Morgunblaðið - 19.12.1989, Blaðsíða 21

___________________ÞRIfXIUDAGyii'1|9. IjlKSKMBEK 19^9
Þj óðhátíðarsagan
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Saga íslands IV. Samin að til-
hlutan Þjóðhátíðarnefndar 1974.
Ritstjóri Sigurður Líndal. Hið
íslenzka bókmenntafélag. Sögu-
félag. Reykjavík 1989. 319 bls.
Áfram silast íslandssaga Þjóð-
hátíðamefndar, þó að sumum þyki
hægt miða. Þriðja bindið sem næst
fer á undan þessu kom út fyrir ell-
efu árum. En mér skilst að von sé
á fimmta bindinu innan skamms.
í ítarlegum formála ritstjóra er
rætt er um framvindu verks og
margvíslega örðugleika sem ollu
töfum. í þessu bindi er fjallað um
14. öldina. Sagnfræðingum hefur
reynst hún nokkur þyrnir í augum.
Fáum sérfræðingum um þetta tíma-
bil er á að skipa. Frumheimildir eru
æði götóttar og margt af því sem
á land hefur verið dregið er lítt
kannað. Um þetta segir ritstjóri:
....saga síðmiðalda [hefur] nokk-
uð orðið útundan í sagnaritun Is-
lendinga. Undirstöðurannsóknir
skortir á flestum sviðum, þannig
að við fátt er að styðjast. Þetta
hefur ekki einungis valdið töfum,
heldur ber textinn þess einnig nokk-
ur merki að ritið er hvorttveggja í
senn yfirlit og vísir að frumkönn-
un.“ Eins og lesandi mun sjá er
mikill fjöldi mynda í bókinni. Hafa
margar þeirra verið teknar sérstak-
lega fyrir ritið. Fjöldi er korta sem
einnig var gerður vegna þessa rits.
Bókmenntir
Sigurður Haukur Guðjónsson
Höfundur: Kenneth Grahame.
Endursögn: Michael Bishop.
Þýðing: Þorbjörg Jónsdóttir.
Myndskreyting: Rene Cloke.
Setning, umbrot og filmuvinna:
Prentstofa G. Benediktssonar.
Prentað í Belgíu.
Útgefandi: Örn og Örlygur.
Undarlega er gaman að lifa í
heimi barnsins, komast frá erli á
iðutorgi hins fulltíða, fá að taka
þátt í lífi, þar sem sköpunina alla
umvefur góðvildin ein. í þeim heimi
eru skilin milli manns og dýrs ekki
skýr, þau tala saman, klæðast föt-
um, eiga sömu langarnir og þrár,
Mjög tafsamt hefur verið að tína
myndir þessar saman víðs vegar
að og þá ekki síður að semja þeim
viðeigandi texta, sem oft eru lang-
ir. En myndir, kort og myndtextar
eru einmitt einstaklega mikilvæg í
riti sem þessu. Dijúg vinna hefur
verið í því fólgin að taka saman
ritaskrár, en þær eru óvenjulega
ítarlegar og vandaðri en oft sést.
Sérstaklega er kostur hversu mikið
er vísað til frumheimilda. Loks er
þess að geta, sem ekki skiptir
minnstu máli, að aðalhöfundur rits-
ins og sá sem gerst hefur kannað
þetta tímabil, Björn Þorsteinsson
prófessor, lést áður en hann hafði
lokið ritgerð sinni. Aðrir þurftu að
hlaupa undir bagga. Getur hver séð
að ekki er auðgert að taka við hálfn-
uðu verki af þessu tagi og hlýtur
það að hafa valdið miklum töfum.
Ég hef gerst svo langorður um
þetta til að gera lesendum ljóst að
ekki er undarlegt þó að seint hafi
gengið að koma þessu verki á
þrykk. Margir eru óþolinmóðir og
hafa beðið útkomu þess og bíða
framhalds. En það þarf að vanda
sem vel á að standa. Og auðvitað
skiptir öllu máli að verkið sé vel
og vönduglega unnið.
