Morgunblaðið - 27.11.1987, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1987

Jómfrúræða Jónasar Hallgrímssonar:
Vegasamband á Austur-
landi verði rannsakað
Hér fer á eftir jómfrúræða Jón-
asar Hallgrímssonar (F.-Al.) sem
flutt var á Alþingi.
Herra forseti.
Ég mæli hér fyrir tillögu til
þingsályktunar á þingskjali 107 um
samgöngur á Austurlandi og hljóð-
ar tillagan svo, með leyffí forseta:
„Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjóminni að láta fara fram rann-
sóknir á möguleikum til að koma á
vegasambandi milli byggða á Aust-
urlandi, sem samræmist þörfum og
kröfum nútíðar og framtíðar, og
gera áætlun um framkvæmdir,
einkum við þá fjallvegi um miðbik
Austurlands, sem erfiðastir eru
yfirferðar á vetrum, m.a. með því
að beita nútímatækni í jarðganga-
gerð. Byggðastofnun verði falið að
hafa forgöngu um þessar rannsókn-
ir og áætlanagerð í samráði við
samtök sveitarfélaga í Austurlands-
kjördæmi, Vegagerð ríkisins og
aðra þá sem hafa þekkingu á þess-
um málum. Við mat framkvæmda
verði tekið fullt tillit til ávinnings
atvinnulífs og félagslegrar þjónustu
af bættum samgöngum.
Herra forseti. Eins og fram kem-
ur í tillögunni er hér á ferð gífurlega
mikið hagsmunamál fyrir austfírsk-
ar byggðir. Það er okkur, sem sl.
10—15 ár höfum haldið fram fast-
mótuðum skoðunum um lausn
tiltekinna örðugleika í samgöngum,
mikil og óblandin ánægja að verða
þess varir að merkja megi á allra
sfðustu árum nokkra hugarfars-
breytingu meðal þeirra og batnandi
afstaða lýsir sér m.a. í því að um-
ræðan hefur tekið á sig meiri
alvörublæ og að menn vilja taka
valkosti eins og jarðgöng, vegsvalir
og yfírbyggingu tiltekinna erfíðra
vegkafla til skoðunar og saman-
burðar við hefðbundnar lausnir.
Þessu ber vissulega að fagna.
Þá er vert að geta í þessu sam-
bandi hinnar jákvæðu afstöðu sem
lýsti sér í skipan svokallaðrar
nefndar um jarðgangaáætlun, sem
fyrrv. samgönguráðherra beitti sér
fyrir, en skýrsla þeirrar nefndar
kom út í mars á þessu ári og er
að flestu leyti til fyrirmyndar.
Einnig er rétt að benda á ágæta
og greinargóða skýrslu um jarð-
göng á Vestfjörðum sem út kom á
vegum Byggðastofnunar í júní á
þessu ári, en höfundur hennar er
Bjöm Jóhann Bjömsson jarðfræð-
ingur sem einnig er verkfræðingur
að mennt. Þessa skýrslu Byggða-
stofnunar og samráðsaðila tel ég
vera til hinnar mestu fyrirmyndar
og að þær rannsóknir og lausnir,
sem þar koma fram, séu það ítar-
lega og vel unnar að samgönguyfír-
völd og fjárveitingavaldið megi
treysta og getið farið eftir í megin-
atriðum. Frá eldri tíma liggja fyrir
ýmsar aðrar skýrslur og gögn í
aðgengilegu formi, sem varða þetta
mál, og of langt yrði að telja upp
hér.
Það er á sama hátt eindregin
skoðun mín að vandamál byggða-
þróunar á Mið-Austurlandi og
tenging þess við Vopnafjarðarsvæð-
ið verði ekki leyst til frambúðar
með öðra móti en gert er ráð fyrir
á Vestfjörðum, þ.e. með gerð jarð-
ganga. Þrátt fyrir sáralitlar stað-
bundnar jarðfræðirannsóknir má þó
hiklaust gefa sér þær forsendur að
jarðgangagerð sé vel framkvæman-
leg á Austurlandi og að kostnaður
þurfí ekki að fara út hófí fram.
