Morgunblaðið - 11.06.1985, Page 15

Morgunblaðið - 11.06.1985, Page 15
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. JÚNÍ 1985 Stórir dvergar arhöfundur hélt fram af þeirri þröngsýni og vanþekkingu sem einkenndi grein hans í heild. Til dæmis er hægt að finna stöku verk eftir Bergman á leigunum. Ég og starfsbróðir minn Sæ- björn Valdimarsson höfum ítrekað vakið athygli á slíkum myndum sem því miður hafna yfirleitt utan við svokallaða vinsældalista yfir myndbönd. Ég ætla að benda á enn eitt slíkt afbragðsverk að þessu sinni. Ástralir hafa síðasta áratug rekið kvikmyndagerð sem stend- ur framleiðslu flestra annarra þjóða framar, hvað varðar fersk- leika, vandvirkni og kunnáttu í beitingu myndmáls. Svo hefur farið allra síðustu ár að margir af helstu leikstjórum Ástrala hafa verið keyptir úr landi og fluttir til gósenlands kvik- myndaiðnaðarins, Bandaríkj- anna. Þetta hefur orðið hlut- skipti manna eins og Freds Schepisi, Bruce Beresford og Peters Weir. Sá síðastnefndi er hinn ókrýndi konungur ástr- alskrar kvikmyndagerðar, rétt rúmlega fertugur að aldri. Nýj- asta mynd hans Witness, er ein af aðalmyndum þessa árs vestra. Á íslenskum myndbandaleig- um er verulega fjölbreytt úrval ástralskra bíómynda. Og ég verða að segja eins og er, að það er meiri fengur að slíkum spól- um en gömlum verkum eftir Bergman og Fellini, einfaldlega vegna þess að verk hinna síðar- nefndu hafa verið sýnd hér og verða sýnd hér i kvikmyndahús- um og sjónvarpi. Miklu frekar er undir hælinn lagt hvort myndir upprennandi spámanna komist á tjöldin. Þannig hefur næsta mynd Peters Weir á undan Witness, The Year of Living Dangerously, ekki fengið náð fyrir augum kvikmyndahúsaeig- enda en er aftur á móti haldið til haga á myndbandamarkaðnum. The Year of Living Danger- ously er gerð 1982 og fæst við svipað viðfangsefni og ágætar, tökumaður og túlkur, er siðferði- leg og dramatísk viðmiðun alls sem gerist. Leikkonan Linda Hunt skapar hér einhverja merkilegustu mannlýsingu sem sést hefur í kvikmyndum seinni ára og fékk verðskulduð Óskars- verðlaun fyrir bragðið. Þessar velskrifuðu persónur og næm til- finning handritsins jafnt fyrir samfélagi fréttamanna sem heimamanna, svo og fínlega stefjuð tónlist Maurice Jarre, eru verðugt hráefni fyrir hinn hæfileikamikla leikstjóra Peter Weir. Hann klúðrar heldur engu, þótt deila megi um hinar lukku- legu lyktir myndarinnar. The Year of Living Dangerously tek- ur bæði Under Fire og The Kill- ing Fields fram, fyrst og fremst vegna þess að hún er fallegur skáldskapur með margar víddir, ekki aðeins blanda af pólitiskum þriller og faglegri heimildamynd um fréttaefni. Stjörnugjöf: The Year of Living Dangerously ★ ★ ★ '/2 Garrett, Seymour og Chauveau reyna eitthvað í þá áttina að leika í Vogun vinnur ... Rocky öreiganna Kvikmyndir Sæbjörn Valdimarsson Regnboginft: Vogun vinnur ... (Longshot) ‘/4 Leikstjóri: E.W. Swackhammer. Kvikmyndataka: Jacques Haitk- in, Eastmancolor, Widescreen. Handrit: Russell Manzatt. Framleiðandi: Peter J. Kares. Bandarísk, frá Continental Film. Aðalhlutverk: Leif Garrett, Linda Manz, Ralph Seymour, Zoe Chauveau. „Hress ungmenni í harðri samkeppni," segir í auglýsingu „Vogun vinnur, vogun tapar ... “ , þá bendir nafnið ekki sfður á einhverja drengilega baráttu drífandi æskufólks, en um hvað skyldi svo þessi „fjöruga og skemmtilega, nýja bandaríska mynd fjalla? Það hlýtur að valda vonbrigðum, keppni í þeirri göf- ugu íþrótt, handstýrðu fótbolta- spili. Vogun vinnur ..., er því enn einn ættingi Rocky, að vísu mjög fjarskyldur. Við erum búin að sjá Rocky hjólreiðanna, körfu- þoltans, keiluspilsins, svo nokk- uð