Morgunblaðið - 13.12.1986, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDÁGUR 13. DÉSEMBER 1986
íslenskt þjóð-
líf í spéspegli
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Kristján J. Gunnarsson:
Refska. Sönn lygisaga.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs
Refska Kristjáns J. Gunnarsson-
ar er óvenju löng skáldsaga, um
400 bls. En það kemur ekki á óvart
að höfundurinn þurfí mörg blöð til
að tjá hug sinn því að í ljós kemur
í aðfaraorðum sögunnar að hér er
á ferðinni ný íslandssaga. Kristján
J. Gunnarsson er kunnur skóla-
frömuður og einnig fyrir afskipti
sín af stjómmálum. Hann hefur
verið kennari, skólastjóri og
fræðslustjóri og valið efni ágætra
Skólaljóða, en dult hefur hann farið
með skáldskaparviðleitni sína.
Refska er þess eðlis að hún er
rituð af manni sem þekkir vel sögu
og bókmenntir og bókin iíkist engan
veginn frumraun nýs höfundar. Hér
virðist þjálfaður höfundur halda á
penna, m.a. er bygging sögunnar í
mjög föstum skorðum.
f Refsku er tekið undir kenningar
manna á borð við Skugga að fyrir
hafi verið í iandinu önnur þjóð þeg-
ar norskir víkingar komu til íslands.
í Refsku eru það Krýsar í Krýsavík,
afburðaþjóð sem norrænir menn
gátu ekki sætt sig við að hafa í
landinu og útrýmdu, eyðilögðu
bækur þeirar og sáu um að Krýsa
var ekki getið i sjálfri íslandssög-
unni. Er ekki var minning Krýsa
algerlega þurrkuð út eins og Skuggi
og höfundur Refsku, hinnar nýju
Bandamannasögu, era til vitnis um.
Ýmis listræn brögð og sanna lygi
notfærir Kristján J. Gunnarsson sér
og kallar fornar heimildir og nýjar
opinberanir. í Sjötta milliþætti ræða
þeir Skarphéðinn og Krissi, skrá-
setjari bókarinnar, saman um
bókina. Krissi hefur leitað til Skarp-
héðins í því skyni að fá hann til
að segja sér glataðan kafla úr
Refsku og segist m.a. ekki trúa því
að fommenn hafi haldið kokkteil-
partý á nútímavísu og generálar
hafi gengið einkennisklæddir um
veislusali með orður, strípur og
axlaskúfa:
„Refska á sér hvorki stað né
tíma,“ svaraði Skarphéðinn, „eða
réttara sagt: hún gerist alls staðar
og hvergi, aldrei og alltaf, á engum
tíma og öllum tímum. Hún er sagan
um það sem var, er og verður.
Refska er ekkert annað en rekald
í eilífðinni eins og íslensk þjóð.“
Til áréttingar þessu segir Skarp-
héðinn: „Refska er íslensk þjóð og
þjóðiífið er refska."
Innskotin úr nútíðinni þykja mér
skemmtileg og þau benda til þess
að Kristján J. Gunnarsson geti auð-
veldlega skrifað ádeilusögu úr sinni
eigin samtíð án þess að leita á fom
mið.
Margir kaflar Refsku era vel
skrifaðar og á þeim er sérstaklega
gott og um leið lipurt mál. Skáld-
sagan er að mörgu leyti læsileg.
Það sem aftur á móti háir henni
nokkuð er að með skopstælingum
sínum og ýkjustíl fylgir höfundur-
inn á stöku stað um of söguþræði
úr fomum sögum. Þótt hann breyti
nöfnum era persónur Refsku stund-
um of líkar kunnum persónum
annarra sagna. Einnig þykir mér
höfundurinn ástunda of mikla hóf-
semi, hann hefði vel getað ieyft sér
æsilegri efnistök.
Ég gæti vel hugsað mér að
Kristján J. Gunnarsson ætti auðvelt
með að skrifa þá gerð sagna sem
stundum eru kallaðar vandaðir
reyfarar. Þetta er ekki sagt höfundi
til lasts því ljóst er að þörf er á
slíkum höfundum í fremur fábreyti-
legum bókmenntaheimi.
Kristján J. Gunnarsson minnir á
Benedikt Gröndal og ýmsa aðra
hugkvæma höfunda, jafnvel fer
hann líkar slóðir og ungir skáld-
sagnahöfundar sem ástunda frjálst
hugmyndaflug með táknmynda-
bragði.
Hann lýsir til dæmis með eftirfar-
Kristján J. Gunnarsson
andi hætti hlustunardufli ættuðu
að austan:
„Á Kálfafellsfjöra, vestan við
Hornaijörð, rak ókind eina og var
í lögun sem trjádrambur, af þeim
Bókmenntir
Súsanna Svavarsdóttir
Alíslensk fyndni
Magnús Óskarsson safnaði og
setti saman.
