Morgunblaðið - 13.12.1988, Blaðsíða 26

26
jww?r. «5raM53«5KT .Rf 5njOA(mr.O!JltI r-iKiA.Tfít'nJSMTOM
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. DESEMBER 1988
Krabbameinsfélag Islands:
Um forsendur brjósta-
myndatöku fyrir finimtugt
Hinn 18. nóvember sL birtust í
Morgunblaðinu þrjár spumingar
frá Skúla Bjamasyni heilsugæslu-
lækni í Borgamesi, sem hann
beindi til Krabbameinsfélags Is-
lands. Hann kvaðst langa til að
fá opinbert svar frá Krabbameins-
félaginu, þar sem hann telur þess-
ar upplýsingar eiga fullt erindi til
almennings. Krabbameinsfélagið
fagnar því tilefni sem hér gefst
til að kynna þær forsendur sem
leitin byggist á.
Spurning’ 1
„Hvað hefur Krabbameins-
félag íslands fyrir sér í því að
gagn sé að brjóstrðntgen-
myndatöku með kembirann-
sókn á konum yngri en 50 ára?“
Bijóstakrabbamein er algeng-
asta krabbamein meðal íslenskra
kvenna. Nýgengi sjúkdómsins hef-
ur nær tvöfaldast á síðustu þrem
áratugum (mynd 1). Af töflu 1
má sjá að nýgengi bijóstakrabba-
meina hér á landi er hátt í aldurs-
hópnum 45—49 ára ogengu minna
en í konum yfír fímmtugt. Á árinu
1987 greindust um 400 konur með
krabbamein og þar af 114 með
bijóstakrabbamein (29%). Aldurs-
dreifíng hinna síðamefndu var
sem hér segir:
25-34 ára 5%
35-49 ára 27%
50-69 ára 36%
70 ára og eldri 32%
Leitað hefur verið að bijósta-
krabbameini í Leitarstöð Krabba-
meinsfélagsins frá 1973 þannig
að bijóst hafa verið þreifíið um
leið og konur koma í leghálsskoð-
un. Ef eitthvað afbrigðilegt fínnst
við skoðun eða ættarsaga gefur
tilefni til hefur konum verið vísað
í bijóstamyndatöku og/eða fínná-
larástungu. Óvíst er hvort þessi
leit hefur haft áhrif á dánartíðni
vegna bijóstakrabbameins sem
hefur haldist óbreytt þrátt fyrir
verulega aukningu á nýgengi sjúk-
dómsins (mynd 1).
Árið 1981 skipaði þáverandi
heilbrigðisráðherra nefnd sérfræð-
inga undir forsæti landlæknis til
að kanna hvort rétt væri að hefja
skipulega hópskoðun á íslenskum
konum með bijóstamyndatöku
með það að markmiði að lækka
dánartíðni af völdum bijósta-
krabbameins. Nefndin lagði til að
reglubundinni leit með þessum
hætti yrði komið á og bijósta-
myndir teknar á tveggja ára fresti
frá 40 til 69 ára auk grunnmynda
við 35 ára aldur.
Eftir að nefndin hafði skilað
áliti fóru heilbrigðisyfírvöld þess á
L ILjr
Tafla 1 Brjóstakrabbamein á íslandi 1983-1987
Meóalfjöldi nýrra krabbameina og nýgengi eftir aldurshópum
ALDUR MEÐALFJÖLDI NÍGENGI mióað við 100.000
£ £ri konur á ári
25-29 ára 1 10
30-34 ára 2 26
35-39 ára 4 46
40-44 ára 6 97
45-49 ára 12 231
50-54 ára 7 136
55-59 ára ii 205
60-64 ára 12 253
65-69 ára 10 238
70-74 ása 9 257
75-79 ára 9 346
80-84 ára 4 222
85-89 ára 5 442
90 ára og eldri 3 581
95
leit við Krabbameinsfélag íslands
að félagið skipulegði og kæmi í
framkvæmd hópskoðun í samræmi
við tillögur nefndarinnar. Árið
1987 var síðan gengið frá samn-
ingi milli heilbrigðisráðuneytisins
og Krabbameinsfélagsins um slíka
hópskoðun sem tengist leit félags-
ins að leghálskrabbameini og nýtir
aðstöðu, innköllunarkerfí og
Tölur í svigum eru byggðar á
athugun á 20 eða færri dauðs-
föllum í rannsóknar- og saman-
burðarhópum samanlagt.
