Morgunblaðið - 12.11.1987, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 1987
Hráskinnsleikurinn
með Þjóðarbókhlöðu
eftirEinar
Sigurðsson
í frumvarpi til fjárlaga fyrir 1988
segir svo um Þjóðarbókhlöðu (s. 252):
„Samkvæmt lögum nr. 49/1986,
um þjóðarátak til byggingar þjóðar-
bókhlöðu, skal á árunum 1987—89
lagður á sérstakur eignarskattur
er renni óskiptur til byggingar þjóð-
arbókhlöðu. Áætlað er að inn-
heimta af álagninu ársins 1988
nemi 177.000 þús. kr. Þrátt fyrir
áætlaðar tekjur þá er ákveðið að
verja eigi hærri ijárhæð en 50.000
þús. kr. til framkvæmda á árinu
1988 og eru framlög úr ríkissjóði
miðuð við það. Það sem umfram
innheimtist liggur í ríkissjóði í
árslok 1988 til ráðstöfunar
siðar.“ (Leturbr. E.S.)
Lögbundið framlag til bókhlöð-
unnar á samkvæmt þessu að skerða
annað árið í röð, og þó á sýnu gróf-
ari hátt en á síðasta ári.
Þetta knýr mig til að biðja Morg-
unblaðið að koma á framfæri
eftirfarandi upplýsingum um Þjóð-
arbókhlöðu og málefni tengd henni.
Safnahúsið 3 ár, Þjóð-
arbókhlaða 3 áratugir?
Ríkisstjóm íslands flutti vorið
1970 svofellda tillögu til þingsálykt-
unar, er samþykkt var með 51
atkvæði gegn einu: „Alþingi álykt-
ar, að í tilefni af 1100 ára afmæli
íslandsbyggðar 1974 skuli reist
Þjóðarbókhlaða, er rúmi Lands-
bókasafn og Háskólabókasafn."
Skömmu síðar hófst hönnun bygg-
ingarinnar. Framkvæmdir hófust
þó ekki fyrr en í janúar 1978. Þótti
sú seinkun ærin orðin á þeim tíma,
en síðan eru nú þegar liðin nær tíu
ár. Menn hugsa oft til þess að það
tók aldamótakynslóðina þijú ár að
byggja Safhahúsið. Skyldi það taka
hina framkvæmdaglöðu kynslóð
samtímans þijá áratugi að byggja
Þjóðarbókhlöðu?
Hin gríðarlega seinkun á fram-
kvæmdum hefur hrakið þau
bókasöfn, sem í hlut eiga, út í
hveija bráðabirgðalausnina af ann-
arri.
í Háskólabókasafni eru rúmlega
250 þúsund bindi. Um einn þriðji
þess bókakosts er í aðalsafninu,
einn þriðji í geymslu suður í Kópa-
vogi og einn þriðji í útibúum víðs
vegar um borgina.
ZentiS
- örugg gæði -
KOKUKREM
iZmmummaíISM| £ .
^§>-Nougafr
2 MISMUNANDl GERÐIR
• SÚKKULAÐIKREM
• MÖNDLU NOUGA KREM
Heildsölubirgðir:
P. Marelsson
Hjjlljvcgi 27, 104 Rcykjjvik
jy 91-37390 - 985-20676
ZENTIS VÖRUR FYRIR \ ANDLATA
Lesstofur eru einnig dreifðar um
borgina og er víða um ófullkomið
bráðabirgðahúsnæði að ræða.
Til að bjarga aðalsafninu úr allra
verstu þrönginni, bæði hvað varðar
lessæti og handbókarými, var safn-
inu í fyrra fenginn hátíðasalur
háskólans til afnota. Þar er um
bráðabirgðaráðstöfun að ræða þar
til Þjóðarbókhlaða kemst í gagnið.
Samanburður við er-
lenda háskóla
Það er almennt viðurkennt, að
bókasafnið hafi lengst af verið
meðal þeirra þátta í starfsemi Há-
skóla íslands sem verst var búið að.
Hvergi á Vesturlöndum er að
finna háskóla sem býr hlutfallslega
við jafnrýran ritakost. Það er sama
hvar borið er niður til samanburð-
ar. Mér er núna ferskt í huga dæmi
um háskólann í Augsburg í Þýska-
landi. Hann var stofnaður fyrir 17
árum. Þar er m.a. nýtt miðbókasafn
á stærð við Þjóðarbókhlöðu, byggt
á íjórum árum. Ritakostur safn-
kerfisins þar er alls 1,4 miljónir
binda (hér 250 þúsund). Aðföng
1986: 120 þúsund bindi (hér 8 þús-
und). Fé til ritakaupa og bókhalds
1986: 152 mkr. (hér 8,7 mkr.).