Útgefandi: Bókaklúbbur Arnar
og Orlygs
Ja, margt gerir fólk sér til dund-
urs. Á þessa bók hefur Magnús
Óskarsson m.a. fest um það bil 150
blaðaúrklippur, sem flestar eiga það
sameiginlegt að vera klaufalega
orðaðar fyrirsagnir. Auk þess hefur
bókin að geyma stuttar, „skondnar"
sögur af mönnum sem flestir era
nafngreindir, og nokkra útúrsnún-
inga á spakmælum og vísum.
Það má kannski segja að hér sé
saman kominn dágóður skammtur
af svokölluðum gálgahúmor. Það
má líka segja að á nokkram stöðum
sé hægt að flissa eitthvað, þó manni
alveg að meinlausu. Eitt og annað
á þó alls ekki heima í bók sem á
að vera fyndin, til dæmis svohljóð-
andi blaðaúrklippur: „Níu ára
gamail strákur hrindir gamalli konu
út í straumharða á“ og „Leikkonu
misþyrmt fyrir frumsýningu".
Þótt samansafnari bókarinnar
eikum sem gildastar era, og hafði
enga venjulega útlimi. Aftur á móti
var skepna þessi alsett eyrum um
allan bolinn og löfðu niður yfír
hlustimar líkust því sem á víghundi
væra, en fram og aftur af dýrinu
gengu fálmarar, afar langir, og virt-
ist sem slitnað höfðu frá fálmuram
annarra dýra sams konar. Það var
flestra manna mál að á skrímsli
þessu var eymamark Gorms kon-
ungs í Garðaríki, en aðrir sögðu að
á öðram ókindum samrar náttúra
vottaði fyrir fiskmerki Hróalds kon-
ungs helga og var greypt í bolinn.
Þessar furðuskepnur kölluðu ís-
lendingar Sæeyra og sögðu að
tengd vora saman á fálmuram þvert
yfír hafíð frá íslandi til Garðaríkis,
eða alla leið til Hvítramannalands.
Sæeyra hafa svo næma heym að
þau heyra allt sem talað er á ís-
landi og hvísla svo hvert að öðra
þar til að berast boðin alla leið
austur eða vestur um haf.“
Hér er náttúrlega komin Rússa-
virðist hafa ratvísi á klaufalegt
orðalag, er hreint ekkert fyndið við
athafnir sem fela í sér ofbeldi og
raddaskap.
Oft er fyndnin í bókinni líka
dálítið langsótt og fylgja henni of
langar útskýringar til að maður
geti hlegið þegar á leiðarenda er
komið. Dæmi um það er vísan „Bæn
verðlagsstjóra":
„Þegar Georg Ólafsson, verð-
lagsstjóri, hafði lagt lögbann við
hækkun fargjalda Strætisvagna
Reykjavíkur, sem dugði þó ekki til
að beygja borgarstjóra, tilkynnti
hann nýjar aðgerðir. Kvaðst hann
ætla að leggja á annað lögbann og
kæra til rannsóknarlögreglu og
sakadóms. í stað þess að ótti gripi
um sig á borgarskrifstofunum, urðu
viðbrögð þau ein, að svohljóðandi
miði var lagður á borð borgarstjóra:
Bæn verðlagsstjóra
Nú legg ég lögbann aftur
og lögreglunnar kraftur
mín veri vemd í nótt.
Ó, drottinn dóms og saka
hann Davíð láttu taka
fastan, svo ég sofi rótt.
Ekki ætla ég að segja að svona
vísur geti ekki verið drepfyndnar.
En til þess að þær geri sig, þarf
Hvað er íslenskt?
grýlan eins og sjá má í spaugilegri
stælingu lesendabréfa: Raddir and-
vaka lesenda.
Sám silkitungu kannast menn
vitanlega við, einnig Bílduberga og
guðinn Lenimax. Kvennafundur í
Almannagjá og Gervisonur koma
naumast flatt upp á marga lesend-
ur. Þannig mætti lengi telja. Það
er hins vegar íhugunarefni hvort
landsfeður kenna sjálfa sig í sög-
unni og líkar stórilla eins og þegar
úr var gefin Bandamannasaga Kol-
skeggs Krísa, en sami Kolskeggur
orti Hávamál.
Ljóst er að mjög er látið að því
liggja í Refsku að þjóðina skorti
reisn.
Refska Kristjáns J. Gunnarsson-
ar er athyglisverð tilraun til að
skrifa viðamikla skáldsögu, en geld-
ur þess eins og margar ádeiluskáld-
sögur að persónulýsingar era ekki
nógu skýrar. En sem skopsaga og
grallaraskapur er sagan hið besta
framlag til dægurmála.
Magnús Óskarsson
góður og lifandi frásagnarhæfíleiki
að fylgja. Það er líklega kostur
Magnúsar sem fyndins manns.
Alíslensk fyndni. Ekki svo galið
nafn, bara ekkert voða fyndin bók.
Ég vona bara að „alíslensk" vísi til
þess að „fyndnin“ sé sótt í íslensk
blöð og innfædda, en ekki að
„fyndnin" sé dæmigerð fyrir íslend-
inga. Ef svo er, má kannski benda
á að til er annað hugtak sem heitir
„aulafyndni".
Starfsfólk Plastprents afhendir fulltrúum Mæðrastyrksnefndar 45.600 krónur sem safnað hafði verið
innan fyrirtækisins.
