Morgunblaðið - 06.12.1990, Blaðsíða 24

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDÁGUR 6. DESEMBER 1990
Ólafur Oddsson
„Það að ala á óvild og
fordómum í garð skóla-
og menntamanna hefur
hvarvetna leitt til mik-
ils tjóns, og svo mun
einnig verða hér. Því
miður virðast ýmsir
áhrifamenn hér á landi
vera svo skammsýnir,
að þeir skilja þetta
ekki.“
ísland varð frjálst og fullvalda
ríki 1. desember 1918. Um morgun-
inn lögðu fulltrúar þjóðarinnar
blómsveig á leiði Jóns Sigurðsson-
ar. Á hádegi var íslenski ríkisfáninn
í fyrsta skipti dreginn að húni við
Stjórnarráðshúsið. Viðstöddum
þótti stundin alvöruþrungin og
einkar áhrifaríkt, er íslenski ríkis-
fáninn blakti þar í fyrsta skipti.
Tilfinninga- og hagsmunamál
Þetta var langþráður áfangi, er
þarna náðist og varð mörgum þetta
mikið gleðiefni. Sjálfstæði íslands
var og er að hluta til þessa eðlis, —
þ.e. tilfinningamál, — og skal ekki
lítið úr því gert. En margt gott leiddi
af hinu nýja fullveldi íslands í hag-
nýtu tilliti. íslendingum opnaðist
peningamarkaður utan Danmerkur.
Verslun og viðskipti færðust um
margt frá Danmörku til annarra
staða, er hagkvæmari þóttu. Stúd-
entar lærðu nú að leita sér mennt-
unar og meinningar í ýmsum lönd-
um álfunnar, en það hafði verið
fremur fátítt áður. Sjóndeildar-
hringurinn víkkaði mjög, er athafn-
amenn á sviði viðskipta og stúdent-
ar og menntamenn tóku að róa á
önnur mið. Án efa varð þetta Islend-
ingum afar hagkvæmt.
Fullveldið hefur reynst
okkur vel
Ymsar blikur eru nú á lofti í al-
þjóðamálum, og þær munu vissu-
lega hafa áhrif á okkur. Hér er
ekki mælt með einangrunarstefnu.
Við.þurfum að leita okkur viðskipta-
sambanda og menntunar sem víð-
ast, og við verðum að semja við
erlenda aðila um okkar hagsmuna-
mál og reyna að skapa hér einingu
um það efni. En hafa verður hug-
fast, að slíkir samningar mega ekki
skerða fullveldi íslands. Fullveldið
er einkum grundvallað á menningu
okkar, tungu og sérstöku þjóðerni.
Þetta er okkur vissulega mikið til-
fmningamál. En það er okkur einn-
ig mikið hagsmunamál. Ef svo illa
tækist til, að fullveldið glataðist og
menn hættu að huga að þeim verð-
mætum, sem það er grundvallað
á, þá yrðum við fátækt fólk, hluti
af stórri heild eða voldugu ríki und-
ir stjórn útlendra manna. Líklegt
er, að fjármgn streymdi þá sem
fyrr úr landi og einnig flyttust burt
margir athafna- og menntamenn.
Af þessu hlytist hið mesta tjón, og
þetta má aldrei verða. Höfum í
huga, að sl. 72 ár hafa orðið stór-
kostlegustu framfarirnar í sögu
þjóðarinnar. Vilji menn hlaupa til
og fórna fullveldinu fyrir einhverja
Um fullveldi íslands, for-
sendur þess og framtíð
Sigtúni 38*Sími: 689000
Holiday Inn - Bylgjan - Veröld
en næstu áratugina var í Danaveldi
harðskeytt stjórn, er lítt var hag-
stæð íslendingum. Árið 1904 flutt-
ist stjórn íslenskra sérmála til ís-
lands, og var það auðvitað framfar-
aspor. — Réttarstaða Islands kom
mjög til umræðu árið 1908 vegna
uppkastsins svonefnda. Vildu sumir
ganga til samninga á grundvelli
þess, en aðrir ekki. Því var hafnað
í.kosningum, og menn urðu að bíða
lengi eftir viðunandi breytingum.
Árið 1914 hófst heimsstyijöldin
fyrri, og komst þá nokkurt los á
samband íslands og Danmerkur.
Hugmyndir um sjálfsákvörðunar-
rétt þjóða urðu æ skýrari. Danir
sjálfir hugsuðu sér til hreyfmgs og
vildu endurheimta hinn danska
hluta Slésvíkur frá Þjóðveijum.
Þetta varð okkur til happs, enda
hlaut hið sama að eiga við í þessu
efni um Slésvík og ísland. Danska
þingið samþykkti skipan samninga-
nefndar við Islendinga um samband
landanna. Alþingi Islendinga valdi
einnig sína fulltrúa. Einn þeirra var
Einar Amórsson prófessor. Hann
skrifaði um þetta efni fróðlega grein
í Skími árið 1930, bls. 232 o.áfr.
Einar segir, að styijöldin hafi fært
bæði íslendingum og Dönum heim
sanninn um,_ að íslandi gat ekki
verið verndar von frá Danmörku í
stórveldaófriði. Þvert á móti sæju
allir þá hættu, er íslandi hlaut að
stafa af sambandinu við Danmörku,
ef hún lenti í ófriði.