Þegar að því kemur nú að lýsa
og reyna að leggja eitthvert mat á
þetta fjórða bindi af Sögu íslands
bið ég menn að hafa í huga að ég
er ekki sagnfræðingur og kem
næsta ókunnugur að því sem hér
er á blöðum. Eg spyr mig því ein-
blóm brosa og hjala, gömlu tré
hafa augu og eyru. Aðeins ævintýr
getur okkur inní þennan heim leitt,
heim sem við innst inni þráum öll,
en höfum villzt svo óra, óra langt
frá. Já, skyldi ekki blunda í okkur
öllum draumurinn um Edengarðinn,
alla vega draumurinn um okkar
bernsku? Þessi bók er angandi æv-
intýr, sem kallar á barnið í brjósti
okkar, býður því til leiks. Við hlið
þess er gáman að hafa á hnjám
unga hnátu eða hnokka, fá að taka
þátt í fögnuðinum með þeim.
Aðaipersónur þessarar sögu eru
Moldi moldvarpa og Rabbi rotta.
Þeir eru ákveðnir í að litast um,
skilja heiminn betur. Á daga þeirra
drífur margt. Þeir kynnast montn-
um froski, Fúsa, kynnast hjálpsöm-
Sigurður Líndal
ungis fyrir hönd væntanlegra les-
enda: Er ritið áhugaverð lesning
fyrir leikmann sem er dálítið hnýs-
inn um sögu þjóðar sinnar? Er það
nógu vel skrifað til þess að maður
nenni að lesa það? Er það trúverð-
ugt? Geymir það fróðleik sem mað-
ur kýs fremur að eiga en vera án?
Bókin skiptist í þijár ritgerðir,
sem allar fjalla um 14. öldina, þó
að nokkurrar skörunar gæti eins
og óhjákvæmilegt er, bæði fram-
fyrir og afturfyrir. Auk þess vantar
fáeina efnisþætti, sem fjallað verð-
ur um í fimmta bindi, s.s. bók-
menntir og trúarlíf, svo að eitthvað
sé nefnt.
Fyrsta ritgerðin ber heitið Saga
Evrópu á síðmiðöldum og er eftir
Inga Sigurðsson prófessor. Þar eioi
reifuð nokkur meginatriði í sögu
hugsuð sem bakgrunnur að Islands-
sögunni. Er það vissulega gagnleg
ráðstöfun. Ritgerð þessi er stutt (54
um greifingja og otri sem týnt hef-
ir syni, kynnast mönnum, kynnast
ræningjum og reka þá frá Froska-
völlum. Já, það er engin lognmolla
í þessu ævintýri, heldur þytur í
laufi, atburðarásin hröð, skemmti-
leg. Höfundi tekst svo vel upp, að
hann gerði mig að barni á ný. Þýð-
ing Þorbjargar er mjög góð, málið
fallegt og hlýtt, auðskilið, eins og
móðir hjali við eyra barns, barns
sem hún ann.
Myndir eru meistarlega gerðar.
Einar sér segja þær ólæsum ævin-
týrið, lokka stautlæsa til lestrar.
Það þarf mikla kunnáttu til slíkra
tilþrifa. Mikið gladdi mig að sjá
letur svo stórt og skýrt á bamabók,
það hjálpar óvönu auga og fingri
að fylgja línum.
Prentverk og frágangur allur til
fyrirmyndar.
Bók sem börn gleður, líka full-
orðna. Innilega þökk.
bls.) og mjög samanþjöppuð.
Barmafull er hún af fróðleik og ber
vitni yfirgripsmikilli þekkingu. Það
liggur í hlutarins eðli að hún er
seinlesin og krefst fullrar athygli
lesandans. Nokkuð verður hún
þreytandi aflestrar sakir þess að
stíll er í einhæfara iagi og blæ-
brigðalítill. En það er ekki heiglum
hent að rita svo samanþjappaðan
texta að hann öðlist líf og þrótt.
