Morgunblaðið - 28.08.1987, Blaðsíða 31

30
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. ÁGÚST 1987
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. ÁGÚST 1987
31
Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aöal-
stræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald
550 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 50 kr. eintakiö.
Ellibelgur
molbúans...
IReykjavíkurbréfi Morgun-
blaðsins laugardaginn 16.
maí sl. er fjallað um of mikla
íhaldssemi íslenzkra stjórn-
málamanna hvað varðar
peningamál hér á landi og bent
á að með nágrannaþjóðum okk-
ar sé mikill hljómgrunnur
meðal almennings að tryggja
vaxtafrelsi og afnema höft,
enda hefur haftabúskapur á
fjármagnsmarkaði gengið sér
til húðar og enginn stjóm-
málamaður í lýðræðisríki telur
sér henta að bjóða upp á slíka
stefnu, allra sízt fyrir kosning-
ar. Menn eru famir að sjá að
unnt er að láta peninga vinna
fyrir sig og nú er svo komið
hér á landi, að peningar em
einhvers virði gagnstætt því
sem var ámm saman, þegar
þeir bmnnu upp í verðbólgu-
báli og sparifjáreigendur vom
viðstöðulaust hlunnfamir, en
alls kyns fjárfestingar, sumar
fráleitar, þóttu hin eina sanna
leið í fjárfestingarmálum. Þá
sáu menn eftir aurunum á bá-
iið, en fjárfestu í steypu. Nú
er öldin önnur. Nú kosta pen-
ingar sitt eins og vera á, ekki
sízt í þjóðfélagi sem þarf að
minnka þensluna og draga úr
óþarfa fjárfestingum. Sú var
jafnvel tíðin að þeir sem höfðu
lítið bolmagn og gátu ekki
varðveitt peninga sína annars
staðar en í verðbólguhít spari-
fjár sem var lítils virði urðu að
sætta sig við að horfa á eftir
spamaði sínum í framkvæmdir
hinna sem áhættu gátu tekið
og eignast eignir með svo til
verðlausu sparifé annarra.
Núverandi ríkisstjóm hefur
heitið því að halda aftur af
verðbólgunni og nú þarf að
taka til hendi í þeim efnum,
en hún hefur ekki síður lýst
yfír því að hún ætli sér að auka
frelsi á fjármagnsmarkaði og
þá væntanlega með hliðsjón af
því sem gerzt hefur í nágranna-
löndum okkar eins og Frakk-
landi og Bretlandi þar sem
þúsundir manna sækjast eftir
því að festa fé sitt í arðvænleg-
um stórfyrirtækjum sem flutt
eru úr eign ríkisins í hendur
einstaklinga. Þessi þróun hefur
þó ekki verið í þá átt að selja
sterkum auðhringum banka og
aðrar eignir ríkisins eins og
sumir telja sjálfsagt hér á landi.
Þvert á móti hefur þróunin
verið sú að bankar eignist hlut
í auðhringum, m.a. til að geta
fylgzt með starfsemi þeirra, en
það dettur víst fáum eða engum
í hug úti í þeim stóra heimi að
auðhringirnir eigi að slá eign
sinni á bankana eins og nú er
unnið að á íslandi. Þvert á
móti hafa erlend ríkisfyrirtæki
lent í höndum þúsunda ein-
staklinga sem hafa fundið góða
leið til að ávaxta sparifé sitt i
traustum fyrirtækjum. Slíkt
markmið hefur frá upphafi ver-
ið eitt helzta grundvallarsjónar-
mið Sjálfstæðisflokksins og
Morgunblaðið hefur lýst fyigi
sínu við sjálfstæðisstefnu sem
hefur hagsmuni einstaklinga
þannig að markmiði.
