Morgunblaðið - 20.11.1986, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. NÓVEMBER 1986
Fyrirsjáanleg mikil átök
um mótun fiskveiðistefnu
Ræða Halldórs Ásgrímssonar sjávarútvegsráðherra á Fiskiþingi
Fiskveiðistefnan
Á Fiskiþingum undanfarin ár
hefur helsta viðfangsefnið verið
fiskveiðistefnan. Umfjöllun á þing-
unum hefur vakið verðskuldaða
athygli og haft veruleg áhrif á niður-
stöðuna. Nú eru aðstæður aðrar og
lög um stjórn veiðanna gilda fyrir
árið 1987. Ég hef verið þeirrar skoð-
unar að strax á þessu hausti hefði
verið rétt að móta fískveiðistefnu
til þriggja ára. Hins vegar var það
ljóst að hjá hagsmunaaðilum og
þingflokkum var ekki vilji til þess
nú. Niðurstaðan af viðræðum ráðu-
neytisins við þessa aðila varð einnig
sú að ekki væri rétt að breyta gild-
andi lögum. Þótt skiptar skoðanir
verði ávallt um fískveiðistefnuna er
óvissuástand óviðunandi og því mik-
ilvægt að stefnan sé ákveðin nokkur
ár fram í tímann. Ekki verður und-
an því vikist að takast á við þetta
verkefni á næsta ári og er ýmislegt
sem bendir til þess að um það geti
orðið veruleg átök. Það er því brýn
nauðsyn að hagsmunaaðilar í sjáv-
arútvegi setjist niður sem fyrst á
næsta ári til að móta stefnu í þessu
máli.
Stjómmálalegar aðstæður eru
þannig nú, að kosningar em í nánd
og því ekki vitað hveijir munu sitja
í ríkisstjóm eftir þær kosningar.
Yfirlýsingar úr ýmsum áttum benda
ekki til þess að auðvelt verði að
marka fískveiðistefnu til næstu ára.
Það er leitt til þess að vita að ýms-
ir forystumenn í stjómmálum halda
því fram að með afnámi stjómunar
fískveiða í núverandi mynd, myndu
ýmis vandamál sjávarútvegsins og
þess fólks sem lifír af honum leys-
ast. Sérstaklega hefur það verið
áberandi í ummælum nokkurra
stjómmálamanna frá Vestijörðum
að lausn vandamála í hinum ýmsu
byggðum þar sé fólgin í því að
leggja í rúst það sem byggt hefur
verið upp í þessum málum. Ég gæti
vitnað í ýmis ummæli þessu til
stuðnings en læt nægja að vitna í
nýlega staðhæfíngu svohljóðandi:
„Afleiðingar hennar (þ.e. kvóta-
stefnunnar) em svo alvarlegar
gagnvart íbúum VestQarða að
Halldóri Ásgrímssyni má frá sjónar-
miði þeirra jafna við mestu óáran
sem yfír þann landshluta hefur
gengið. Enginn einn atburður,
hvorki af völdum manna né máttar-
valda, hefur ógnað svo hagsmunum
vestfírskra byggða." Ég gæti nefnt
ýmis önnur ummæli sem hníga í
sömu átt og í svipuðum tón.
Það væri einfalt að lifa í þessu
landi, ef hægt væri að breyta málum
með því að leggja niður í einu vet-
fangi þær aðferðir sem nú gilda við
stjóm fiskveiða. íbúar Vestijarða
og landsins alls vita það allir að því
miður eru hlutimir ekki svo einfald-
ir. Slíkar yfirlýsingar og ýmsar
aðrar sem hafa verið settar fram
þjóna því ekki hagsmunum íbúa
þessa landshluta eða annarra í
landinu. Nú hafa að vísu engin hald-
bær rök verið færð að því að
fískveiðistjómunin hafí komið illa
við íbúa Vestfjarða sérstaklega. Ég
fullyrði að þeir standa betur en ef
engu hefði verið breytt. Jafnvel þótt
Vestfirðingar eða einhveijir aðrir
hafí misst eitthvað af fyrri hlutdeild
vegna ákvarðana um stjóm físk-
veiða, er ekki þar með sagt að það
réttlæti það að leggja skuli núver-
andi fyrirkomulag niður. Við hljót-
um að hugsa fyrst og fremst um
heildarhagsmuni þjóðarbúsins og
nota þann ávinning sem verður af
stjómuninni til að styðja betur við
bakið á því fólki sem vinnur við
framleiðslu sjávarafurða. Það er
mikilvægt að jafna betur aðstöðuna
í þjóðfélaginu, t.d. að því er varðar
laun, húshitun, opinbera þjónustu
og menntun. Það verður hins vegar
ekki gert nema við höfum til þess
fjármagn og framleiðum eins mikið
og við getum með sem minnstum
tilkostnaði. Það verður aldrei fundin
upp fiskveiðistefna sem allir verða
sáttir við. Það er hins vegar slæmt
að einstakir forystumenn í stjóm-
málum telji það líklegustu leiðina
til að auka fylgi sitt að gera sem
minnst úr störfum mínum og þeirra
fjölmörgu annarra sem hafa af mik-
illi einlægni tekið þátt í því að
byggja upp samstöðu um þetta erf-
iða mál í þjóðfélaginu.