Forsendur fullveldis — tungan,
þjóðernið, menningin
Fyrir fundina með Dönunum
settu íslensku nefndarmennirnir
saman greinargerð í samráði við
ráðherra um málefni íslands. Þar.
var m.a. bent á sérstaka tungu ís-
lendinga, sérstakt þjóðerni og sér-
staka menningu íslensku þjóðarinn-
ar. Þetta vora meginforsendur
kröfu íslendinga um sjálfstæði þeim
til handa.
í fyrstu gengu samningafundir
fulltrúa Dana og íslendinga illa, og
vora jafnvel horfur á, að upp úr
þeim slitnaði. En eftir marga fundi,
langa og stranga, náðist að lokum
samkomulag um frumvarp til sam-
bandslaga. Það var samþykkt á
Alþingi íslendinga með öllum
greiddum atkvæðum gegn tveimur
og einnig nokkra síðar í þjóðarat-
kvæðagreiðslu, Danska þingið sam-
þykkti einnig samninginn. — Ýmis
mál voru þó samkvæmt samningn-
um um hríð í höndum Dana, t.d.
landhelgisgæsla, og einnig var
Hæstiréttur Dana æðsti dómstóll
íslendinga. Hvort tveggja hlaut að
vera óviðunandi fullvalda ríki, enda
var Hæstiréttur stofnaður tveimur
árum síðar, og nokkra síðar tóku
íslendingar að sér landhelgisgæslu
hér við land.
Með sambandslögunum urðu
mjög mikilvæg þáttaskil í langri og
harðri baráttu íslendinga fyrir
stjórnfrelsi. ísland var viðurkennt
fijálst og fullvalda ríki, og lýðveldið
var stofnað rúmum aldarfjórðungi
síðar, árið 1944.
forystumaður í sjálfstæðisbaráttu
íslendinga. Hann barðist fyrir sjálf-
stæðu fjárhags- og fjárveitingavaldi
Alþingis og einnig viðunandi lausn
á stjórnskipun íslands. Ýmsir Stór-
Danir litu á ísland sem bagga á
danska ríkinu, og reyndar vora til
íslenskir embættismenn, sem vora
sama sinnis. En Jón Sigurðsson
færði gild rök fyrir því með ítarleg-
um sagnfræðirannsóknum, að Dan-
ir hefðu um aldir stundað hér ijár-
plógsstarfsemi, og því væri ísland
samtímans í niðurníðslu. Jón sýndi
fram á, að íslendingar þægju ekki
styrk frá Dönum, heldur ættu þeir
háar kröfur á hendur þeim, þar sem
landsmenn hefðu verið sviptir eign-
um sínum á liðnum öldum og mikið
fé verið flutt úr landi. Jón birti um
þetta efni ítarlega ritgerð í Nýjum
félagsritum árið 1862.
Ekki fékkst nein lausn málsins í
bráð, og hennar var reyndar langt
að bíða. Árið 1871 vora sett hin
illræmdu stöðulög og nokkra síðar
stjórnarskrá. Danir vildu með þess-
um hætti einhliða ráða þessum mik-
ilvægu málum til lykta. í fyrstu
grein laganna sagði alveg ótvírætt,
að ísland væri „óaðskiljanlegur
hluti“ Danaveldis. Alþingismenn
mótmæltu þessum lögum harðlega
undir forystu Jóns Sigurðssonar.
Óviðunandi staða íslands
Lítið þokaðist í þessum málum,
eftir Ólaf Oddsson
Að undanfömu hefur mátt lesa
í blöðum um ýmsar hugmyndir um
fullveldi íslands, og sumir merin
vilja jafnvel fóma því. Nokkuð hef-
ur skort á að minni hyggju, að
menn hefðu sögu fullveldisbarátt-
unnar í huga. Hinn gleðilegi atburð-
ur, stofnun hins fullvalda íslenska
ríkis árið 1918, varð eftir langa,
erfiða og harða baráttu. Þá sögu
er nauðsynlegt að rifja upp öðra
hveiju, þótt hún sé auðvitað kunn
sögufróðum mönnum.
Barátta Jóns Sigurðssonar
Jón Sigurðsson forseti var lengi
Við tökum smá forskot á jólin og leggjum á
borð að höfðingja sið. Að sjálfsögðu er allt
það besta úr íslenska búrinu, til dæmis
heitt og kalt hangikjöt ásamt laufabrauði.
Við lumum einnig á klassískum jólarétta-
uppskriftum frá útlöndum og berum fram
danska riíjasteik, sænska síldarrétti, gljáð
grísalæri og margt fleira girnilegt góðgæti
sem ómissandi er á höfðingjaborðum.
Jólaglögg að hætti hússins. Jólahlaðborðið,
í hádeginu og á kvöldin.
Leitin að fallegasta piparkökuhúsinu.
Móttaka á piparkökuhúsum hefst 8. desember.
Skilafréstur er til 28. desember.
Vegleg verðlaun.
★ Pitney Bowes
Frímerkjavélar og stimpllvélar
Vélar til póstpökkunar o. fl.
OTTO B. ARNAR HF.
Skipholti 9 -105 Reykjavík
Símar 624631 / 624699