í fyrrnefndu Reykjavíkur-
bréfí er bent á að við ættum
nú að vera í betri aðstöðu en
áður til að skilja, hvað fyrir
þeim þjóðum vakir sem haga
löggjöf sinni með þeim hætti,
að þær reyna að laða til sín
erlent fjármagn í því skyni að
létta undir með þegnum sínum
og þá ekki sízt með þeim hætti
að þeir geti hagnazt á erlendri
fjárfestingu. Slík fjárfesting í
hófí og innan vissra marka
getur verið aflgjafi og ýtt und-
ir fjölbreytni og meiri hagsæld
en nú er. Síðan segir i bréfinu:
„Eins og við þekkjum er aldrei
unnt að ræða um þau mál hér
nema þurfa jafnframt að glíma
við þá, sem ásaka viðmælendur
sína um landsölu. Einyrkjabú-
skapur heilla þjóðríkja á ekki
lengur við, að minnsta kosti
ekki nema þjóðimar stefni
markvisst að því að dragast
aftur úr og vera láglauna-
svæði.“
Síðan er varpað fram þeirri
spumingu, hvers vegna íslend-
ingar megi ekki festa fé sitt í
útlöndum? Hvers vegna það sé
enn landlægt að allar innlendar
fjárhirzlur tæmdust, ef lögun-
um yrði breytt á þann veg, að
við gætum keypt hlutabréf er-
lendis? Hvort það sé vantrú á
eigin getu? Hvað sé athugavert
við það að láta öflugustu fyrir-
tæki heims vinna fyrir sig? Það
gætum við gert.ef við fengjum
leyfí til að eignast hlut í þessum
fyrirtækjum eins og almenn-
ingur í nágrannalöndunum.
Það er kannski í lagi að vera
stundum molbúar í efnahags-
málum, en það getur vart orðið
viðvarandi kækur. Væri ekki
kominn tími til að kasta af sér
ellibe'ig molbúans?
Samræmt próf í íslensku við lok
grunnskóla - Er breytinga þörf?
eftir Guðna
Olgeirsson
Um þessar mundir eru kennarar
að skipuleggja vetrarstarf í skólum
landsins þar sem beiting íslenskrar
tungu í ræðu og riti ásamt lestri
bóka situr í öndvegi. Því er ekki
úr vegi að rifja upp þá umræðu sem
varð í kjölfar samræmda prófsins í
íslensku síðastliðið vor.
Samræmt próf í
íslensku 1987
Vönandi hefur umræða um
grunnskólaprófið í íslensku síðast-
liðið vor náð að vekja sem flesta
til umhugsunar um stöðu tungunn-
ar. Eins og alþjóð er ljóst var
meðaleinkunn nemenda að þessu
sinni nokkru lægri en undanfarin
ár. Nokkrir kennarar töldu að út-
komuna mætti rekja til prófsins
sjálfs sem væri allt of þungt og í
engu samræmi við þroska og getu
16 ára unglinga. Kröfðust þeir þess
að prófið yrði endurmetið eða ein-
kunnir nemenda hækkaðar upp.
Menntamálaráðherra ákvað að láta
úrskurð prófdómara standa enda
þóttu ásakanir kennara ekki studd-
ar nógu traustum rökum.
Margar skýringar eru hugsanleg-
ar á lágri meðaleinkunn þetta árið.
Það er ósennilegt að útkomuna
megi eingöngu rekja til prófsins
sjálfs. Ymsar aðrar skýringar koma
jafnframt til greina. Þar vegur
próftíminn þungt; prófin í stærð-
fræði, dönsku, ensku og íslensku
voru lögð fyrir fjóra daga í röð
skömmu eftir páska og íslensku-
prófið var að þessu sinni síðast í
röðinni. Árið 1986 var stærðfræði-
prófið síðasta daginn og fékk
lakasta útkomu. Því getur þreyta
nemenda, streita og tilhlökkun að
ljúka prófum skýrt frávik að nokkru
leyti. Ennfremur er ekki hægt að
útiloka áhrif kennara sem ekki hafa
tilskilda menntun. Ekki er heldur
loku fyrir það skotið að áhugi nem-
enda á íslenskri tungu og bók-
menntum hafi dvínað á undanföm-
um árum, m.a. vegna fjölmiðlabylt-
ingar, erlendra áhrifa eða
staðnaðrar kennslu. Samt er ekki
unnt að útiloka að prófið hafi verið
of þungt eða of langt. Afar erfitt
er að semja nákvæmlega jafnþung
próf frá ári til árs. Einnig er hugs-
anlegt að prófdómarar hafi í ein-
staka tilvikum verið of kröfuharðir.
Hvað sem þessu líður kom í ljós
þegar tiltekið úrtak nemenda var
athugað að meðaleinkunn þeirra
var nú 0,4 lægri en 1985. Þrátt
fyrir lága einkunn í íslensku fær
yfírgnæfandi meirihluti nemenda
framhaldseinkunn vegna þess að
inntökuskilyrði í framhaldsskóla
eru rúm.
