Morgunblaðið - 12.03.1991, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ' ÞRIÐJUDAGUR 12. MARZ 1991
11
Bræður munu beriast
Bræðurnir Einar og Páll áður efi.til uppgjörs kemur. Þórarinn
Eyfjörð og Kristján Franklín Magnús í hlutverkum sinum.
Leiklist
Guðrún Þóra Gunnarsdóttir
Leikfélag Reykjavíkur sýnir í
Borgarleikhúsi 1932 eftir Guð-
mund Ólafsson. Leikstjóri: Guð-
mundur Ólafsson. Leikmynd og
búningar: Hlín Gunnarsdóttir.
Lýsing: Lárus Björnsson. Um-
sjón með tónlist: Jóhann G. Jó-
hannsson. Aðstoð við dansa:
Henný Hermannsdóttir.
Kreppan
Kreppan. Þetta er mátulegt orð
og felur í sér dökka sögu. Fátækt
og eymd eru býsna fjarlæg okkar
daglega lífi, sem betur fer auðvit-
að, og stundum mætti ætla að hún
væri bara til í útlöndum. En minn-
ingin um þennan ömurlega tíma
upp úr 1930 hefur varðveist því til
eru ófáar frásagnir og margar
listagóðar um kreppuárin hér á
landi, s.s. bækur Tryggva Emils-
sonar. Þá eins og nú stóðu yfir
miklir búferlaflutningar af lands-
byggðinni til höfuðborgarinnar,
menn flýðu eymd í sveit fyrir sult
á eyri. í dag er þessi tími skáldleg-
ur í hæsta máta, allar þessar and-
stæður: ríkir og fátækir, vinnandi
menn og atvinnulausir, borgarar
og verkalýður. Þegar þessum and-
stæðum svo lýstur saman gneistar
tilfinningabálið. Allt verður sterk-
ara en venjulega, sársaukinn dýpri
og hatrið meira.
Sagan
Leikrit Guðmundar Ólafssonar
1932 gerist í Reykjavík á nokkrum
mánuðum árið 1932 eins og nafnið
gefur til kynna. í forgrunni er fjöl-
skylda að austan sem flytur í bæ-
inn fyrri hluta maí: Þórarinn og
Helga og fullvaxta börn þeirra, þau
Páll, Einar og Auður. Þau eru bjart-
sýn í fyrstu og treysta á dugnað
sinn til vinnu. Faðirinn, sem Jón
Sigurbjörnsson leikur, kemst þó
fljótt að raun um að eldri menn
eru ekki eftirsóttur vinnukraftur
og vinnan er stopul jafnvel þó
menn séu ungir og hraustir. Jón
gerir aumkunarverða persónu úr
Þórarni, mann sem missir allt fast
land undan fótum þegar hann fær
ekkert að gera og vill jafnvel vinna
þó hann fái ekkert kaup. Kona
hans er öllu fastari fyrir og Margr-
ét Jóhannsdóttir _fer léttilega með
hlutverk hennar. I meðförum henn-
ar verður mamman þessi ijall-
trausta manngerð sém reynir með
hjálp molasopans að græða allt.
Bræðurnir bregðast ólíkt við
ástandinu, Einar gerist ákafur bar-
áttumaður verkamanna en Páll á
ekki til aðrar hugsjónir en þær að
komast burt úr púlinu sem honum
og tekst. Það er Þórarinn Eyfjörð
sem fer með hlutverk hugsjóna-
mannsins og hann gerir það af
miklum áhuga og lífi. Hann gerir
sér prýðilegt mat úr skaphita Ein-
ars, það er helst að hann verði
svolítið vandræðalegur í lokaatrið-
inu. Kristján Franklín Magnús leik-
ur Pál af öryggi, hann notar andlit-
ið ekki mikið til leiktjáningar en
þeim mun meira rödd og líkama
en á yfirvegaðan hátt. Dóttirin
Auður verður vinnukona hjá fínni
frú sem á fínan son, of fínan fyrir
vinnukonuna sem verður að víkja
þegar upp kemst um samband
þeirra. María Sigurðardóttir sem
Auður og Halldór Björnsson sem
Bjarni, fíni sonurinn, ná góðum
samleik, einkum fær Halldór að
gera sér mat úr veimiltítuskap son-
arins. Fjölskyldan að austan tekur
á leigu hrörlega kjallaraíbúð og á
þurrkloftinu í sama húsi býr Asta
sem er að vestan en hennar saga
fléttast samán við sögu fjölskyld-
unnar er á líður. Sigrún Edda
Björnsdóttir leikur Ástu á einlægan
og sterkan hátt. Sigrún hefur ríka
útgreislun á sviði og leikur á hóg-
væran hátt og skapar sterka samúð
með persónu sinni.