Ég segi þessi orð ekki hér til
þess að kvarta undan því, að um
þetta mál skuli vera skiptar skoðan-
ir. Það er eðlilegt að þeir sem í
stjómmálum starfa verða að sjálf-
sögðu að þola gagnrýni. Ég segi þau
hins vegar vegna þess, að ég tel
ástæðu til að hafa áhyggjur af því,
hvemig málum verði skipað í fram-
tíðinni. Sú skammsýni og þröngsýni
sem kemur fram í þeim ummælum,
sem ég vitnaði til áðan, og ýmsum
öðmm, má ekki verða ráðandi á'
næstu mánuðum. Það má vel vera
að einhverjir frambjóðendur geti
slegið sér upp á því, án þess að
hafa neitt annað til málanna að
leggja. Það er auðvelt að rífa það
niður sem byggt hefur verið upp,
en það kann að verða erfiðara að
koma sér saman um nýtt fyrirkomu-
lag nema það gerist í eðlilegu
framhaldi af því sem þegar hefur
verið gert. Það er sjálfsagt að gera
breytingar sem eru vel undirbúnar
og horfa til hagsbóta. Það er rík
ástæða fyrir þá sem við íslenskan
sjávarútveg starfa að taka afstöðu
til fiskveiðistefnunnar á komandi
árum og he§a umræðu og undirbún-
ing sem fyrst.
Við verðum jafnframt að gera
okkur grein fyrir því, að stjóm okk-
ar á eigin málum hefur einnig áhrif
á það traust sem við höfum hjá er-
lendum lánastofnunum. Við höfum
þurft að taka mikið af erlendum
lánum á undanfomum ámm og það
er mikilvægt að við búum við sem
best lánskjör og aðilar telji ömggt
að lána okkur fé. Nýlega dvaldist
hér á landi nefnd frá Alþjóðagjald-
eyrissjóðnum. í skýrslu hennar
kemur m.a. fram eftirfarandi:
„Áhrifíin af ákveðnari stjóm fisk-
veiða hafa veirð sérstaklega hag-
stæð. Ef áfram verður haldið
skynsamlegri nýtingu fískistofna,
verður e.t.v. ekki aðeins fært að
auka fískafla til frambúðar, heldur
einnig að draga úr framtíðarsveifl-
um í sjávarútvegi. Eigi að síður fela
náttúmlega takmarkanir á fískafla
í sér að varðveita verður samkeppn-
ishæfni annarra greina svo sem
fískræktar og ferðamannaþjón-
ustu.“ Erlendar lánastofnanir fylgj-
ast að sjálfsögðu með því hvemig
við gætum okkar eigin auðlinda. Á
auðlindunum byggist lánstraust.
okkar. Þær em gmndvöllur afkomu
okkar. Þær em þó umfram allt und-
irstaða þess að íslendingar geti lifað
góðu lífí í landinu um ókomin ár.
Það er því mikið í húfí og gáleysi
á þessu sviði getur orðið dýrkeypt.