Menn greinir að vísu á um kostnað-
arþáttinn. Svokallaðir sérfræðingar
hafa til skamms tíma haldið því
fram að óheppileg gerð berglaga,
og þar af leiðandi hærri kostnaður,
allt að þvi útilokaði þennan mögu-
leika. Þessum rökum hefur að
mestu verið hnekkt upp á síðkastið
og úrtölu- og efasemdarmönnum
vil ég benda á að skoða reynslu
Færeyinga í þessu efni. Af löngum
kynnum mínum af aðstæðum í
vegagerð þar í landi hef ég fyrir
margt löngu sannfærst um að
þeirra leiðir til lausnar þessara
vandamála gætu í flestum tilfellum
líka verið okkar lausnir eða hvers
vegna í ósköpunum ættu aðstæður
að vera með svo ólíku sniði hér
þegar einungis skilja u.þ.b. 300
sjómflur þessi tvö lönd að?
Það þykir vitaskuld ekki við
hæfí á hinu háa Alþingi að væna
eina stétt manna eða starfsgrein
um sofandahátt í starfí eða að
embættismenn leyni eða neiti aug-
ljósum staðreyndum. Á hitt vil ég
benda, og það með nokkram rétti,
að vissulega er svokölluðum sér-
fræðingum, og þar með taldir
vegagerðarmenn, nokkur vorkunn
þar sem þeir kunna að hafa haft
af því áhyggjur að ef veralegum
fjármunum yrði ráðstafað til jarð-
gangagerðar kæmi það niður á
uppbyggingarhraða varanlegrar
vegagerðar eða lagningar bundins
slitlags umhverfís landið. En auð-
vitað er slíkur þankagangur alls-
endis út í hött. Hér þarf að
sjálfsögðu að afmarka hæfilega
tekjustofna til hvors verkefnis um
sig. Því miður er ég sannfærður
um að neikvæð umræða og afstaða
ráðandi manna í þessu efni fyrr
hefur valdið miklum skaða á und-
anfömum áram, jafnvel svo að ýtt
hefur undir að fólk flytjist burt af
svæðinu. Það að sjá ekki fram á
að komast frá heimkynnum sínum,
t.d. frá Seyðisfírði eða Neskaup-
stað, á næsta flugvöll í annars vegar
26 km fjarlægð og hins vegar í 70
km fjarlægð svo jafnvel dögum
skiptir er að sjálfsögðu óveijandi
nú á dögum.
Við fáum aldrei ungt fólk í nokkr-
um mæli til að sætta sig við þetta
ástand og því síður að úrbætur
komi e.t.v. eftir 20—25 ár eins og
gengið er út frá í upphafi texta-
skýrslu nefndar um jarðgöng frá í
mars 1987. Ósjálfrátt verður manni
á að hugsa til lausnarinnar, sem
svo oft er bent á af þeim sem ekki
vita hvaðan verðmætin koma eða á
hveiju íslendingar lifa almennt, að
flytja þetta „afdalafólk" og „vesal-
inga“ utan af landi bara í eina stóra
blokk á Stór-Reykjavíkursvæðinu.
Þar með væri vandamálið úr sög-
unni. Og hér er vissulega komið að
kjama málsins. Hvað myndi slík
byggðaröskun, ef af yrði í raun-
inni, þýða og hver ætti að fjár-
magna atvinnuuppbyggingu og
afkomu þessa fólks í hinum nýju
heimkynnum að ógleymdum yfír-
gefnum verðlausum eignum í
heimabyggðinni?
Ég vek athygli á því að slíkir
óheillahlutir hafa gerst á íslandi og
þeir geta endurtekið sig fyrr en
varir sé ekki full aðgát höfð. Það
að tryggja góðar samgöngur innan
Jónas Hallgrímsson
þessa svæðis yrði mesta bylting til
bóta í aðstöðu almennings og at-
vinnujífs sem hægt væri að hugsa
sér. Ég legg þunga áherslu á að
hér er ekki um kjördæmapot að
ræða heldur réttláta kröfu um nú-
tímaleg vinnubrögð. Arðsemi
þessara framkvæmda má undir
engum kringumstæðum mæla í
spamaði umferðar, heldur ekki
síður í hagkvæmum áhrifum á
byggðaþróun, aukinni hagkvæmni
atvinnufyrirtækja, dreifíngu og
notkun á vöra og þjónustu, spam-
aði sem leiddi af sameiginlegri
félagslegri þjónustu og þá ekki síst
heilbrigðisþjónustu. Enginn vafi er
á að þessi breyting mundi hafa í
för með sér stórbætta aðstöðu til
fjölþættrar menntunar og menn
fengju notið sameiginlegra menn-
ingarviðburða án þess að vera mjög
svo háðir duttlungum náttúruafla á
fjöllum uppi eins og nú er raunin.