Það er ekkert nýstárlegt við
þennan söguþráð, sem kæmi þó
ekki að sök ef unnið væri úr honum
á fijóan hátt. Fyrirsegjanleikinn
er stór galli á þessu verki, um leið
og persónurnar birtast veit maður
hvað þær eiga eftir að gera. Það
er eins og leikritið skrifi sig að ein-
hveiju leyti sjálft. Það kom ekkert
á óvart þegar faðirinn-brotnaði nið-
ur og fór að rifja upp harðvítuga
æsku sína né var það mikið und-
runarefni að vinnukonan og sonur-
inn á fína heimilinu ættu í ástar-
sambandi. Mér hefði fundist fara
mun betur að höfundur hefði sleppt
þessari margtuggnu vinnukonu-
sögu þar sem hann gerði sér ekki
neitt frekara mat úr henni. Það sem
kom á óvart var að höfundur skyldi
ekki nýta sér þær hármrænu til-
fínningar, sem þessi tími virðist að
sönnu hafa verið svo ríkur af, til
að hleypa meiri spennu og krafti í
verkið, gera það leikrænna'ef svo
má að orði komast. Atriðin eru
mörg, flest stutt og ótengd sem
er galli því sýningin dettur alltof
oft niður á milli atriða, það er eins
og tengingarnar verði stirðbusaleg-
ar og allt flæði vantar.
Nú má að sönnu segja að höf-
undur hafi ætlað að bregða upp
þjóðfélagsmynd af þessum árum
en ekki að kafa í sálardjúp einstakl-
ingsins. Það breytir því þó ekki að
verkið skilur ekki mikið eftir sig
og átökin ná ekki að rista djúpt.
Það er sorgíegt því næg væru til-
efnin.
Sýningin
Öll umgjörð og leikur er með
raunsæisblæ og án allrar tilgerðar.
Leikmyndin er sérlega vel heppnuð
og hefur Hlín Gunnarsdóttir þar
unnið gott starf og einnig hvað
varðar búninga. Miðsviðið er autt
og skapast því gott rými fyrir
slagsmál, dansleiki og fleiri mann-
frekar senur. Beggja vegna sviðs-
ins eru svo íbúðir betri borgara,
myndaðar af hallandi flekum sem
gera það að verkum að sjónlínan
út í salinn verður greið. Undir flek-
unum eru svo kjallaraholurnar sem
hinir lægra settu hírast í. Á fram-
sviðinu vinstra megin er íbúð fjöl-
skyldunnar en hægra megin er
Skýlið þar sem karlarnir á bryggj-
unni híma meðan þeir bíða eftir
vinnu. Baksviðs glittir svo í kolakr-
anann. Lýsingin er einnig skemmti-
leg og afmarkar vel hvert leíkrými
sem er í notkun hveiju sinni.
Talsverður fjöldi leikara tekur
þátt í sýningunni og hefur þeirra
helstu þegar verið getið. Leikurinn
er mjög jafn og það er góður heild-
arblær yfir sýningunni. Fjöldaatriði
eins og dansleikurinn og Gúttóslag-
urinn takast prýðilega. I dansatrið-
inu næst vel fram andstæðan milli
verkalýðsins og borgaranna, hinir
fyrrnefndu dansa vínarkrus en hin-
ir síðarnefndu charleston. Gamli
og nýi tfminn tekast á í danstísku
og klæðnaði. Annað skemmtilegt
atriði er hádegið þegar mömmurn-
ar kalla öll börnin heim í mat og
menn og konur streyma af bryggj-
unni og fiskhúsunum til að fá sér
matarbita. Hápunktur verksins er
þó án efa slagsmál þeirra bræðra
í kjölfar hins fræga Gúttóslags.