sé nefnt og talsverða fátækt andans þarf til að láta sér detta í hug ekki háreistari keppnis- grein en fótboltaspilið! Annars er Vogun vinnur ..., svona ámóta slöpp að flestu leyti, og flokkast í hóp hortitta. Efnið þarf ekki margar línur; Tveir unglingspiltar hyggjast fjármagna Evrópuferð, þar sem þeir ætla að snúa sér að atvinnu- mennsku í fótbolta (!), með því að sigra í stórmóti í fótbolta- spili. Gömlu klisjunum blandað með, ástinni, undirmálsstelp- unni, illvígu foreldrunum, o.s.frv., en þær eru alveg bragð- lausar að þessu sinni. Leikurinn er hroðalegur og myndin fram- kallar í mesta lagi gæsahúð hjá áhorfendum. Myndbönd Árni Þórarinsson Nöldrari einn skrifaði grein hér í Morgunblaðið fyrir nokkru til að rægja þá sem rita um kvik- myndir og myndbönd fyrir blað- ið. Um það sífur segi ég ekki aukatekið orð. En í leiðinni fór maðurinn að fjargviðrast yfir meintu menningarleysi sem stafaði af myndbandavæðingu og myndbandaleigum. Þetta er býsna algengt raus. Þessi maður virtist kannast við fjóra—fimm sígilda kvikmyndaleikstjóra, eins og Fellini og Bergman, og hafði það til marks um menning- arleysið í myndbandaleigunum að verk þeirra fyndust þar hvergi í hillum. Ég hef að vísu margsinnis bent á það í þessum dálkum að úrvali sígildra verka kvikmyndasögunnar, einkum evrópskra, væri stórlega ábóta- vant á leigunum. En því fer þó fjarri að skortur sé á vönduðum, nýjum og gömlum bíómyndum á þessum markaði, eins og grein- Fyrstur með fréttirnar — Mel Gib- son í The Year of Living Danger- ously. nýrri myndir á borð við Under Fire og The Killing Fields. Hinn vörpulegi ástralski leikari Mel Gibson, sem nú er orðinn alþjóð- leg stjarna, fer prýðisvel með hlutverk ungs fjölmiðlamanns sem sendur er til Indónesíu á ólgutímum árið 1965 þegar stjórn Sukharnos riðar til falls, hungursneyð og bylting komm- únista vofir yfir. Eins og fjöl- miðlamennirnir í fyrrnefnu myndunum tveimur verður Gib- son að taka eigið siðgæði til endurmats, gera upp á milli hins kalda fjarræna mats frétta- mannsins og tilfinninga sinna og ábyrgðar sem manneskju. Þetta uppgjör helgast fyrst og síðast af samskiptum hans við tvær persónur, ástarsambandinu við enskan stjórnarerindreka, sem leikinn er af Sigourney Weaver, og vináttusambandinu við dverginn Billie, sem Linda Hunt leikur. Þessi dvergur er lykil- persónan í myndinni, risavaxin persóna í eðli sínu þrátt fyrir líkamlega smæð. Billie, sem er aðstoðarmaður Gibsons, mynda- í hringiðuveröld Bókmenntir Erlendur Jónsson Þorri Jóhannsson: _ HÆTTULEG NÁLÆGÐ. 75 bls. Útg. Skákprent. Keykjavík 1985. Þorri Jóhannsson telst til yngstu skáldakynslóðarinnar. Eigi að síður er hann nú — tuttugu og tveggja ára — að senda frá sér þriðju ljóðabókina. Hin fyrsta, Sálin verður ekki þvegin, kom út 1980, en önnur bókin, Stýrður skrfll, kom út í fyrra. Svo er sagt að skáldakynslóð Þorra sé bæði uppreisnargjörn og leitandi. Vafalaust eru það orð að sönnu. En til að nálgast ljóð Þorra þarf að hafa fleira að miði. Áhrif frá kvikmyndum og tónlist verður líka að hafa með í dæminu. Hlið- sjón af nútíma myndlist er sömu- leiðis í sjónmáli. í vetur sem leið heyrði ég Þorra lesa upp úr þessari ljóðabók sinni, óprentaðri, á menningarvöku á Hellissandi. Þegar skáld les sjálft ljóð sín má gerst heyra hvað það er að fara. Ljóð Þorra markast að nokkru leyti af áhrifum frá súrre- alisma. Sú stefna hefur lengi höfð- að til ungra skálda. Sennilega vegna þess að með myndmáli súrrealista má auðveldlega tjá það sem er venjulegt og hversdagslegt og sjálfsagt — eða fáránlegt — allt eftir því hvernig á það er litið. Þorri stendur samt í nokkurri fjarlægð frá