Rækjuveiðar
Á síðustu fímm ámm hefur
rækjuafli íslendinga meira en þre-
faldast. Hefur hann aukist úr ríflega
9.000 tonnum árið 1982 í rúmlega
30.000 tonn í ár. Vegna breyttra
vinnsluaðferða og batnandi mark-
aðsaðstæðna hefur verðmæti
rækjuaflans nær sjöfaldast á sama
tíma og aukist úr 425 milljónum
króna 1982 í tæpa 3 milljarða króna
í ár m.v. núverandi verðlag. Þessi
aukning á rækjuafla hefði aldrei
orðið í svo ríkum mæli ef við hefðum
ekki búið við fískveiðistjómun er
takmarkaði afla einstakra skipa úr
hefðbundnum veiðistofnum. Áukn-
ingin hefur orðið án þess að físki-
skipaflotinn stækkaði og á því
tvímælalaust vemlegan þátt í batn-
andi afkomu útgerðar í landinu. Ég
hef um nokkurt skeið haft af því
áhyggjur að sívaxandi sóknarþungi
í rækjuna kynni að ganga of nærri
stofninum. I ár hafa 230 skip rækju-
veiðileyfi en árið 1985 vom þau
155. Fiskifræðingar telja að lítill
samgangur sé milli rækju á fjar-
liggjandi miðum og að vaxtastofnar
djúprækju hér við land séu því fleiri
en einn. Lengst hafa djúprækjuveið-
ar verið stundaðar á svæðunum frá
Norðurkanti að Grímsey eða í 10
ár. Afli á sóknareiningu var í upp-
hafí um og yfír 150 kg á þessum
miðum. Hann féll síðan mjög ört
en hefur frá 1983 verið nokkuð stöð-
ugur eða tæp 90 kg. Um tveir þriðju
hlutar aflaaukningarinnar milli ár-
anna 1985 og 1986 hafa orðið á
rækjumiðunum norðaustanlands á
Sléttugmnni, Héraðsdjúpi og nýjum
veiðisvæðum út af Sléttu og Langa-
nesi. Er líklegt að afli á þessu svæði
verði um 10 þúsund tonn í ár. Afli
á sóknareiningu á nýju svæðunum
er mjög góður eða milli 130 og 180
kg en hefur dregist vemlega saman
í Héraðsdjúpi. Síðastliðinn föstudag
gerði Hafrannsóknastofnun í fyrsta
sinn tillögu um hámarksafla af djúp-
rækju. Leggur stofnunin til að afli
á árinu 1987 verði ekki meiri en í
ár á úthafsveiðisvæðunum. Rök
stofnunarinnar fyrir þessari tillögu
em að afli á sóknareiningu gefí til
kynna að hefðbundin rækjuveiði-
svæði norðanlands séu nánast
fullnýtt sem og Kolluáll og jafnvel
Héraðsdjúp. Ifyrri reynsla bendir
einnig til þess að afli á sóknarein-
ingu muni fljótlega falla á hinum
nýju veiðisvæðum. Þá bendir stofn-
unin á að við útreikning afla á
sóknareiningu hafí ekki verið tekið
tillit til breytinga á veiðarfæmm og
veiðihæfni. Stofnunin telur því að
ástand rækjustofnanna kunni að
vera lakara en tölur um afla á sókn-
areiningu benda einar sér til. Með
hliðsjón af þessu virðist óhjákvæmi-
legt að takmarka sókn í rækjustofn-
inn við setningu reglugerðar um
stjóm fiskveiða 1987. Ekki er tíma-
bært að koma upp kvótakerfi í
djúprækjuveiðum. Hins vegar styðja
þessar niðurstöður það sem ég hef
áður sagt um að til greina kæmi
að telja rækjuveiðidaga sóknar-
marksskipa til sóknardaga. Fleiri
leiðir koma einnig til greina og verð-
ur að ákveða stjóm rækjuveiðanna
á gmndvelli þessara upplýsinga á
næstunni.
Markaðsmál
Mjög gott ástand er nú á flestum
fískmörkuðum. Eftirspum eftir af-
urðum okkar er meiri en hægt er
að anna. Birgðir em með allra
minnsta móti. Verð á frystum físki
hefur hækkað í dollumm talið. Sama
má segja um saltfiskinn, en þar
hefur einnig ánægjuleg vömþróun
haft sitt að segja. Gott verð fæst
nú fyrir hörpudisk og rækju. Horfur
á síldarmörkuðum vom slæmar þar
til fyrir skömmu. Nú hefur ræst úr
þeim málum og verður að telja verð
fyrir síldarafurðir viðunandi miðað
við aðstæður. Hráefnisverð er mjög
lágt en með mikilli fækkun skipa
og aukningu kvóta hefur tekist að
bæta hag skipa og sjómanna vem-
lega frá því sem annars hefði orðið.
Gott verð hefur fengist fyrir ísfísk
erlendis. Markaðsverð á loðnumjöli
og lýsi er lágt. Hins vegar em góð-
ar horfur á sölu frystrar loðnu til
Japans á komandi vertíð, m.a. vegna
þess að talið er að mikið verði um
stóra loðnu.