Píanó-
tónleikar
á ísafirði
EDDA Erlendsdóttir píanóleik-
ari heldur tónleika á ísafirði
sunnudaginn 30. ágúst nk.
Þetta eru aukatónleikar á vegum
Tónlistarfélags ísafjarðar. Tónleik-
amir verða haldnir í sal frímúrara
og þefjast kl. 20.30.
Á efnisskránni eru verk eftir
Haydn, Schubert, Liszt, Zemlinsky
og Alban Berg.
Guðni Olgeirsson
*
„Islensk tunga og far-
sæl kennsla hennar í
skólum er ein megin-
forsenda menningar-
legs sjálfstæðis
þjóðarinnar og þroska
hvers einstaklings. En
hér þarf meira til en
fögur orð. Ekkert má
til spara þegar efla skal
vöxt og viðgang móður-
málsins.“
Samræmd próf í áratug
Forsaga þessa máls er sú að sam-
ræmd grunnskólapróf hafa verið
lögð fyrir 16 ára unglinga frá því
1977 þegar landspróf miðskóla og
gagnfræðaprófíð voru lögð niður. Á
þessum árum hefur gengið á ýmsu.
Iðulega hafa spunnist miklar um-
ræður og jafnvel harðvítugar deilur
um þetta fyrirkomulag og oft hafa
einstök próf hlotið lof eða last.
Menntamálaráðuneytið hefur lagt á
það áherslu að sérfræðingar og
kennarar af öllum skólastigum
semji prófin. Þeir hafa vitanlega
kappkostað að gera þau sem best
úr garði og reynt að meta þau af
sanngimi.
Á tímabilinu 1977—1984 var
starfandi sérstök prófanefnd sem
bar ábyrgð á prófunum. Á þeim
tíma voru einkunnir nemenda norm-
aldreifðar, þ.e. dreifing einkunna í
bókstöfum A, B, C, D og E var
fyrirfram ákveðin. Með því móti
skipti þyngd prófanna litlu máli því
normaldreifingin raðaði nemendum
í flokka. Árið 1984 var hætt að
raða einkunnum nemenda á þennan
hátt og skyldu prófseinkunnir í
samræmdum greinum ráða braut-
argengi nemenda til jafns til
skólaeinkunn í viðkomandi grein-
um. Þegar horfíð var frá normal-
dreifingu var fyrirsjáanlegt að
misþung próf frá ári til árs gætu
dregið dilk á eftir sér. Til þess að
gera samræmd próf sem sambæri-
legust milli ára hefur verið gripið
til þess að ráða sama fólk til próf-
samningar og dæmingar og síðast-
liðin tvö ár. Það er mikið afrek að
meðaleinkunn í íslensu skuli ekki
sveiflast meira til milli ára en raun
ber vitni, þ.e. frá 5,4 í 4,8. Til
glöggvunar má nefna að meðalein-
kunn í íslensku sveiflaðist frá 5,9
í 4,3 á þeim árum sem normaldreif-
ingin gilti. Ef slík sveifla ætti sér
stað núna færi ástandið að verða
alvarlegt.
Aðstandendur prófsins
Megingagnrýni kennara á prófið
síðastliðið vor beindist að óeðlilega
lágum einkunnum sem mætti rekja
til þess að kröfumar væru of mikl-
ar og áherslur á einstaka námsþætti
óréttlátar. Undirritaður tekur undir
nauðsyn þess að halda vakandi
umræðu um markmið móðurmáls-
kennslu og hvernig skynsamlegast
sé að nýta þann takmarkaða tíma
sem í skólum er ætlaður til íslensku-
kennslu. Til þess að finna farsæla
lausn á þeim málum er óskynsam-
legt að æða í fjölmiðla með árásir
á þá aðila sem koma nálægt fram-
kvæmd, gerð og yfirferð samræmda
prófsins og gera þá tortryggilega í
augum almennings. í fjölmiðlum
gerast atburðir ákaflega hratt og
skoðanir eru fljótar að myndast.
