Morgunblaðið - 20.11.1986, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. NÓVEMBER 1986
Að vera íslendingur
eftirBaldur
Ingólfsson
Á árinu, sem er að líða, kom út
á þýsku bók um ísland eftir og um
dr. Gylfa Þ. Gíslason, prófessor,
með nafninu Menschen und
Landschaft — Die Herausforder-
ung ein Islander zu sein (Þjóð og
land — Að vera íslendingur). Utgef-
andi er forlagið Touristbuch —
Reise — und Kunstbuch Verlags-
gesellschaft m.b.H., Hannover.
Textinn er tekinn úr tveimur bók-
um, annarri á ensku, The Problem
of Being an Icelander (Að vera
íslendingur), eftir dr. Gylfa Þ.
Gíslason, útg. Almenna bókafélag-
ið, Reykjavík 1973, endurskoðaður
texti 1986, og Minni og kynni —
Frásagnir og viðtöl eftir Emil
Bjömsson. Bókaútgáfan Öm og
Örlygur, Reykjavík 1985. Þýðingu
úr ensku gerði dr. M. Krischke-
Ramaswamy, en úr íslensku
Guðmundur Samúelsson, prófessor,
í Braunschweig. Myndir í bókinni
tóku mæðginin Jörg-Peter Maurer
og Gisela Maurer, ræðismaður ís-
lands í Hannover. Bókin er 120
blaðsíður í brotinu 23x24 sm, text-
inn prentaður í tveimur dálkum.
Hana prýða 68 litmyndir, sem flest-
ar ná yfír heila síðu eða jafnvel
heila opnu, og 20 svart-hvítar
myndir auk fslandskorts frá því um
1770, þegar það skipti jafnvel meira
máli, að kort væm falleg en ná-
kvæm. Efnisyfirlit er á blaðsíðu
119, en því miður vantar heimilda-
skrá og efnisatriðaskrá.
Prentun, bæði mynda og texta,
er vönduð, en val myndanna er
helst til einhæft. Landslagsmyndir
setja svip sinn á bókina og em
margar hveijar mjög fallegar, en
það hefðu mátt vera fleiri myndir
um atvinnulíf og einnig nærmyndir
af jurtum og dýmm og af fólki við
störf. Það er engu líkara, en að sá
sem valdi myndimar hafí verið í
tímahraki eða ekki haft nóg að
velja um, því sumar myndanna em
lélegar, t.d. á bls. 23, 27, 52, 87,
88 og 90. Það er vangá margra,
sem taka myndir hér á landi, að
reyna alltaf að sýna landið í sól-
eftir Gísla
Sigvrbjörnsson
Samkvæmt skýrslu um mann-
fjölda, aldur og framtíðarspár um
þau mál, verða þeir nokkuð margir
næstu árin, sem lifa síðustu árin í
sólsetri ævi sinnar. Það er farið að
ræða þessi mál meira en áður, enda
em vandamál ellinnar farin að
koma illa við svo ótal marga.
Á Gmnd höfum við alla tíð hald-
ið því fram, að reisa þurfí og
starfrækja heimili fyrir aldraða, elli-
heimili, en það vilja fæstir heyra.
Nú er lausnin sú hjá ráðamönnum
að reisa íbúðir fyrir aldraða, og
hver á að sjá um sig. Er það vissu-
lega ágætt, svo langt sem það
nær. Heimilishjálp, heimahjúkmn
og margvísleg aðstoð er einnig veitt
þar stundum. En þrátt fyrir þetta
allt er það sannfæring mín, að elli-
heimili fyrir 10—20—50 manns sé
nauðsynlegt að reisa. Oft og mörg-
um sinnum hefur verið um þetta
ritað, en ennþá án sýnilegs árang-
urs. Nú er talað um það af öðmm,
að elliheimilisrýmin séu of mörg í
landinu.
Fyrir 20 ámm varð Gmnd 45
ára og þá lagði ég til við stjóm
skini og blíðviðri, en sýna ekki til
mótvægis myndir teknar í vondu
veðri, sem er ekki síður einkenn-
andi fyrir ísland og geta verið miklu
áhrifameiri en hinar. Fyrir minn
smekk em fallegastar myndirnar á
bls. 34 og 61.