Töluverðar breytingar hafa orðið
á sölumálum frystra afurða. Kemur
þar margt til en þyngst vega þær
sviptingar sem orðið hafa á gjald-
eyrismörkuðum. Framleiðsla og
útflutningur á frystum afurðum,
sem að langmestu leyti hafa verið
bundin Bandankjamarkaði, hafa
dregist saman. Árið 1984 vom flutt
Halldór Ásgrímsson
út 83.000 tonn af frystum afurðum
til Bandaríkjanna, en 71.000 árið
1985. Fyrstu 8 mánuði þessa árs
nam þessi útflutningur 43.000 tonn-
um, sem er 16% minna en á sama
tíma í fyrra. Það er því ljóst að hlut-
ur Bandaríkjamarkaðs í útflutningi
sjávarafurða fer enn minnkandi.
Hins vegar hefur útflutningur
frystra afurða til Evrópu aukist um
10% frá því í fyrra. Nam hann
55.000 tonnum fyrstu 8 mánuði
þessa árs, en 50.000 tonnum á sama
tíma í fyrra. Útflutningur til Japans
hefur aukist mjög mikið, sérstak-
lega á heilfrystum karfa og grálúðu.
Fyrstu átta mánuðina höfðu verið
flutt út þangað 13.700 tonn í sam-
anburði við 7.000 tonn á sama tíma
í fyrra.
Útflutningur á ferskum físki til
Evrópu hefur aukist verulega und-
anfarin ár. Var hann 36.000 tonn
árið 1982, en 82.000 tonn 1985.
Þær tölur sem fyrir liggja benda til
að ferskfískútflutningurinn verði
um 95.000 tonn í ár. í rauninni
hefur aukning á seldum ísfíski úr
fiskiskipum erlendis ekki verið veru-
leg, — var 35.000 tonn 1982, 40.000
tonn 1985 og stefnir í 43.000 tonn
í ár. Hins vegar hefur orðið gífurleg
aukning á útflutningi ferskfísks í
gámum, — var 1.300 tonn 1982,
7.000 tonn 1983, 12.700 tonn 1984,
41.700 tonn 1985 og um 45.000
tonn fyrstu 9 mánuði þessa árs.
Allar tölur um útflutning á ísfíski
miðast við óslægðan fisk og eru því
ekki sambærilegar við útflutnings-
magn fullunninna afurða.
Nú er það svo að markaðsaðstæð-
ur í sjávarútvegi eru miklum
breytingum undirorpnar. Þess
vegna verður sveigjanleiki að vera
fyrir hendi. Menn verða að vera
vakandi fyrir nýjum markaðstæki-
færum. Hins vegar hefur orðið
gífurleg aukning á útflutningi fersk-
físks í gámum, — var 1.300 tonn
1982, 7.000 tonn 1983, 12.700 tonn
1984, 41.700 tonn 1985 og um
45.000 tonn fyrstu 9 mánuði þessa
árs. Allar tölur um útflutning á
ísfiski miðast við óslægðan fisk og
eru því ekki sambærilegar við út-
flutningsmagn fullunninna afurða.
Nú er það svo að markaðsaðstæð-
ur í sjávarútvegi eru miklum
breytingum undirorpnar. Þess
vegna verður sveigjanleiki að vera
fyrir hendi. Menn verða að vera
vakandi fyrir nýjum markaðstæki-
færum. Hins vegar má aldrei missa
sjónar á því að við eigum að nýta
þá markaði sem gefa best til lang-
frama. Við megum ekki láta
stundarhagsmuni blinda okkur.
Hver man ekki eftir skreiðarævin-
týrinu. Ferskfiskútflutningur í
gámum er af hinu góða svo framar-
lega sem útgerðarmenn, sjómenn
og vinnsluaðilar bera gæfu til að
haga honum þannig að þjóðarhagur
verði sem mestur. Mikilvægt er að
þessi samræming eigi sér stað án
þess að til afskipta hins opinbera
þurfí að koma.
Starfsfræðsla
Starfsfræðsla fískvinnslufólks
hefur verið í undirbúningi um eins
árs skeið. Gerð námsgagna dróst á
langinn enda var ekkert námsefni
til sem hentaði fræðslustarfí af
þessu tagi. Varð að semja allt efni
nánast frá grunni. Það er óneitan-
lega umhugsunarefni að í öllu því
námsefni sem útbúið hefur verið
fyrir skólakerfí landsins skuli nær
ekkert vera til um þennan undir-
stöðuatvinnuveg þjóðarinnar. Eftir
mikla undirbúningsvinnu eru nám-
skeiðin nú komin í fullan gang.