Stúdentar: 9.000 (hér 4.400). Kenn-
arar: 400 (hér einnig um 400).
Starfsmenn á bókasafni: 101 (hér
16). Eflaust telst þessi háskóli með-
al hinna efnuðu, en forráðamenn
hans mundu þó ekki eyða slíku
stórfé í bókasafn sitt, ef þeir tækju
ekki fullt mark á þeirri staðhæf-
ingu, sem oft er höfð uppi, að
bókasafnið sé heili hvers há-
skóla.
Hér við háskólann þykir ritakost-
urinn fullngæja laklega kennslu-
þörfum BA-náms, enn verr þörfum
kandídatsnáms, en verst af öllu er
þó rannsóknarstarfsemin sett
vegna bókafæðarinnar. Lítum ögn
nánar á þetta.
Á síðustu árum hefur háskólinn
haft viðbúnað um stórauknar rann-
sóknir, og stefnt er að virkri
þátttöku í tækniþróun og þjónustu
við atvinnulíf. Veitt er meira fé til
þessara þátta en áður, rannsókna-
þjónusta hefur verið stofnuð og
verið er að koma upp svokölluðum
tæknigörðum. Þar mun fyrirtækj-
um búin tímabundin aðstoða við
hlið rannsóknastofnana háskólans.
Þetta er gert að erlendum fyrir- .
myndum. Einhveijir minnast
kannski sjónvarpsdagskrár á
síðasta ári, þar sem tæknigarðar
voru kynntir og m.a. rætt við einn
forsvarsmanna tæknigarðanna í
Lundi í Svíþjóð. Hann kom ítrekað
að því í viðtalinu hvað það væri
einna helst sem laðaði fyrirtækin
að tæknigörðunum; hinn ríkulegi
bókakostur háskólabókasafnsins í
Lundi.
Einar Sigurðsson
„Menn hugsa oft til þess
að það tók aldamóta-
kynslóðina þrjú ár að
byggja Safnahúsið.
Skyldi það taka hina
framkvæmdaglöðu
kynslóð samtímans þrjá
áratugi að byggja Þjóð-
arbókhlöðu?“
Við íslendingar verðum að hugsa
rökrétt í þessum efnum: Viðleitni
til aukinna rannsókna missir marks
nema ritakostur og bókasafnsþjón-
usta verði efld.
Því er það að háskólinn hyggst
fyrir sitt leyti gefa ritaöfluninni
nokkum forgang á næstu misser-
um. Það er gert í trausti þess að
Þjóðarbókhlaðan
Austrian
BlíSINESS
Class.
Frá og með janúar 1988
AUSTRM/V A/RLf/VES
Austurríska flugfélagið
Umboðsaðilar okkar á íslandi eru Flugleiðir,
Lækjargötu 2, 101 Reykjavík. Sími 27800.
Farseðlapantanir og nánari upplýsingar á
skrifstofu Flugleiða og á ferðaskrifstofunum.
úrlausn í húsnæðismálum safnsins
sé skammt undan. Safnað er ábend-
ingum háskóladeilda um þau rit sem
sárlegast vantar. Viðbrögðin eru
mikil. Vonleysið víkur fyrir nokk-
urri bjartsýni um að nú verði loks
unnt að sinna fyrir alvöru vísinda-
legum verkefnum án þess að fara
til útlanda.
En þá dynja yfir ótíðindin sem
fjárlagafrumvarpið flytur. Það er
deginum ljósara, að verði þar ekki
breyting á þarf að endurskoða þær
áætlanir um eflingu safnsins sem
að ofan er lýst. Eg þarf ekki að
fjölyrða frekar um hvaða afleiðing-
ar það hefur fyrir rannsóknir og
fræði í stofnuninni.
Nokkrar staðreyndir
um bókhlöðuna
Bókhlaðan er fjórar hæðir og
kjallari, samtals rúmir 12 þúsund
fermetrar. Hún mun rúma um eina
milljón binda. Lessæti verða rúm-
lega 800.
Fyrirmynda varðandi innra
skipulag hefur verið leitað í bestu
safiibyggingum samtímans, ekki
síst í Bretlandi og Norður-Ameríku.