Það er út af fyrir sig ekki óeðli-
legt að lögð sé mikil áhersla á
arðsemi framkvæmda í ákveðinni
forgangsröð. Þetta á ekki síður við
um vegaframkvæmdir en aðrar
framkvæmdir. En við mat á arðsemi
vegaframkvæmda er mér tjáð að
notað sé afar einfalt kerfí.
Reiknaður er spamaður umferð-
ar af vegabótum annars vegar og
spamaður Vegagerðar ríkisins hins
vegar. Með þessu móti tel ég að
ekki mælist nema hluti arðseminnar
og e.t.v. minni hlutinn.
Tilgangur vegagerðar er í mínum
huga að þjóna atvinnulífí og félags-
legum þörfum fólks. Meginhluti
arðseminnar ætti því að skila sér í
spamaði til handa atvinnulífí og
félagslegrar þjónustu. Það era til
mýmörg dæmi um mikla arðsemi á
þessum sviðum sem komið hefur í
ljós þegar samgöngur hafa verið
stórbættar milli staða. Því er lögð
áhersla á að þessi atriði verði skoð-
uð vel þegar framkvæmdir þær,
sem hér er fjallað um, verða metn-
ar til arðsemi. Hvers vegna skyldu
menn ekki taka inn í arðsemis-
þáttinn beinan spamað við endur-
byggingu og viðhald dreifikerfís
rafmagns og síma og hugsanlega
samnýtingu annarra veitukerfa,
sparaað við styttri og auðveldari
lagnir rafmagns, fyrirsjáanlega
lögn ljósleiðara með gífurlegum
kostnaði ef fara á yfír fjöll og fím-
indi, dreifíngu hljóðvarps og sjón-
varps o.s.frv.?
Jafnframt þurfa menn að hafa í
huga að það sem var talið fjar-
stæðukennt og útilokað í gær gæti
verið orðinn fysilegur kostur í dag,
svo örar era tækniframfarir nútím-
ans og þar er jarðgangagerð ekki
undanskilin.
Eins og tillagan ber með sér er
lagt til að Byggðastofnun verði fal-
ið að hafa forgöngu um rannsóknir
þessar og gerð framkvæmdaáætl-
unar. Má í því sambandi vísa til
sambærilegra vinnubragða, sem
viðhöfð vora og útfærð sameigin-
lega af þeirri stofnun og Fjórðungs-
sambandi Vestfírðinga við gerð
skýrslunnar um jarðgöng á Vest-
fjörðum á sl. vetri, svo sem fyrr er
fram komið.
Byggðastofnun er sem kunnugt
er ekki tæknileg sérfræðistofnun á
sviði vegamála. Byggðamál og
byggðaþróun verða þó ekki slitin
frá efnahags- og félagsmálaþætti
og má því ætla að þessi stofnun
hafi meiri skilning og yfírsýn en
e.t.v. aðrar sérhæfðar ríkisstofnan-
ir, enda ætti Byggðastofnun að búa
yfir meiri þekkingu og fæmi á að
geta best metið aðstæður hvað
snertir möguleika á vandamálum
þessa landsvæðis enda sérfræði-
stofnun á því sviði. Þá ætti ekki
að spilla reynsla ýmissa starfs-
manna í hvers konar áætlunargerð.
Ég tel því að með því að hafa sam-
ráð við aðrar opinberar stofnanir
og þá aðra, sem veitt geta þekk-
ingu, ráðgjafa og sérfræðinga
innlenda og erlenda á þessu sviði,
sé Byggðastofnun best til þess fall-
in að meta raunveralega arðsemi
og gagnsemi þessara nauðsynlegu
umbóta í samgöngum á Austurlandi
sem segja má að snerti flesta þætti
mannlegs samfélags.
Hæstvirtur forseti. Ég legg til
að þessu máli verði vísað til atvinnu-
málanefndar.
JÓLAVÖRUHÚS VESTURLANDS
Senn líður að jólum. SamkVæmt
okkar dagatali er ekki seinna
vænna að hefja jólaundirbúning-
inn. Við erum byrjaðir ' okkar
undirbuning. Hann felst í því að
safna saman þeim vörum sem
ykkur vanhagar um og búa okkur
undir heimsókn ykkar.
Ferðin
um Vöruhús
Vesturlands.hefst í
FNAÐ ARV ÖRUDEILDINNI
fást jólaföt á alla fjö
sökkar, skór, buxur, jakkar,
rtur, kjólar, allt þekkt vö