Erfitt getur reynst að leiðrétta mis-
skilning eða rangar upplýsingar
sem þar birtast. Að loknu vorhreti
um íslenskuprófíð í fjölmiðlum
mætti álíta að þröngur hópur „kerf-
iskarla" og sérfræðinga í fílabeins-
tumi réði öllu um prófið og hefðu
þeir ekki hundsvit á hvaða kröfur
mætti gera til unglinga. Að sam-
ræmda prófinu í íslensku stóðu hins
vegar starfandi grunn- framhalds-
og háskólakennarar, námstjóri í
íslensku ásamt tveimur fyrrverandi
námstjórum og sérfræðingar um
námsmat. Þessir aðilar eru reiðu-
búnir til viðræðna við Samtök
móðurmálskennara og önnur þess
konar samtök um endurskoðun á
námsþáttum til prófs þegar skýrsla
um samræmdu prófín kemur út í
haust. Á sama tima mun nefnd
skila áliti um framtíð samræmdra
prófa. Hitt er ljóst að á meðan sam-
ræmt próf í íslensku er við lýði er
nauðsynlegt að það endurspegli sem
ljósast markmið kennslunnar og
geri raunhæfar kröfur til unglinga.
Kröfur til prófs
Hér á undan var sagt að sam-
ræmt próf í íslensku hefði haldist
í svipuðu formi á undanfömum
ámm. Til þess liggja ýmsar ástæð-
ur, þyngst vegur þar líklega sterk
hefð í íslenskukennslu sem ekki
hefur þótt rétt að hrófla mikið við.
Þó hefur vægi ritunar aukist nokk-
uð. Til glöggvunar fyrir lesendur
Morgunblaðsins verða hér birtar
kröfur menntamálaráðuneytisins til
samræmds grunnskólaprófs í
íslensku næsta vor. Leitað var m.a.
til gmnnskólakennara þegar þessi
listi var saminn.
í þessu sambandi ber að árétta
að að einkunn á samræmdu prófi
og skólaeinkunn vega jafn þungt í
lokaeinkunn nemenda. Því hafa
íslenskukennarar fijálsar hendur
um mat á öllum öðmm námsþátt-
um, svo og ástundun nemenda. Til
mótvægis við skriflegt samræmt
próf sem engan veginn getur mælt
alla þætti námsins, er eðlilegast að
skólapróf taki að mestu leyti til
munnlegrar fæmi, framsagnar,
boðskipta og hlustunar, auk rit-
gerða.
Lesendur geta nú metið hvort
hér á eftir séu gerðar raunhæfar
kröfur til 16 ára unglinga eftir 9
ára móðurmálsnám. Þarf að minnka
kröfumar, fækka atriðum eða
breyta áherslum? Benda þessar
kröfur til þess að samræmda prófið
í íslensku sé homsteinn grannskóla-
menntunar eða hrapalleg tíma-
skekkja?
1.0 Stafsetning 15%
Upplestur: samfelldur texti og
eyðufyllingar.
2.0 Málvísi 40%
2.1 Orðmyndun og beygingar.
Myndun orða, með eða án hljóð-
breytingar. Ætlast er til að
nemendur geti myndað ný orð af
stofni annarra. Nemendur átti sig
á beygingum fallorða og sagnorða
og helstu einkennum orðflokka.
2.2 Setningafræði.
Nemendur þekki framlag, um-
sögn, andlag, sagnfyllingu,
nafnlið, sagnlið, forsetningarlið
og atvikslið. Ennfremur kunni
þeir skil á beinni og óbeinni ræðu.
2.3 Hljóðfræði og talað mál.
Nemendur átti sig á hlutverki
talfæranna við skýra mótun mál-
hljóða og kunni skil á eftirfarandi
atriðum: sérhljóðum og helstu
flokkum samhljóða. Auk þess
þekki þeir helstu staðbundin
framburðarafbrigði.
2.4 Valþáttur: A. Lýsingar/B. Út-
dráttur.
Tekið verður tillit til málfars og
stafsetningar við mat úrlausnar.
Nemendur skrifa annað hvort:
A. stutta lýsingu þar sem þeir
eiga t.d. að lýsa atburði, hlut,
verki eða persónum. M.a. verður
metin hæfni nemenda til að orða
hugsun sína skipulega í rituðu
máli.
B. eða útdrátt sem prófar efnis-
skilning, aðalatriði frásagnar og
röklegt samhengi.