Safnið á að fullnægja þeim kröfum
að vera í senn traust þjóðbókasafn
og nýtískulegt háskóla- og rann-
sóknarbókasafn.
Þjónusta mun ekki einasta styðj-
ast við prentuð rit, heldur einnig
gögn á öðrum miðlum, svo sem
örfílmum og geisladiskum, boðið
verður upp á útvegun heimilda með
notkun gagnanets, myndsendinga
o.s.frv. Notendur fá fijálsan aðgang
að verulegum hluta bókakostsins.
Spildum með bókum og lessætum
verður fléttað hæfilega saman,
þannig að safngestir geti haft að-
setur í sem mestri nálægð við þann
ritakost sem þeir ætla að nota.
Utlán verða heimiluð í ríkum mæli
jafnframt því sem svo verður um
búið, að rýrnun á ritakosti verði sem
minnst.
Áætlað er að tölvuvæða flesta
þætti starfseminnar, þ.á m. skrár
safnsins. Þannig eiga notendur að
geta flett upp í skránum með bein-
línusambandi og útstöð, þótt staddir
séu utan safns.
Form hússins er tiltölulega ein-
falt og áhersla lögð á sveigjanleika
í nýtingu þess. Það er byggt upp
af stöðluðum einingum eða mátum,
sem gera breytingar innan hverrar
hæðar tiltölulega auðveldar. Hvergi
er bruðlað með rými, miklu frekar
má segja að það verði gjömýtt.
Uppsteypt, frágengið að utan og
tilbúið til innréttinga er húsið því
ekki dýrt miðað við önnur sem eru
sambærileg að stærð.
Hvað er framundan?
Eftir að lögin um hinn sérstaka
eignarskatt voru sett á síðasta ári,
þótt sýnt að takast mætti að ljúka
byggingunni á árunum 1987—89
og taka hana í notkun árið 1990.
Snemma á þessu ári var því tekið
til óspilltra málanna. Unnið hefur
verið að uppsteypu forhýsis fyrir
aðalinngang og að ytra frágangi
húss og lóðar. Stofnað var formlega
til samstarfsnefndar safnanna
tveggja með aðild menntamála-
ráðuneytis. Á vegum þeirrar
nefndar og byggingamefndar bók-
hlöðunnar hefur verið unnið að
undirbúningi sameiningar safnanna
og tilreiðslu á hönnunarforsendum
vegna lokafrágangs hússins hið
innra, en þetta tvennt er nátengt.
Verði af því undanskoti skatts-
ins, sem ráðgert er við gerð fjár-
laga, munu framkvæmdir liggja að
mestu niðri á árinu 1988. Undirbún-
ingsstarf mun og riðlast enn einu
sinni. Það þarf varla að lýsa því
fyrir nokkrum heilvita manni, hvaða
áhrif slíkt hringl hefur, hvort heldur
litið er til kostnaðar og verklags
við sjálfa framkvæmdina eða til
starfsemi safnanna.
Trúnaðarbrestur er orð sem títt
hefur verið notað að undanfömu í
stjómmálaumræðu. Það orð finnst
mér vel geta átt við í þessu dæma-
lausa Þjóðarbókhlöðumáli. Þar er
ekki einasta um að ræða trúnaðar-
brest gagnvart þeim, sem næst em
vettvangi, þ.e. starfsmönnum og
notendum bókhlöðunnar, heldur
ekki síður milli stjómvalda og alls
almennings. Það em borgarar þessa
lands sem vom skattlagðir sérstak-
lega vegna þessarar framkvæmdar.
Þeir minnast og hinna hátíðlegu
fyrirheita Alþingis fyrr á tíð varð-
andi þetta mál. Hér er heldur engin
tildurbygging á ferðinni. Verið er
að byggja yfir dijúgan hluta af
menningarverðmætum þjóðarinnar.
Og ekki einungis það. Hér á að
vera lifandi miðstöð menningar
og framþróunar í rannsóknum
og vísindum.
Ég heiti á alþingismenn að
færa þetta mál tiJ rétts vegar,
svo að þessum hráskinnsleik
megi linna og byggingunni verði
lokið á áætluðum tima. Og illa
þekki ég núverandi menntamála-
ráðherra, ef hann lætur þau ósköp
yfir sig ganga, sem orðið hafa til-
efni þessara skrifa.
Höfundur er háakólabókavörður.
atí XJy.f*. MsSl TXtíJSÖBI