Eins og sést af þessari töflu
leið mun lengri tími þangað til
kostir hópskoðunar komu í ljós
meðal yngri kvennanna en þeirra
sem voru yfír fimmtugt við upphaf
rannsóknar, en árangurinn eftir
18 ár er síst lakari í yngstu hópun-
um. Hefðu þessar niðurstöður leg-
ið fyrir eftir 5 ár er ósennilegt að
deilan um gagnsemi hópskoðunar
meðal kvenna á aldrinum 40—49
ára hefði nokkum tíma komið upp.
Niðurstöður HIP rannsóknar-
innar hafa verið notaðar til að
reikna út hversu mörg ár bætast
við líf þeirra kvenna, sem voru í
rannsóknarhópnum miðað við
samanburðarhópinn.
um að árangur kunni að vera að
koma í ljós meðal yngri kvenn-
anna.
í síðasta mánuði voru birtar
niðurstöður rannsókna frá Malmö
í Svíþjóð þar sem ekki kemur fram
lækkun á dánartíðni meðal kvenna
45—54 ára, sem boðið var til
bijóstamyndatöku á 18—24 mán-
aða fresti, samanborið við viðmið-
unaróp, sem var ekki boðið í rann-
sókn. Bent hefur verið á að konur
í Malmö eiga greiðan aðgang að
bijóstamyndatöku utan hópskoð-
unar og 35% ýngri kvennanna í
viðmiðunarhópnum fóru í slíka
skoðun á rannsóknartímabilinu.
Einnig leið óvenjulangur tími í
Malmö-rannsókninni þar til gagn-
semi kom í ljós meðal kvenna eldri
en 55 ára, eða 7 ár. Telja margir
að of snemmt sé að kveða upp dóm
um árangurinn meðal yngri kvenn-
anna, minnugir þess hvemig þró-
unin varð í HIP rannsókninni.
Kostir þess að greina bijósta-
krabbamein eins snemma á ferli
þess og auðið er munu vera flest-
um ljósir. I fyrsta lagi standa
lífslíkur í öfugu hlutfalli við stærð
og dreifíngu æxlisins við grein-
ingu. í BCDDP rannsókninni kom
í ljós að 92—93% kvennanna voru
á lífí 10 árum eftir boðun, jafht
þær sem voru 40—49 og þær sem
Aldur við
Viðbótaræviár fyrir hveijar 1000 konur
boðun Á 18 árum Alla ævi
40—44 ára 17 51
45-49 ára 6 20
50—54 ára 30 44
55—59 ára 23 29
60-64 ára 29 35
Allar (40-64) 20 36
reynslu þess við leitarstarf. Líta
má því þannig á að félagið sinni
þessu verkefni í umboði heilbrigð-
isyfírvalda sem standa straum af
kostaði við það.
Við gerð tillagna sinna hafði
nefndin hliðsjón af erlendum rann-
sóknum sem gerðar höfðu verið
eða stóðu þá yfír. Sú rannsókn sem
lengst er á veg komin hófst í New
York ríki árið 1963 (HIP rann-
sóknin) en þar voru 62.000 konur
valdar til þátttöku. Helmingi
kvennanna var boðið að koma til
skoðunar árlega í 4 ár þar sem
bijóstin voru þreifuð og röntgen-
mynduð, en hinn helmingur hóps-
ins var notaður til samanburðar.
Taflan hér á eftir lýsir hlutfalls-
legri lækkun dauðsfalla vegna
bijóstakrabbameins meðal þess
helmings kvennanna sem boðaðar
voru í skoðun hvort sem þær ski-
luðu sér til skoðunar eða ekki.
Sextíu og fimm af hundraði komu
Af framangreindum tölum má
draga þá ályktun að vilji menn sjá
skjótan árangur af hópskoðun sé
réttlætanlegt að leggja aðalá-
herslu á konur yfír fímmtugt en
sé horft til lengri tíma þá sé óveij-
andi að ganga framhjá yngri
konunum.