3.0 Lesskilningur 45%
3.1 Lesnir textar 30%.
Prófað verður úr tveimur bókum:
A. Gísla sögu Súrssonar.
B. Nemendur skulu kynna sér
eftirtaldar bækur og velja síðan
eina af þeim til prófs. (Ekki er
nauðsynlegt að allir nemendur
skólans lesi sömu sögu):
1. Anna frá Stóra-Borg, eftir Jón
Trausta;
2. íslandsklukkan, eftir Halldór
Laxness;
3. Kristrún í Hamravík, eftir Guð-
mund G. Hagalín;
4. P*unktur punktur komma strik,
eftir Pétur Gunnarsson;
5. Þar sem djöflaeyjan rís, eftir
Einar Kárason.
Nemendur leysa á prófí verkefni
úr Gísla sögu og þeirri valbók sem
þeir lásu. Prófað verður úr valbók
á þann hátt að nemendur skrifa
ritgerð um afmarkaðan þátt sög-
unnar, túlka hann og meta. Við
mat úrlausnar í lesnum bók-
menntum verður auk skilnings á
Edda Erlendsdóttir píanóleikari
sögunum tekið mið af efnistökum,
röklegu samhengi í máli, orðfæri,
greinarmerkjanotkun og frá-
gangi. (Hreinar endursagnir
verða lítið metnar.)
3.2 Ólesnir textar 15%.
A. Ljóð: í ljóðaskýringu verður
megináhersla lögð á efnisskilning,
túlkun, líkingamál og orðaval.
B. Rauntextar (Laust mál): Efni
úr daglegu lífi: dagblað, tímarit,
ritgerð, bréf, auglýsing, myndmál
o.þ.h. Hér reynir annars vegar á
efnisskilning og merkingarlegt
samhengi máls, hins vegar reynir
á skilning á orðfæri texta, (t.d.
málshættir, myndhverf orðtök,
margræðni orða, blæbrigðamun-
ur, samheiti, andheiti, nýyrði og
tökuorð).
Stefna ráðamanna
Brýn þörf er á vakandi umræðu
um móðurmálskennslu og ræktun
málsins í samfélaginu. í stefnuyfir-
lýsingu og starfsáætlun ríkisstjóm-
ar Þorsteins Pálssonar segir orðrétt
um menningar- og menntamál:
„Örar þjóðfélagsbreytingar krefjast
þess að stefnan í menntamálum sé
í stöðugri endurskoðun þannig að
hún falli sem best að þörfum al-
mennings, atvinnulífs og menning-
arstarfsemi í landinu. Markmið
menningar- og menntastefnu er að
auka veg og virðingu íslenskrar
tungu og menningar, búa þjóðina
undir að takast á við verkefni
framtíðarinnar og gefa hveijum
einstaklingi tækifæri til þroska“
(bls. 19). Undirritaður lýsir ánægju
sinni með þessa yfirlýsingu ríkis-
stjómarinnar.
íslensk tunga og farsæl kennsla
hennar í skólum er ein meginfor-
senda menningarlegs sjálfstæðis
þjóðarinnar og þroska hvers ein-
staklings. En hér þarf meira til en
fögur orð. Ekkert má til spara þeg-
ar efla skal vöxt og viðgang
móðurmálsins. Hér má nefna nokk-
ur mikilvæg skref í þá átt: Styrkja
þarf grunnmenntun kennara, efla
endurmenntun þeirra, örva nýsköp-
un námsefnis, ráða einungis
móðurmálskennara með tilskilda
menntun og auka veg og virðingu
almennings á kennarastarfinu.
Kennarar verða að fá rík tækifæri
til þess að auðga kennslu sína og
samræma hana breyttum aðstæð-
um í þjóðlífi. Kennsla í móðurmálinu
má ekki staðna og miðast við horf-
inn heim. Æska þessa lands er
kröfuhörð og á skilið að námið taki
í auknum mæli mið af menningar-
straumum samtímans og áhuga-
málum nemenda. Við verðum að
nýta áhuga bama og unglinga á
íslenskri tungu og bókmenntum
með viðfangsefnum sem ná athygli
þeirra.