Málið á bókinni er lipurt og eðli-
legt og þýðingin góð, og hún virðist
vera nákvæm. Þó er á einum stað
komist svo að orði, að Íslendingar
tali enn í dag mál, sem var talað á
stómm svæðum í Evrópu fyrir þús-
und árum. Hér yrði það allt of langt
mál að bera saman fmmtexta og
þýðingu, svo að það verður að bíða.
Efni bókarinnar er furðu fjölbreytt,
eins og má sjá á efnisyfirlitinu, sem
skiptir henni í 16 kafla: Það er
dýrt að vera íslendingur, Þjóð fagn-
ar þúsund ára afmæli sínu, íslend-
ingar öðlast sjálfstjóm og fullveldi,
Þróun mála fram að stofnun lýð-
veldisins, Skáldskapur, íslendinga-
sögur og saga, Endalok þjóðveldis-
ins, Konungsveldi og siðaskipti,
Náttúmauðæfí og nýting þeirra,
eftir Jakob Jónsson
Ég horfí að staðaldri á fréttir
sjónvarpsins. Mér þykja þær fremur
einhæfar, sérstaklega hinar er-
lendu. Kannski er þetta sleggju-
dómur. En sé þetta rétt athugað,
er það fremur sök erlendra manna
en íslenskra. Við sáum það best
þegar tveggja-manna fundurinn
stóð yfir, hve fréttamenn gátu ve-
rið dæmalaust vandræðalegir,
þegar sérmálin vom undan skilin.
En hvað sem fréttamönnum sjálf-
um líður, kemst ég sjaldan hjá því
að horfa á myndina, sem sýnd er
með kynningunni. Sú mynd er fá-
dæma klunnaleg og ólistræn.
Sérstaklega leiðist mér að sjá,
hvernig þjóðfánanum er kastað inn
á myndflötinn, eins og tusku, sem
Gmndar, að við skyldum minnast
50 ára afmælis heimilisins, með því
að taka nýtt heimili, Litlu Gmnd,
til starfrækslu. Lagði ég einnig til,
að Gmnd sneri sér til almennings
með beiðni um ijárstuðning. Ég
man eftir því, að faðir minn, sem
var miklu meiri mannþekkjari en
ég, hafði ekki trú á, að undirtektir
yrðu miklar.
Fjársöfnunin var hafín, árin liðu,
það kom að 50 ára afmælinu, en
engin Litla Gmnd. Seint og um síðir
kom hún þó. Það er ekki til lengdar
hægt að standa gegn slíku máli.
Og enn á ný er skrifað um nýtt
heimili, Sólsetursheimilið. Ætlunin
er að koma upp og starfrækja heim-
ili, þar sem fólkið getur, eftir
megni, hjálpað sér sjálft og sambýl-
isfólkinu — sjálfshjálp og samhjálp.
Þama myndu vera um 20 manns,
heldur færri en vom á Gömlu Gmnd
við Kaplaskjólsveg árið 1922. Sól-
setursheimilið verður sambýli fyrir
fólk, sem komið er á efri ár, en
þarfnast ömggs samastaðar og
samvem við annað fólk. Einveran
í ellinni er oft það erfíðasta. Sam-
hjálp og sjálfshjálp verða leiðarljós
Sólsetursheimilisins.
Þessi grein er ekki skrifuð til að
biðja um fjárhagsaðstoð, heldur til
Gylfi Þ. Gíslason
Bergkastali úr bálastorku, Einangr-
un og víðsýni, Ísland og heimsstyij-
öldin síðari, Upphaf íslenskrar
utanríkisstefnu, Endurminningar
fykur fyrir vindi. Hvers vegna í
ósköpunum er ekki hægt að fá
íslenskan kvikmyndamenn til að
gera einfaldari og smekklegri
mynd?
Einhversstaðar las ég aðfínnslur
í garð fréttamanna, eins eða fleiri,
vegna framburðargalla. Allir vita,
að útvarp og sjónvarp em mjög
nákvæm og koma illa upp um alla
málkæki, sem ræðumenn eða les-
endur fínna ekki sjálfir. En það á
að vera hægt að forðast slíka van-
kanta með framburðaræfíngum og
kennslu hjá góðum leiðbeinanda.
