæmi:
„Foreldrar hans, þau fyrir svo
miklar fyrirtaksgáfur og dyggðir
ævinlega elskuðu og víðfrægu
hjón, þáverandi vísilögmaður í
Norður- og Vestur-lögdæminu,
síðan stiftamtmaður yfir ís-
landi, ólafur Stephánsson, og
hans frú, Sigríður Magnúsdóttir,
lögðu snemma alla alúð á, —
með ráðum og aðstoð afa Magn-
úsar og ömmu, amtmanns Magn-
úsar Gíslasonar og hans dyggða-
ríku frúar, Þórunnar Guð-
mundsdóttur, til þeirra dauða-
dags í sambúð við fyrrnefnd
börn sín, foreldra hans — að
mennta og siða þennan unga
svein, eftir því sem hann þrosk-
aðist, til á síðan að mega verða,
ef forsjóninni svo þóknaðist, öðr-
um framar til stoðar og gleði
ættar sinnar, um hvað sérlegar
námsgáfur, sem skaparinn unnti
honum í arf að taka af báðum
foreldrum sínum, einkum af
móður hans hér dæma fáu, gáfu
þeim snemma líklega von, þar
svipaðar strax á sveinsins fyrsta
ári létu sig í ljósi og óvenjulega
bráðgjörvar, hverju til merkis
skal telja, eftir frásögnum, bæði
foreldra hans, fóstru og margra
honum þá samtíða og enn lifandi
manna, sem heyrt hafa hina
þessu lýsa, að sveinn þessi ekki
einungis var altalandi ársgam-
all, heldur kunni orðrétt 30
sálmvers, þar á meðal eitt að
minnsta kosti langt, nefnilega: „í
dag eitt blessað barnið er“, undir
hvert hann næsta jóladag eftir,
þá honum var lofað í kirkju, og
hann brast 2 daga upp á árið,
tjáist háróma tekið hafa, þá
sungið var í prédikunarstól,
sjálfsagt með meira hljómi en
lagi, og hljóðað með söfnuðin-
um.“
(Magnús Stephensen:
Sjálfsævisaga.)
Annað dæmi, og ekki eins
langt i næsta punkt:
„Hitt er víst, að hann (þ.e.
óðinn) hefur með sínu póetíska
rugli fordjarfað málið, sérdeilis í
kveðlingunum, svo hans skáld-
skapardrabb og þeirra, sem það
hafa í sig drukkið, er öldungis
óskiljanlegt, nema þeim einasta,
sem það hafa iðkað frá barn-
dómi, og veit ég ekkert stúdíum,
næst fjölkynngi og öllum for-
dæðuskap, verra vera og óþarf-
ara, því ég sé enga gagnsemi eð-
ur uppbyggingu þar af korna."
(Jón Árnason biskup:
Bréf frá 1741.)
★
Nú verða stíldæmin ekki fleiri
f dag í óbundnu máli, en endað á
skopstælingu (paródíu) í bundnu
máli. Hún er einnig dæmi um
bak-klifun (epífór), og það er
hinn skopstældi texti reyndar
líka, sjá lok allra braglina. Svo
var gömul gáta:
Fuglinn flaug fjaðralaus,
settist á vegginn beinlaus,
þá kom maðurinn handalaus
og skaut fuglinn bogalaus.
Skopstælingin hljóðar svo:
Fuglinn flaug með fjöður á sér,
settist á vegginn, á rassinn á sér,
þá kom maður með byssu á sér
og skaut fuglinn i nefið á sér.
Fyrstu ályktanir Búnaðarþings:
150 ára afmæli búnaðarfélags-
skaparins
Á FIMMTUDAG voru fyrstu álykt-
anirnar samþykktar á Búnaðarþingi.
Fimm ályktanir voru samþykktar,
meðal annars ályktun um að gerðar
verði ráðstafanir til að minnst verði
á myndarlegan hátt 150 ára afmælis
búnaðarfélagsskaparins, er átti upp-
haf sitt með stofnun Húss- og
bústjórnarfélags Suðuramtsins árið
1837. Bent er á að rituð verði saga
tímabilsins, að gengist verði fyrir
landbúnaðarsýningu, að gengist
verði fyrir gerð útvarps- og/eða sjón-
varpsdagskrár og að hlutast verði til
um gerð heimildarkvikmyndar.
35 mál hafa nú verið lögð fram á
Búnaðarþingi, færri en á sama
tíma undanfarin ár. Meðal mála
sem lögð voru fram á fimmtudag
var erindi stjórnar Búnaðarsam-
bands Austurlands um innflutn-
ing á smádýrum, sem hentað gætu
sem hliðarbúgrein. Nefnd er bjór-
tegund að nafni Nútría. Nýting er
1987 verði
fólgin í skinninu í pels, tveim
rauðum tönnum, sem notaðar eru
í skartgripi, svo og kjötið, sem þó
mun fremur verðlítið. Þá er bent á
andartegund, Carina 2000, sem
talin er heppileg, þar sem 80% af
fóðri hennar er grængresi, kjötið
hvítt og í háu verði erlendis. Þá er
og bent á kanínutegund til pels- og
kjötframleiðslu. Þau mál sem lögð
voru fram á miðvikudag og
fimmtudaga eru:
Mál nr. 27: Erindi Þorkels
Bjarnasonar og fjögurra búnaðar-
þingsfulltrúa um sæðingar á
hrossum.
Mál nr. 28: Erindi Búnaðarsam-
bands Austur-Húnavatnssýslu um
störf blaðafulltrúa.
Mál nr. 29: Erindi Búnaðarsam-
bands Austur-Húnavatnssýslu um
rannsóknir í þágu landbúnaðar.
Mál nr. 30: Erindi Búnaðarsam-
bands Austur-Húnavatnssýslu um
minnst
stefnumörkun gagnvart aðstoð við
atvinnuuppbyggingu í sveitum.
Mál nr. 31: Erindi Búnaðarsam-
bands Kjalarnesþings um umsögn
um Frumvarp til laga um breyt-
ingu á lögum nr. 73/1980 um
tekjustofna sveitarfélaga með síð-
ari breytingum, 230. mál 107.
löggjafarþings.
Mál nr. 32: Erindi Ólafs R.
Dýrmundssonar, Erlendur Jó-
hannssonar og Árna G. Pétursson-
ar um blöndun lyfja í fóður búfjár.
Mál nr. 33: Erindi stjórnar Bún-
aðarfélags íslands um athugun á
því, hvernig virðisaukaskattur
komi við bændur.
Mál nr. 34: Erindi Sigurðar J.
Líndal um nýjan lánaflokk við
Stofnlánadeild landbúnaðarins.
Mál nr. 35: Erindi stjórnar Bún-
aðarsambands Austurlands um
innflutning á smádýrum sem hlið-
arbúgrein.