í annarri stórri rannsókn
(BCDDP) tóku þátt 280.000
bandariskar konur á miðjum
síðasta áratug. Þeim var boðin
skoðun með þreifingu og mynda-
töku og reynt að meta gildi þess-
ara tveggja aðferða við greiningu
bijóstakrabbameins. Enginn
óskoðaður samanburðarhópur var
í þessari rannsókn. Um 42%
krabbameinanna, sem voru greind
í þessum konum sáust einungis á
mynd en fundust ekki við skoðun,
en 9% einungis við þreifingu og
ekki á mynd. Af þeim æxlum, sem
voru innan við 1 sm á stærð fund-
ust 57% einungis með myndatöku
en 6% við þreifingu en sáust ekki
á mynd. í konum á aldrinum
40—49 ára greindust 35,4% af 762
bijóstakrabbameinum einungis á
mynd en ekki við þreifingu. Af
þeim æxlum, sem voru innan við
1 sm á stærð fundust 52% einung-
is á mynd en voru ekki þreifanleg.
Niðustöður BCDDP rannsókn-
arinnar eru mjög viðamiklar og
ýtarlegar en í stuttu máli eru bata-
horfur kvenna sem greindust með
bijóstakrabbamein og voru 40—49
ára við boðun engu lakari en eldri
kvennanna.
Birtar hafa verið fyrstu niður-
stöður nokkurra rannsókna f Evr-
ópu, sem hófust á árunum 1976—
1980. Öllum ber saman um gagn-
semi bijóstamyndatöku með reglu-
legu millibili við greiningu bijósta-
krabbameins og lengingu lífs með-
al kvenna yfír fímmtugt. Engin
þessara rannsókna hefur enn sýnt
fram á marktæka lækkun dánart-
íðni meðal kvenna undir fímmtugu
þótt nýlegar tölur úr ítalskri rann-
a.m.k. einu sinni, mun færri tvisv- sókn og annarri af tveim hollensk-
ar eða oftar. um rannsóknum gefi vísbendingu
Aldur við 1 Hlutfallsleg lækkun dauðsfalla Ár þegar munur
boðun vegna bijóstakrabbameins kom fram
Eftir 5 ár Eftir 18 ár
40—44 ára (18) 36 9
45-49 ára ( 0) 16 6
50-54 ára 65 22 3
55—59 ára (30) 24 3
60—64 ára (50) 17 3
eldri voru ef æxlin sem greindust
við hópskoðun voru innan við 2
sm og engin meinvörp í holhanda-
reitlum.
í öðru lagi hefur verið sýnt fram
á það í stórum samanburðarrann-
sóknum erlendis að með því að
fjarlægja lftil æxli úr bijósti og
gefa geislameðferð á eftirstæðan
bijóstavef er unnt að gefa kon-
unni jafngóðar lækningalíkur og
fást með því að fjarlægja allt
bijóstið.
Bæði eru þessi atriði ekki síður
mikilvæg konum undir fímmtugu
en þeim sem eldri eru.
Einnig ber á það að líta að
40—49 ára konur ættu að eiga
lengri Iffdaga fyrir höndum en þær
sem eru yfír fímmtugu. Forsvars-
menn HÍP-rannsóknarinnar hafa
reiknað út að glötuð æviár vegna
bijóstakrabbameins, sem greinist
meðal 40—49 ára kvenna séu 34%
af öllum glötuðum æviárum vegna
sjúkdómsins, ef miðað er við grein-
ingu fyrir áttrætt. Eru það nærri
jafnmörg glötuð æviár og meðal
þeirra, sem greinast 50—64 ára
(38%), sem þó er mun stærri hóp-
ur. Því er mikið í húfí að reyna
einnig að hafa áhrif á dánartíðni
meðal yngri kvennanna.
Spuming 2
„Hvað eru margar konur á
íslandi í aldurshópnum 35 ára
og 40—49 ára?“
Á árinu 1988 eru 35 ára konur
1701. Þær eru boðaðar til bijósta-
myndatöku og síðan ekki fyrr en
við 40 ára aldur. Konur á aldrinum
40—49 ára eru 14.372, 50—69 ára
19.932 og er um helmingur þeirra
boðaður til skoðunar á árinu 1988
og hinn helmingurinn til skoðunar
1989. Konur á aldrinum 40—69
ára verða endurboðaðar á tveggja
ára fresti.
Spurning’ 3
„Hvað kostar hver bijósta-
myndataka og hvernig skiptist
kostnaðurinn?"
Kostnaður verið hveija röntgen-
myndatöku fyrstu 10 mánuði árs-
ins 1988 er 2.170 krónur, sam-
kvæmt rekstraryfirliti. Raun-
kostnaður er þó eitthvað hærri þar
sem bijóstakrabbameinsleitin
samnýtir ýmsa starfskrafta og
rekstrarþætti með leghálskrabba-
meinsleit Krabbameinsfélagsins