Slíkt getur líka verið gagnlegt fyrir
reynda flytjendur til þess að þeir
festist ekki inn í sömu formum (end-
urhæfing). Raunar fínnst mér bera
fullt eins mikið á lélegum fram-
burði í útvarpinu og sjónvarpinu,
t.d. dauðum, tilfínningalausum
Gísli Sigurbjömsson
Sólsetursheimilið verð-
ur sambýli fyrir fólk,
sem komið er á efri ár,
en þarfnast öruggs
samastaðar og samveru
við annað fólk.
að fá fólk til að íhuga málið. Þarf
ekki Sólsetursheimili í ykkar byggð-
arlagi? Ekki neina stofnun, sem
starfrækt er af því opinbera, heldur
samtök fólks, sem vill leysa sín
vandamál sjálft með samhjálp og
sjálfshjálp.
Höfundur er forstjórí Elliheimilis-
ins Grundar.
þýskrar sendiherrakonu, Að vera
Islendingur, Nútímamenning á
gömlum grunni, Bókavit í aski og
blá blóm.
Það er afrek útaf fyrir sig að
koma ágripi af sögu Islendinga og
íslenskrar menningar ásamt miklu
myndefni fyrir í ekki stærri bók,
en hitt er enn meira um vert að
setja það þannig fram, að það sé
ekki aðeins fræðandi, heldur einnig
læsilegt og aðgengilegt. Það hefur
höfundi sannarlega tekist, svo að
hér er komið stutt og greinargott
yfírlit um sögu lands og þjóðar, sem
verulegur fengur er að, ekki aðeins
fyrir útlendinga, sem bókin mun
einkum ætluð, heldur líka fyrir Is-
lendinga. Einnig er bókin tilvalið
lesefni handa stúdentum í þýsku í
Háskóla íslands og nemendum í
efsta bekk menntaskóla. Síðast en
ekki síst er bókin ágæt gjöf til að
senda vinum erlendis og öllum, sem
hafa áhuga á sögu og menningu
þjóðar okkar.
Mikill fengur er að samtalsþátt-
Jakob Jónsson.
flutningi. Auðvitað getur það átt
sér stað, að flytjandi máls eigi við
málfarsörðugleika að stríða, er
stafa t.d. af gerð talfæranna sjálfra,
en sé maðurinn hæfur að öðru leyti
á enginn að setja slíkt fyrir sig,
nema það komi í veg fyrir, að ræða
eða lestur nái til fólksins.
Yfirleitt fínnst mér sjónvarpinu
hafa farið aftur í seinni tíð. Sam-
keppnin ýtir undir þá freistingu að
eltast við fátæklegar óskir og léleg-
an smekk. En hvers vegna þarf að
ryðja inn á okkur þessum kynstrum
af glæpamyndum? Vilja forráða-
menn gera svo vel að segja mér,
hvað þeir álíta, að við þurfum
að sjá mörg morð eða aðra glæpi
á mánuði til að varðveita íslenska
menningu?
Nú má enginn skilja mig svo, að
aldrei sé neitt nýtilegt í útvarpi og
sjónvarpi. En ég missi áreiðanlega
af mörgu slíku vegna þess að prent-
uð dagskrá gefur ekki nægilega til
kynna hvers vænta má. Heiti þátt-
arins nægir ekki. Svo er það
kannski misskilningur, að þau at-
riði, sem ég hefði áhuga á, komi
oftast seint á kvöldin, þegar fólk á
mínum aldri er farið að sofa.
Það, sem ég hér hefí sagt, er
kannski nokkuð neikvætt. Þess
vegna vil ég nú enda með því að
þakka þessum fjölmiðlum fyrir sam-
vinnu liðinna áratuga.
Þegar ég lít til baka, minnist ég
margra ánægjustunda, sem ég á
þeim að þakka. Aðfinnslur mínar
eru sprottnar af löngun til þess, að
svo verði áfram. Og um ríkisfjöl-
miðlana er það að segja, að þeir
voru ekki stofnaðir af neinni löngun
til einokunar, heldur voru tímamir
þannig, að ríkið eitt réði við verkef-
nið. Einkaréttur er allt annað en
einokun.