Nefnd sú sem unnið hefur að málinu
var skipuð fyrir rösku ári með aðild
ráðuneytisins, Verkamannasam-
bands íslands og Vinnuveitenda-
sambands íslands. Námskeið þessi
eru hluti af víðtæku samkomulagi,
sem Vinnuveitendasamband Islands
og Vinnumálasamband samvinnufé-
laganna annars vegar og Verka-
mannasamband íslands hins vegar,
gerðu um málefni fískvinnslufólks í
kjarasamningunum í febrúar sl.
Meginmarkmið samkomulagsins var
að auka atvinnuöryggi starfsmanna
í fískvinnslu og standa fyrir sér-
stakri starfsþjálfun fískvinnslufólks.
Gert er ráð fyrir að yfír 3.000 manns
hvaðanæva af landinu muni taka
þátt í þessum námskeiðum á fyrsta
ári. Skilyrði fyrir þátttöku á þeim
eru, að fastráðningarsamningu hafí
verið undirritaður við fyrirtæki.
Fiskvinnslufólk, sem unnið hefur 3
mánuði eða lengur hjá sama fyrir-
tæki, hefur rétt til að gera slíkan
samning. Samkomulag hefur verið
gert um fyrirkomulag þessara nám-
skeiða, og eru þau haldin í samvinnu
við verkalýðsfélögin á hveijum stað.
Með námskeiðunum er stigið
stórt skref í þá átt að auka starfs-
þjálfun og atvinnuöiyggi þeirra sem
við fískvinnslu starfa. Námskeiðun-
um hefur alls staðar verið mjög vel
tekið og í raun fengið miklu betri
móttökur en nokkur átti von á. Al-
mennt hefur tekist gott samstarf
við verkalýðsfélög og fyrirtæki um
námskeiðahaldið. Víða hafa þó
verkalýðsfélögin ein haft frum-
kvæðið að því að hrinda þeim af
stað. Nauðsynlegt er að fyrirtæki
og verkalýðsfélög standi sameigin-
lega að þessu og hvatning til
þátttöku komi ekki einungis frá
verkalýðsfélögunum, heldur einnig
frá forsvarsmönnum fyrirtækjanna.
Markmiðið með þessu stærsta átaki
í námskeiðahaldi og starfsfræðslu,
sem efnt hefur verið til hérlendis,
er að auka gildi fiskvinnslustarfa,
samhliða því að gera starfsfólkið
hæfara í sínu starfí. Með samstilltu
átaki og skilningi allra aðila sem
að fiskvinnslunni standa, næst þetta
mikilvæga markmið.
Skólamál
Í ávarpi mínu á Fiskiþingi í fyrra
gerði ég skólamál að umræðuefni
og hvatti til þess að skólar á sviði
sjávarútvegs yrðu sameinaðir í eina
sterka heild, sjávarútvegsskóla.
í samvinnu menntamálaráðu-
neytis og sjvarútvegsráðuneytis
hefír síðan verið unnið að samein-
ingu þeirra skóla sem annast
fræðslu tengda sjvarútvegi. Nefndin
hefír nú skilað áfangaskýrslu og
kynnt niðurstöður sínar á fjöl-
mennri ráðstefnu. Meginniðurstöður
nefndarinnar eru eftirfarandi:
1. Að stofnaður verði sjávarútvegs-
skóli er taki við hlutverkum
Stýrimannaskólans, Vélskóla ís-
lands og Fisvinnsluskólans í
Hafnarfirði.
2. Sjávarútvegsskólinn verði sér-
skóli á framhaldsskólastigi
þannig að unnt sé að stunda
aðfaramám að skólanum í öðrum
framhaldsskólum landsins.
3. Sett verði rúm rammalöggjöf um
sjávarútvegsskóla sem hamli
ekki skólanum að fylgjast með
þróun atvinnulífs.
4. Að stofnað verði fræðsluráð sjáv-
arútvegs skipað fulltrúum
hagsmunasamtaka, rannsókna-
stofnana og ráðuneyta sem verði
stefnumarkandi í fræðslumálum
sjávarútvegsins.
5. Skólinn starfí í fímm deildum,
siglingafræðideild, vélfræðideild,
fiskvinnsludeild, fískeldisdeild og
endurmenntunardeild.
Tillögum nefndarinnar var vel