Medúsuhópnum. Sjónarhorn hans eru önnur. Það er nöpur ádeila á nútíma iífshætti sem mér þykir meira áberandi í þessum ljóðum. Þorri er ófeiminn við að skyggnast und- ir glansyfirborð hlutanna og kveða upp úr með þá sjón sem þar blasir við. Sjálfsrýni skáldsins er líka miskunnarlaus. Þorri gerir atlögu að því lífsmynstri sem ger- ir manninn að hugsunarlausum og sjálfumglöðum vanaþræl. Hann leitast við að lýsa lífinu — ekki eins og sómakær meðalmennskan ástundar að auglýsa það og túlka — heldur eins og það í raun og veru er. Undir sléttum farða hversdagslífsins leynast fleiri drættir en þeir sem dregnir eru á yfirborð. Vélrænir lifnaðarhættir færa manni ekki staðlaðar tilfinn- ingar og ást og fegurð eftir stimp- ilklukku, heldur þvert á móti. Sú heimsmynd, sem fjölmiðlunin minnir svo rækilega á daglega, verður heldur ekki til að treysta sálargrundvöllinn. Ekki er auðvelt að samþætta alla þá ringulreið í stuttu ljóði. En í ljóðinu Ónnur leit sýnist mér Þorri þó koma heim og saman mörgum þeim óskipulegu svipleiftrum sem sækja að vitund manns úr ýmsum áttum í veröld sem er sífellt á hreyfingu og á hverfanda hveli: Égaé úthverfa munstriA það er bleika birtan fjarlcga suðid græna slýjan og áþreifanleg ný hætta í raunverulegri vímu brot á tíma gólfid glitrar okunnur geimur annar heimur líkaminn leitar í alheiminn í tvennt og hugsunin í þrennt kaldir straumar skilja um of fjarlægðin og útstreymið eru átakanleg. Hreyfingin. I»etta er allt svo átakanlegt! Það er kaldhæðni í þessu Ijóði eins og mörgu öðrum ljóðum bók- arinnar. Karlmannlegt er að bregðast æðrulaust við fyrirgangi umhverfisins og gefa yfirborðs- virðuleika langt nef. Og mæta framtíðinni með því að sitja á klósettinu og lesa skrípó (Kali). í Ijóðinu Á hreyfingu spyr ég standa meðal annars þessar línur: Hæg tortíming er að vera til. Og í Ijóðinu Sýning varpar skáldið fram margræðum spurn- ingum: Þorri Jóhannsson Er ég í raun framleiðsla þessarar forvitni? þessara tilviljana? þessara viðbragða? V issulega óttast ég allt ókomið. Á sýningum ykkar hef ég sjaldan nennt að staldra við og oft skelfur hönd mín við útrás. W.já fáðu þér bara dagblað til að kíkja í, mynd til að skoða. t ljóðinu Skömmtuð stund talar skáldið um þessa: hurðalausu skipulögðu hringiðuveröld. Vel og nákvæmlega að orði kom- ist. Ég bendi líka á fyrirsagnir ljóða eins og Komplexakór og Trufi- andi vald sem út af fyrir sig segja nokkuð. Og þá ekki síður heitið á síðasta ljóði bókarinnar, Tími er ímyndun. Þar birtir Þorri býsna opinskátt andsvör sín við þeirri götóttu þekkingu og þeim óskráðu og oft á tíðum úreltu lífsreglum sem ungu skáldi er fengið í vega- nesti. Sem heild er þessi bók bæði samstæð og persónuleg. Gjarnan beinir skáldið skeytum að valdinu sem oftar en ekki birtist í gervi prúðbúinnar lágkúru. Þar talar hann fyrir munn sinnar kynslóðar sem kýs að spinna sér sjálf sína örlagaþræði. Það er ný tegund af einstaklingshyggju sem skýrist ekki að öllu leyti með gömlum út- listunum á því kunnuglega hug- taki. Þetta er kynslóð sem vill vera í friði með sitt. Málfar Þorra er víða klárt og beinskeytt og — teprulaust, væg- ast sagt. Fyrir koma nýstárlegar orðasamsetningar sem þjóna þeim tilgangi að dusta rykið af inni- haldslausum hugtökum og bregða þeim upp sem öfugmælum; sýna fram á hvað gengi þeirri var orðið lágt. Myndir Óskars Thorarensens fara að mínum dómi vel við ljóðin. Og útgefandinn hefur að sínu leyti gert bókina vel úr garði. Ljóðasöfn eiga alltaf nokkuð undir útlitinu; það er síður en svo hégómamál. Hér hefur þeirri hlið málanna ver- ið tilhlýðilega sinnt.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.