Morgunblaðið - 27.11.1987, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1987
13

í Kaupmannahöfn
FÆST
1 BLAÐASÖLUNNI
ÁJÁRNBRAUTA-
STÖÐINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OGÁRÁÐHÚSTORGI
Stefán Jónsson
uð duglegur, en þungur til gangs
og silalegur." En Pétur vann þó það
afrek að barna dóttur Jóns bónda
í Djúpadal. Átti hann með henni
dóttur, sern varð formóðir margra
merkra íslendinga. Allmikið af
kveðskap Péturs er hér tilfært, en
heldur fer þar lítið fyrir andríki og
orðsnilld.
Þá er þáttur sem ber heitið Sagn-
ir um böm Ólafs prests (Tómasson-
ar). Mestu púðrinu er þó eytt á son
hans einn, sem nefndist Stefán fíni,
kunnur umrenningur þar nyrðra.
Illmenni var hann í eðli sínu, þó að
ekki væri hann ber að illverkum,
er ein umsögn Stefáns.
Þá kemur syrpa þjóðsagna og
munnmæla. Eru þar inn á milli
góðar sagnir, sem fengur er í. Sum-
ar hafa að vísu birst áður.
Þar á eftir fer frásagnasyrpa af
Magnúsi sálarháska. Bókinni lýkur
svo með ritgerðinni Þjófaleitarmenn
í Bóli 28. nóvember 1838. Stefán
telur þar upp alla þá er þátt tóku
í hinni frægu þjófaleit hjá Hjálmari
skáldi í Bólu. Eru þeir ættfærðir
vendilega og sögð á þeim deili.
Ekki mun Stefán hafa ætlað þetta
efni til birtingar, heldur tekið það
saman fyrir Finn Sigmundsson,
þegar hann var að semja ævisögu
Bólu-Hjálmars. En sum ritverk
Stefáns voru einmitt þannig tilkom-
in.
Mjög vel er að útgáfu þessa bind-
is staðið eins og að hinum fyrri.
Hjalti Pálsson, Sölvi Sveinsson og
Þórdís Magnúsdóttir hafa séð um
það verk og verður ekki að fundið.
Mikill fyöldi er neðanmálsgreina þar
sem vísað er til frekari vitneskju
og missagnir leiðréttar. Þá er og
margt mynda í bókinni, sumar
gamlar og fáséðar, aðrar nyjar og
eru þær yfírleitt teknar af Hjalta
Pálssyni. Ágæt nafnaskrá er í bók-
arlok. Prófarkir eru mætavel lesnar.
FRÆÐISTEFÁNS Á
HÖSKULDSSTÖÐUM
búhöldur góður, greiðamaður og
hagorður vel. Ekki er þessi þáttur
ævisaga Péturs. En ýtarlega er
hann til ættar færður og sagt margt
frá ættmönnum hans. Margar
hreysti sögur eru sagðar og sagnir
eru af samskiptum hans við
samtímamenn. Greint er nokkuð frá
búskaparháttum hans, kvonfangi
og bömum.
Þá er þáttur um mann einn harla
ólíkrar gerðar, Jón Godda (kenndur
við Goðdali), sem frægur var á sinni
tíð í Skagafirði og var nánast eins
konar þjóðsagnapersóna, enda var
talið „að við margt hefði Jón Goddi
verið brugðinn; fengist við kukl,
verið í kynnum við Kölska, hálf-
gerður heiðingi, hæðinn, spottsam-
ur og orðillur, en greindur,
hagyrðingur góður og haft fjarsýn-
isgáfu" (bls. 75). Segir sagan að
Goddi hafí gert samning við Kölska
og orðið að heita honum augum
sínum báðum til frelsunar sál sinni.
Og víst sprungu augun bæði úr
höfði hans að honum lifandi. Stefán
tók sér fyrir hendur að segja deili
á ættemi og frændliði Jóns Godda,
auk þess sem hann í þessum þætti
segir af honum sögur og fer með
fáeinar stökur eftir hann.
Þá er stuttur þáttur um Eirík
Guðvarðarson á Óslandi í Ós-
landshlíð (f. um 1671) og son hans
Guðvarð í Tungu í Stíflu. Er þetta
að meginefni ættfræðisamantekt,
en auk þess er að nokkm rakin
búskaparsaga Eiríks og ýmissa af-
komenda hans.