Jólaaðstoð Mæðrastyrksnefndar
Bókaútgáfa Menningarsjóðs:
„Hjá fólkinu í landinu“
- ný bók eftir dr. Kristján Eldjárn
meðal jólabókanna
Mæðrastyrksnefnd mun veita
fjárhagsaðstoð og deila út fötum
til þeirra sem með þurfa nú fyr-
irjólin. Um 300 fjölskyldur fengu
aðstoð þjá nefndinni í fyrra og
hafa fleiri leitað aðstoðar nú en
á sama tíma í fyrra að sögn
Guðlaugar Runólfsdóttur fram-
kvæmdastjóra.
Guðlaug og Unnur Jónasdóttir,
formaður nefndarinnar, sögðu að
Mæðrastyrksnefnd aflaði fjár með
því að leita til fyrirtækja og ein-
staklinga, sem í flestum tilfellum
tækju þeim vel. í fyrra söfnuðust
500 þúsund krónur, og er blaða-
menn bar að garði í húsakynni
nefndarinnar á Njálsgötu 3 var
hópur starfsfólks Plastprents að
afhenda þeim Guðlaugu og Unni
fyrir hönd nefndarinnar 45.600
krónur sem safnað hafi verið innan
fyrirtækisins. Talsvert hefur safn-
ast af fatnaði, en fataúthlutun fer
fram í Traðarkotssundi 6 alla virka
daga vikunnar frá 3 til 6. Fjár-
hagsaðstoð er veitt alla virka daga
milli 2 og 6 á skrifstofu nefndarinn-
ar, Njálsgötu 3.
Mæðrastyrksnefnd veitir einnig
ókeypis lögfræðiaðstoð á mánudög-
um milli 10 og 12. Þeir sem hafa
áhuga á að styrkja nefndina geta
lagt inn á póstgíróreikning númer
36600-5.
Július
BÓKAÚTGÁFA Menningarsjóðs
og Þjóðvinafélagsins sendir frá
sér 15 nýja bókatitla. Meðal
þeirra er bók eftir dr. Kristján
Eldjárn, 25 ræður og ávörp sem
hann flutti þjóðinni i forsetatíð
sinni.
Bók Kristjáns heitir „Hjá fólkinu
í landinu", og kom út í tilefni sjö-
tugsafmælis höfundar 6. desember.
„íslenskir sjávarhættir V“ nefnist
lokabindi dr. Lúðvíks Kristjánsson-
ar. „Refska" nefnist fyrsta skáld-
saga Kristjáns J. Gunnarssonar
fyrrverandi fræðslustjóra. „Borð-
nautar" heitir ljóðabók eftir sr.
Bolla Gústavsson í Laufási mynd-
skreytt af Hring Jóhannessyni
listmálara. „Rannsóknarferðir Stef-
áns Stefánssonar" nefnist bók sem
Steindór Steindórsson frá Hlöðum
hefur tekið saman. „Leyndarmál
Laxdælu" er eftir dr. Hermann
Pálsson. „Ljóð og ritgerðir" er eftir
Jóhann Jónsson. „Skuggar feð-
ranna“ heitir skáldsaga eftir
Mykhailo M. Kotsjúbinski í þýðingu
Guðmundar Daníelssonar og Jerzy
Wielunski. „Singan Ri“ heitir
frumsamin skáldsaga eftir Steinar
Sigurjónsson. „Hvalveiðar við ís-
land 1600-1939“ er eftir Trausta
Einarsson, gefið út í ritröðinni
Sagnfræðirannsóknir. „Eilíft and-
artak" er ljóðabók eftir Gylfa
Gröndal, en ennfremur hefur bókin
að geyma Ijóðaþýðingar Gylfa eftir
norræn skáld. „Ást og útlegð" er
eftir Matthías Viðar Sæmundsson
í ritröðinni Studia Islandica, Gunnar
Stefánsson er ritstjóri Andvara
1986, en í bókinni birtist efni 13
höfunda, aðalgrein bókarinnar er
æviþáttur um dr. Gunnar Thorodd-
sen eftir dr. Gunnar G. Schram.
Þá kemur „Almanak hins íslenska
þjóðvinafélags 1987“ með Árbók
Islands eftir Heimi Þorleifsson
menntaskólakennara.
Félags-
fundurí FÍR
FUNDUR verður í Félagi
íslenskra rithöfunda sunnudag-
inn 14. desember kl. 15.00 á
Hótel Esju, 9. hæð.
Á fundinum verður þess minnst
að nú era 100 ár liðin frá fæðingu
Jakobs Thorarensen skálds. Þá lesa
höfundar úr nýútkomnum bókum.
Indriði Indriðason flytur stutt
erindi um Jakob Thorarensen og les
úr verkum hans. Þeir höfundar sem
lesa úr nýútkomnum bókum sínum
eru Armann Kr. Einarsson, Eðvarð
Ingólfsson, Gunnar Dal, Hrafnhild-
ur Valgarðsdóttir, Indriði G. Þor-
steinsson, Jón Bjömsson og Páll
Líndal.