Þetta er líka eini staðurinn í verk-
inu sem raunverulega er tekist á,
andlega sem líkamlega. Þarna ta-
kast á ólíkar skoðanir en fyrst og
síðast eru þeir þó að beijast úr af
Katrínu kaupmannsdóttur sem eitt
sinn var kærasta Einars en er nú
kona Páls. Það er Arnheiður Ingi-
mundardóttir sem leikur þennan
örlagavald í lífi þeirra bræðra, eig-
ingjarna stúlku sem ekkert vill af
erfiði vita. Arnheiður átti ágætan
leik nema þegar á uppgjöri þeirra
Kötu og Einars stóð, þá var eins
og hún réðj ekki við reiði Katrínar.
Það er ekki nóg með að Páll steli
kærustunni frá Einari heldur stelur
Einar konunni frá bróður sínum
eina næturstund. Þetta eru erfiðir
tímar; bræður beijast og skilja að
skiptum en eftir þennan mikla há-
punkt er allur vindur úr leikritinu
og allt er búið skömmu seinna á
væminn og einfaldan hátt.
Leikritið 1932 er þjóðfélags-
mynd og sem slík þokkaleg yfírlits-
mynd en ekkert meira. Ég efa þó
ekki að margir hafi gaman af þess-
ari sýningu, einkum þeir er þekkja
af eigin raun og eiga minningar
tengdar þessari Reykjavík fortíðar-
innar, ágætur leikur og fín sviðs-
mynd hjálpa þar mikið til. En óneit-
anlega hefði verið meiri matur úr
bragðmeiri sýningu.
Þess ber að geta að ég gat ekki
séð frumsýningu á 1932 vegna
veikinda og þessi umsögn á því við
aðra sýningu.
Islenska hljómsveitin
Jónas Ingimundarson
Tónlist
Jón Ásgeirsson
y
Tónlistarfélagið í Reykjavik
stóð fyrir fimmtu tónleikum sín-
um á þessu starfsári og voru
þeir haldnir í Islensku óperunni
sl. laugardag. Það var Jonas
Ingimundarson píanóleikari, sem
lék verk eftir Schubert, Beetho-
ven, Shostakovitsj og Mus-
sorgskí.
Tónleikarnir hófust á þremur
„Píanólögum“ eftir Schubert (D
946). Þessi yndisfögru verk voru
mjög vel leikin, enda er Jónas
hreinn „sælkeri" í mótun fín-
gerðra blæbrigða, eins- og kom
fram sérstaklega í tveimur þeim
fyrri. Það sem finna mætti að
því þriðja, var að Jónas fór á
köflum offari í hraða, svo að
heildarmynd þess var hlaðin of
miklum óróa.
Tunglskinssónatan eftir Beet-
hoven var annað viðfangsefni
tónleikanna. Þetta verk er mikill
skáldskapur, ekki sá sem fólginn
er í nafngiftinni, heldur sem
„fantasía" ofin úr fínþráðum
þeim er eiga sér festi í undirdjúp-
um tilfinninganna, óslítanlega
samantvinnuðum vitrænni og til-
fínningalegri upplifun manns, er
hafði'á valdi sínu að túlka með
skáldskap sínum þau gildi, er
gera orð og skilgreiningu óþarfa.
Þriggja tóna stefið í fyrsta kaf-
lanum er jafn áhrifamikið hljóð-
fallsmynstur og fjögurra tóna
stefið í fimmtu sinfóníunni og
kom það fram í ýmsum myndum
í tónskáldskap Beethovens t.d.
frægum menúett í G-dúr og smá
breytt í upphafi Apassionata-
sónötunnar. Jónas lék fyrsta og
annan kaflann mjög vel, af opin-
skáum innileik. Þriðji þátturinn,
sem er presto, var vel leikinn og
þar voru tilfinningaleg átök
verksins mótuð af sömu einlægni
og í fyrri þáttunum en af helst
til _um of miklum óróa.