Stuttur þáttur er af Pétri Guð-
mundssyni hagyrðingi. Pétur þessi
var Eyfírðingur, en barst vestur í
Skagafjörð og var lerigi í vinnu-
mennsku og lausamennsku í
Blönduhlíðinni. Hann var t.a.m. um
skeið vinnumaður í Djúpadal. Ekki
virðist Pétur hafa verið neinn sér-
stakur fyrirmyndarmaður: „Drykk-
felldur var hann og rallsamur
nokkuð, en þó heldur góður piltur
og vel hagorður. Var að ýmsu nokk-
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Fyrir §ómm ámm (1984) hófst
útgáfa á óprentuðum og prentuðum
ritsmíðum fræðimannsins Stefáns
Jónssonar á Höskuldsstöðum í
Blönduhlíð. Stefán andaðist árið
1980 hátt á níræðisaldri. Hafði
hann fengist við ritstörf frá því að
hann var innan við tvítugt og fæst
af því sem hann skrifaði hafði hann
látið birta. Ritverk hans fjölluðu öll
um skagfírsk fræði, héraðssögu,
ættfræði, þjóðsögur og sagnir.
Hann var í raun e.k. andlegur arf-
taki Espólíns, Einars á Mælifelli og
Gísla Konráðsson og ritaði mjög í
stíl og anda þessara gömlu fræði-
manna.
Sögufélag Skagfírðinga á ásamt
erfíngjum Stefáns útgáfurétt að
handritum Stefáns. Samdist svo um
fljótlega eftir andlát Stefáns að
Sögufélagið tæki að sér útgáfu.
Var það vel til fallið því að allt frá
stofnun félagsins (1937) var Stefán
einn af tryggustu stuðningsmönn-
um þess og velunnumm og var það
raunar oft þrautaráð Sögufélags-
manna þegar þeir lentu í vanda í
ættfræðisýsli sínu að leita á náðir
Stefáns, en þar komu menn sjaldn-
ast að tómum kofum.
Útgáfu þessari miðaði vel áfram
og eins og áður segir em nú komin
út fjögur myndarleg bindi á jafn-
mörgum ámm. Er líkast til eftir
efni í eitt bindi.
I I. bindi birtist stærsta ritverk
Stefáns, Djúpdælasaga, þ.e. ættar-
saga Djúpdæla frá því um 1700 til
seinni hluta 19. aldar. Þar segir frá
forfeðmm og öðmm skyldmennum
Stefáns, sem kenndir em við
Djúpadal í Blönduhlíð og fer þar
að sjálfsögðu mikið fyrir Mera-
Eiríki gamla.
í II. bindi er að fínna níu sagna-
þætti er allir fjalla um skagfírskt
manniíf fyrr á tíð, einkum „austan
Vatna".
III. bindi geymir einnig sagna-
þætti svipaðs eðlis, þijá talsins.
Og er þá komið að fjórða bindinu
sem nú bætist í safnið. Það skiptist
efnislega í tvo hluta. Annars vegar
em Sagnaþættir og hins vegar
Þjóðsögur og munnmæli og er
síðamefndi hlutinn mun styttri,
aðeins 30 bls.
Langlengsti þátturinn heitir
„Þáttur af Pétri Pálmasyni", 60
blaðsíður. Pétur þessi var nafn-
kunnur maður í Skagfírði á sinni
tíð. Hann hefur löngum verið
kenndur við Valadal á Skörðum,
þar sem hann bjó góðu búi
1849—1876, og afkomendur hans
margir og merkir teljast til Vala-
dalsættar. Á Álfgeirsvöllum á
Efribyggð bjó svo Pétur síðustu
æviár sín (1876—1894). Pétur í
Valadal var annálað hraustmenni.
VIÐ HÖFUM BORÐSTOFUHÚS-
GÖGNIN SEM ÞIG VANTAR!
NÝTÍSKULEG - GAMALDAGS -
KLASSÍSK - FRAMÚRSTEFNULEG
- EINFÖLD
Sérpöntunarþjónusta