Þá kemur að aðalritgerð bókar-
innar. Hún nefnist Norska öldin.
Aðalhöfundur er Björn Þorsteinsson
prófessor, en við lát hans hélt Guð-
rún Ása Grímsdóttir sagnfræðingur
og nemandi Björns verkinu áfram,
auk þess sem ritstjórinn Sigurður
Líndal prófessor mun hafa lagt ólít-
ið af mörkum. Þetta er mikil rit-
gerð, raunar heil bók, tæpar 200
bls.
Aðaláherslan í þessari löngu rit-
gerð er lögð á atvinnusögu þjóðar-
innar. Gerð er grein fyrir árferði
og landshögum og síðan er tekið
að fjalla um aðalatvinnuvegi: land-
búnað, sjávarútveg, verslun, haf-
skipahafnir og kaupsiglingu og loks
um daglegt líf manna og ferðalög
utan lands og innan. A síðustu
fjörutíu blaðsíðunum er gerð grein
fyrir stómmálaástandi á Norðurl-
öndum og veraldlegri valdstjórn á
íslandi.
___________________________. £1
Ákaflega víða er komið við í þess-
ari ritgerð og hún er svo sannarlega
stórfróðleg, þó að nokkuð verði hún
að teljast brotakennd. Hun er prýði-
lega læsileg og á köflum skemmti-
leg. Augljóst er að bak við hana
liggur feikileg heimildavinna af
hinu margvíslegasta tagi.
’ Lokaritgerð bókarinnar ritar
Hörður Ágústsson og nefnist hún
Húsagerð á síðmiðöldum. Þetta er
stutt ritgerð eða um 40 bls. Enda
segir höfundur að ekki sé úr miklu
að moða. ísland sé „engu síður ör-
foka í menningarminjalegu tilliti en
vistfræðilegu". Honum tekst þó
undra vel að notfæra sér það litla
sem „aldirnar leyfðu“. Ályktanir
getur hann dregið af húsarústum
frá Vestribyggð á Grænlandi og
þeim fáu húsarústum sem fundist
hafa á íslandi frá þessum tímum.
Ritaðar heimildir gefa og stundum
tilefni til ályktana. Ritgerð Harðar
er ágætlega skrifuð, skýr og gagn-
orð. v
Þegar á allt er litið er fjórða bindi
Sögu íslands hin ágætasta bók.
Hún getur talist vel læsileg fyrir
allan þorra almennings, nauðsyn-
legt kennslugagn í æðri skólum og
náma fyrir fræðimenn, þó að eflaust
eigi þeir ekki í vandræðum með að
finna einhverja hnökra á.
Hagstætt verð
Borðstofuborð og 4 stólar
Verð kr. 62.000,- afb. Kr. 56.000,- stgr.
Aukastóll kr. 7.700,- stgr. Greiðslukortaþjónusta.
Ármúla 8. símar: 8-22-75
Þytur í laufi
HVERSDAGSSKOR OG SKÝJABORGIR
Bók sem unglingar
munu fagna
Úr ritdómi Sigurðar Hauks Guðjónssonar um bókina HVERSDAGSSKÓR
OG SKÝJABORGIR í Morgunblaðinu 14. desember:
„Það fer ekki milli mála, að hér er bók sem unglingar munu fagna.'
„Höfundur er meistarapenni . . ."
„Sum atriði bókarinnar eru hreint frábær."
„Þú lest ekkc aðeins, þú sérð atburðina gerast.
Tií hamingju ungi höfundur."
HVERSDAGSSKÓR OG SKÝJABORGIR
eftir Björgúlf Ólafsson
Frábær bók fyrir unglinga
14 til 17 ára ‘