Til þess að ná settu marki verða
stjómvöld að leita samstarfs og
ráðgjafar allra aðila sem treyst
gætu íslenskar menntir. Þar bera
fjölmiðlar gífurlega ábyrgð því ekk-
ert afl í þjóðfélaginu stenst ágang
þeirra. Ef fjölmiðlar, sérstaklega
ljósvakamiðlar, tækju höndum sam-
an með kennarastéttinni og reyndu
markvisst að þroska málkennd og
auðga bókmenntalegt víðsýni þjóð-
arinnar þá gætum við horft af
bjartsýni fram um veg.
Að lokum
Á íslandi býr fámenn þjóð í stijál-
býlu og hörðu landi þar sem æ
erfiðara verður að standa vörð um
og rækta tungu þjóðarinnar og
menningu í hraða samtímans. Samt
sem áður heldur þjóðin fullri reisn
á flestum sviðum atgervis og visku.
Við eigum m.a. marga sérfræðinga
í íslensku og marga frábæra
íslenskukennara. Við þurfum á að
halda kröftum allra sem vettlingi
geta valdið til að styrkja málupp-
eldi og bókhneigð æsku þessarar
þjóðar. Því þurfa skólayfírvöld,
kennarar og foreldrar að móta í
sameiningu stefnu móðurmáls-
kennslunnar og framkvæmd hennar
í bráð og lengd, í stað hnjóðsyrða
og hnútukasts í fjölmiðlum.
Höfundur er námsstfórí ííslensku
við menntamilaráðuneytið.
RÖSE:
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir SUE MASTERMAN
Lokasprettur í viðræðum
um mannréttindi og frið
Sendifulltrúar 35 ríkja, sem tekið hafa þátt í viðræðum í Vínarborg
frá því í nóvember í fyrra um leiðir til útvíkkunar Helsinki sáttmál-
ans, hafa nú gert hlé á viðræðunum og haldið heim til að taka sér
verðskuldað frí áður en fjórða, og vonandi síðasta, umferð viðræðn-
anna hefst í lok september.
Tilgangur þessara löngu við-
ræðna er að reyna að semja
sameiginleg drög að samkomulagi
um framhaldsaðgerðir í anda Hels-
inki sáttmálans, sem gerður var
fyrir nærri tólf áram.
Samkomulagið í Helsinki mark-
aði tímamót á sviði mannréttinda.
Ríkin 35 sem undirrituðu sáttmál-
ann - öll ríki Evrópu, í austri og
vestri nema Albanía, auk Banda-
Þegar þessi ráðstefnuhöld hófust
var „glasnost" - nafnið á nýrri og
ftjálslegri stefnu yfírvalda í Sov-
étríkjunum - óþekkt orð í flestum
Vesturlöndum. Nú er það á hvers
manns vörum, bæði í Austri og
Vestri. Árangur þessarar ráðstefnu
sker úr um það hvort „glasnost"
er marklaust þvaður, eða hvort í
raun sé um stefnubreytingu að
ræða.
mannréttindi sem vind um eyru
þjóta.
Tilslakanir
Vissulega munu vestrænu samn-
ingamennimir fá samþykktar
sumar af tillögum sínum varðandi
mannréttindi - en aðeins gegn til-
slökunum i öðrum málum. Báðir
aðilar taka tilslakanir með í dæmið
í tillöguflutningi sínum. Það sem
fulltrúar Austur Evrópuríkjanna
vilja fá út úr þessu ráðstefnuhaldi
er fyrirheit um nánari efnahags-
samvinnu, um viðskiptasamninga
og tæknisamskipti, auk samkomu-
Israelskir gyðingar mótmæla mannréttindabrotum yfirvalda i Sovétríkjunum við Melaskólann í
Reykjavík er leiðtogar stórveldanna funduðu hér á Iandi í nóvember á siðasta ári. Mannréttinda-
mál eru m.a. rædd á ráðstefnu 35 ríkja um öryggi og samvinnu í Evrópu og binda menn nú vonir við
að ríkin austan Járntjaldsins séu reiðubúin til að fallast á tilslakanir á því sviði.
ríkjanna og Kanada - skuldbundu
sig til að fylgja ákvæðum hans.
En Helsinki var ekki lokaáfang-
inn, heldur aðeins upphafið. Hér í
Vínarborg, í ákjósanlegri einangrun
nýju fundarhallarinnar, sem gáran-
gamir kalla „Birgið", hafa samn-
ingamennimir reynt að beija saman
tillögur sem eiga að skuldbinda öll
ríki er þær undirrita til aukinna
aðgerða í þágu mannréttinda, af-
vopnunar og samvinnu í efnahags-
og tæknimálum.