Höfundur er fyrrverandi sóknar-
presturí Hallgrímssókn ogdoktor
íguðfneði.
unum í lok bókarinnar, og það
hlýtur að auka áhuga lesanda, er
hann veit, hve mjög höfundur tók
sjálfur þátt í mörgum þeirra at-
burða, sem hann segir frá, bæði sem
stjómmálamaður og ráðherra og
sem fulltrúi landsins á ótal fundum
og ráðstefnum, heima og erlendis.
Auk þess ólst hann upp á miklu
menningarheimili, þar sem hann
fékk mjög snemma tækifæri til að
fylgjast með því, sem gerðist í heim-
inum og kynnast menningar-
straumum frá Evrópu. Einn
eftirminnilegasti atburðurinn, sem
Gylfi lýsir, er lausn handritamáls-
ins, sem sýnir mjög vel, hvers virði
persónuleg sambönd og kynni eru
í samskiptum þjóða.
Bókin Að vera íslendingur er
mikill fengur, og hún á vafalaust
eftir að opna augu margra fyrir
því, að það er býsna mikið afrek
tvöhundruð og fjörtíu þúsund
manna smáþjóðar að halda uppi
þjóðfélagi, sem er tekið tillit til á
alþjóða vettvangi, og menningarlífi,
sem er sambærilegt við það, sem
gerist annars staðar í heiminum,
þó að það sé að vísu nokkuð dýrt.
Það væri mikið þarfaverk að snúa
bókinni á íslensku, til þess að allir
geti notið hennar.
Höfundur er menntaskólakennari.
Notendur RÚV:
Vilja
rekstur
Rásar 2
áfram
ÞRÍR fjórðu notenda RÚV
vilja að rekstri Rásar 2 verði
haldið áfram. Tæp 9% vilja
að rekstrinum verði hætt og
rúm 12% að Rásin verði seld.
Þetta kemur fram í skoðana-
könnunun sem SKÁÍS gerði
fyrir Ríkisútvarpið helgina
1.-2. nóvember. Þar kemur
einnig fram að fréttir eru
langvinsælasta efni sjón-
varps, tæp 70% vildu síst
missa af fréttum. Næst í röð-
inni var Fyrirmyndarfaðir, en
28,4% vildu ekki vera án þess
að horfa á þann þátt.
Bíómyndir voru í þriðja sæti
yfír vinsælasta efni sjónvarps,
en 16,9% nefndu bíómyndir. Bíó-
myndir voru einnig óvinsælasta
efnið, því 8,4% nefndu þær, er
þeir voru spurðir hvaða dags-
skrárliðir þeim fyndist minnst
áhugaverðir. í öðru sæti voru
íþróttir, sem 6,9% nefndu og í
3. sæti yfír óvinsælustu þættina
voru rokk og pop, sem 5,9%
nefndu.
Fréttir voru vinsælasta efnið
hjá öllu aldurshópum beggja
kynja, nema þeim yngsta 15-19
ára. Hjá þessum hóp var Fyrir-
myndafaðir vinsælastur, en
fréttir voru í öðru sæti. Fram-
haldsþættir almennt eru fjórða
vinsælasta efni sjónvarps, þegar
hópurinn er tekinn sem heild,
með 13,3% og Sjúkrahúsið í
Svartaskógi er í fímmta sæti
með 13,0%. íþróttir eru í sjötta
sæti hvað vinsældir snertir í
hópnum sem heild, en 9,5%
völdu þær. Ef knattspyma er
hins vegar tekin sérstaklega, þá
varð hún f 26. sæti. Aðeins 1,6%
nefndu knattspymu.
Þá var fólk einnig spurt hvort
það væri ánægt með núverandi
útsendingartíma frétta. 25%
svöruðu þeirra spumingu ját-
andi, en 72% af þeim sem
afstöðu tóku neitandi og vildu
að fréttimar yrðn færðar til fyrri
tíma kl. 20.
Könnunin náði til 800 ein-
staklinga og var úrtakið tekið
úr Þjóðskrá.
Fáein orð um út
varp o g sjónvarp
Sólsetur