í sjö brúðudönsum eftir
Shostakovitsj, var ríkjandi þessi
sérkennilega einlægni, sem Jón-
asi tekst oft að útfæra einstak-
lega fallega. Sama má segja um
ýmsa þætti lokaverksins á tón-
leikunum, myndum á sýningu
eftir Mussorgskí. Göngustefið
var fyrir smekk undirritaðs,
nokkuð hratt leikið, en það nýtur
sín einkar vel í virðulegum
gönguhraða. Þá var upphafið á
Bydlo (kerrulaginu) leikið sterkt
í upphafi en það skal leikið, sam-
kvæmt útgáfu Peters, „veikt og
með vaxandi styrk“. Margt var
mjög fallega og glæsilega út-
Jónas Ingimundarson
fært, eins og t.d. Tuileries, Dans
unganna, Markaðstorgið í Lo-
moges og Kofi Baba Yaga, svo
nokkrir kaflar séu nefndir.
í heild voru þetta mjög góðir
tónleikar. Jónasi Ingimundarsyni
tekst oft að gæða viðfangsefni
sín sérstæðu lifi og sem túlkandi
er hann einlægur og opinskár,
stundum nokkuð ör en þar á
móti einkar snjall í þeirri snerti-
tækni er varðar mótun fagurra
blæbrigða.
íslenska hljómsveitin stóð fyrir
tónleikum í Langholtskirkju sl.
sunnudag og voru á efnisskránni
verk eftir Varése, Abrahamsen,
Boulez, Hróðmar Sigubjörnsson og
Atla Heimi Sveinsson. Einleikari
var Martial Nardeau og stjórnandi
Hákon Leifsson.
Tónleikarnir hófust og enduðu á
verkum eftir Edgar Varése. Fyrst
var Density 21.5 (skilgreint í orða-
bókum sem þéttleiki, magn, tregða
og heimska), samið 1936 fyrir ein-
leiksflautu og það var Martial
Nardeau sem lék þetta fallega verk
mjög vel. Lokaverkið var Octandre
(blóm með átta fræflum) fyrir átta
hljóðfæri og var þetta framúr-
stefnuverk samið 1923 og fyrst
flutt í New York 1924. Verkið fékk
mjög slæma einkunn hjá gagnrýn-
endum og er enn, 67 árum síðar,
í fullu gildi sem framúrstefnuverk.
Verkið var ágæt.lega flutt undir
stjórn Hákonar Leifssonar.
Annað verkið á efnisskránni var
Winternacht eftir Hans Abrahams-
en. Verkið er að nokkru leyti unnið
samkvæmt forskrift „Minimalista"
en með örlitlu meira tónferli þó.
Vetrarnótt er þekkilegt verk, ekki
sérlega spennandi og var ágætlega
flutt. Þriðja erlenda verkið var
Derive eftir Boulez. Derive getur
bæði þýtt að „vera á reki“ eða af-
leitt orð. Franskir tónhöfundar
hafa tekið það upp eftir Debussy
að nota gjarnan tvíræð orð sem
nöfn á verkum sínum, eins og sjá
má af fyrrnefndum verkum. Dens-
ity er skýrt í formi og heilsteypt
verk og var það ásamt Octandre
best flutta verk tónleikanna undir
stjórn Hákonar Leifssonar.
Oktett eftir Hróðmar Sigur-
björnsson saminn er hann stundaði
tónsmíðanám við Tónlistarskólann
í Reykjavík er skemmtilegt verk
og er greinilegt að það er á ferð-
inni efnilegt tónskáld. Þarna mátti
heyra fallegan samleik einkum á
milli klarinetts og flautu og
strengjahljóðfæranna og einnig var
oft bragð af „kaotísku" köflunum.
Erato heitir nýtt verk eftir Atla
Heimi Sveinsson og er það samið
um ljóð eftir Sigfús Daðason nánar
tiltekið áttunda ljóðið í Hendur og
orð. Undir lok verksins er ljóðið
lesið við undirleik vibrafóns og því
miður var lestur þessa ágæta ljóðs
allt of hljómlítið, a.m.k. fyrir þá
sem sátu uppi á svölunum. Tónverk
Atla er ágætlega samið og brá víða
fyrir snjöllum hugmyndum en vel
mætti hann tónsetja textann og
þar með lengja verkið sem því
næmi.
Hákon Leifsson er efnilegur
hljómsveitarstjóri og hefur valið þá
leið að vinna sér nafn með stjórn
nútímaverka og fórst það vel úr
hendi, sérstaklega í verkunum eftir
Boulez og Varése.