Bjartsýni
Á undanfömum 12 áram hafa
margar ráðstefnur verið haldnar til
að endurskoða og styrkja ákvæði
Helsinki sáttmálans, oft við mjög
erfiðar aðstæður. Síðasta endur-
skoðunarráðstefnan, haldin í
Madrid, stóð í þijú ár, þar sem íhlut-
un Sovétríkjanna í Afghanistan og
setning herlaga í Póllandi komu í
veg fyrir að árangur næðist.
Þetta sýnir hve vandasamar við-
ræðumar - sem ganga undir
nafninu Ráðstefna um öryggi og
samstarf í Evrópu (RÖSE) - geta
verið. En samningamennimir eru
nú bjartsýnir á að unnt reynist að
semja aðgengileg drög að sam-
komulagi, þar sem mjög hefur
dregið úr spennunni milli Austurs
og Vesturs, ekki sízt í Evrópu.
Mannréttindamál
Samningamenn vestrænu
ríkjanna hafa með framlagi sínu til
þeirra 148 tillagna, sem ráðstefnan
verður að afgreiða, einbeitt sér að
mannréttindamálum. f tillögunum
er komið víða við, og má þar nefna
kröfu um að öllum sem þess óska
- svo sem sovézkum gyðingum -
verði heimilað að flytjast úr landi,
öllum sé fijálst að stunda sínar trú-
arathafnir, og að minnihlutahópar
eigi rétt á að viðhalda og efla eigin
menningu.
Sovétríkin og sambandsríki
þeirra í Varsjárbandalaginu hafa
aðra skilgreiningu á mannréttind-
um en vestrænu ríkin. Samkvæmt
skilningi kommúnistaríkjanna fela
mannréttindi í sér rétt til að stunda
vinnu, hafa þak yfir höfuðið og
njóta almannatrygginga. í þeirra
augum eru það vestrænu ríkin, með
mikið atvinnuleysi, húsnæðisskort
og fátækt, sem eru brotleg á sviði
mannréttinda.
Oft hefur verið vitnað til Helsinki
umræðnanna sem „viðræðna hinna
heyrnarsljóu". Báðar fylkingamar
halda áfram að hamra á eigin við-
horfum, sem era með öllu óbifanleg,
án þess að taka til greina viðhorf
hinna eða virðast hlusta á það sem
þeir hafa fram að færa. Fulltrúar
kommúnistarflqanna hafa látið
hundrað fyrirspuma vestrænu full-
trúanna um tiltekin atriði varðandi
lags um gagnkvæman samdrátt í
hefðbundnum vígbúnaði.
f staðinn eru þeir reiðubúnir til
að fallast á tilslakanir í mannrétt-
indamálum. Þetta ber með sér að
lítið hefur verið um tilslakanir til
þessa, þótt eitthvað fleiri hafí feng-
ið að flytjast úr landi og nokkur
einstaklingsbundin mál hafi verið
leyst.
Undir lok síðustu umferðar við-
ræðnanna vora enn á ný mættir
fulltrúar samtaka „aðskildra maka“
til að hvetja til þess að mökum
þeirra yrði heimilað að flytjast til
þeirra frá Sovétríkjunum. Einnig
vora þar nemendur frá brezkum
háskólum er ráku áróður á vegum
nemenda og menntamanna í Sov-
étríkjunum sem ekki fá að fara úr
landi fyrir þá sök eina að foreldrar
þeirra hafa einhvemtíma haft að-
gang að leynilegum heimildum.
Þeir koma aftur, og fleiri mót-
mælahópar, þegar ráðstefnan
verður sett á ný í lok september.
En þangað til eru samningamenn-
imir í fríi, til að safna kröftum fyrir
lokasprettinn, sem vissulega verður
erfiður, en stefnt er að því að endan-
leg drög að samkomulagi verði lögð
fram 22. nóvember. Talið er að
sæmilegar horfur séu á því að sú
áætlun standist, falli umheimurinn
ekki í enn eina pólitíska gryfjuna,
en af þeim er nóg.
Höfundur er blaðamaður við
brezka blaðið The Observer.