Morgunblaðið - 20.12.1991, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. DESEMBER 1991
Enn storkar lífið
Bókmenntir
Ingi Bogi Bogason
Steinunn Sigfurðardóttir: Kúa-
skítur og norðurljós. (56 bls.)
Iðunn 1991
Það er tætingur í tólftu bók
Steinunnar. Ljóðin eru samt ekki
tætingsleg, miklu fremur marg-
breytileg. Mælandinn tætir frá einni
hugmynd til annarrar, líklega vegna
þess að honum liggur mikið á -
hjarta.
Niðurröðun ljóðanna er á yfir-
borðinu nánast glundroðakennd án
þess þó að vera endilega til lýta.
Lítum á ljóðið Skáldkonan Ólöf frá
Hlöðum með list um Iandið. Við
fylgjum henni á einhvern bæ árið
1920 þar sem hún spilar Caruso
af grammófóni fyrir kotbjálfana. í
næsta ljóði, Hrædýrinu, erum við
hrifin til Afríku þar sem hýenan sér
„þig“ í myrkrinu og „telur þig af“.
I sumum ljóðunum tætir Stein-
unn milli tíða. Minningar að vetrar-
lagi nefnist tilfinningaríkt ljóð í
tveim hlutum sem því miður er of
langt til að birtast hér í heild. Það
hefst svo:
Steinunn Sigurðardóttir
Þetta er dagur til að muna, það var hér,
þar sem sjórinn tekur við, undir ijörukambi
í mars.
Þetta er dagur til að harma það sem ég hef Við áttum ekki í hús að venda. Ekkert þak
gleymt: yfír tárin.
höndum okkar saman, himni sem roðnaði. Aðeins ský yfir kossinn.
Tilfinningin í nútíð ljóðsins er
önnur en forðum, söknuðurinn hef-
ur tekið við af sælunni. Staðurinn
er samt sá sami - og þó ekki: „Nú
hlaupa tvö börn á skautum með
hund, yfir ístjörn sem ekki var. /
Ófæddu vitnin.“ Ýmis atriði fortíðar
og nútíðar kallast með þessum
hætti markvisst á í þessu ljóði. I
því felst styrkurinn.
Yfirgripsmesta myndmálið er lík-
legast í fyrsta ljóðabálki bókarinn-
ar, Sjálfsmyndir á sýningu. Erindin
heijast gjarnan á stefinu “Sál mín
er ...“. Og sálin getur verið jafnt
dvergur, stelpa, bóndi sem fakír.
Samkvæmt þessu á manneskjan í
ljóðum Steinunnar ýmsa möguleika
bæði í nútíð og fortíð. Þess vegna
hefði ástarsagan í Minningum að
vetrarlagi getað endað öðruvísi (og
kannski er henni alls ekki lokið).
Og á sama hátt hefði Ólöf frá Hlöð-
um getað átt von á lifandi lútuleik
hjá gestgjafa sínum í kotbænum.
Möguleikarnir eru fyrir hendi svo
lengi sem menn lifa. Eða eins loka-
orðin í lokaljóði bókarinnar (Rue
de Varenne, 77) hljóma:
Enn storkar lífíð. Það sem hreyfíst. Hið
dauðlega.
Frágangur bókarinnar er aðlað-
andi, nema prentun á eintaki yfirrit-
aðs var frekar dauf. Pappír er gróf-
ur og austantjaldslegur, ekki sam-
boðinn bókinni. Kápan er til sóma.
Hver hannaði hana?
Lífsreyndur og leitandi
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Karl Oluf Bang: Ég var felu-
barn. 288 bls. Fjölvaútgáfa.
Reykjavík, 1991.
íslenskir læknastúdentar eru
komnir í námsferð til Kaupmanna-
hafnar. Að sjálfsögðu storma þeir
beint inn á sjúkrahús. Hjúkrunar-
konurnar gefa þeim gætur. Ein
þeirra tekur að spauga og deila
þeim niður á stúlkurnar. Og endaði
á sjálfri sér: „Þennan með gull-
spangagleraugun — hann tek ég
sjálf.“
Stúdentinn íslenski var Sigvaldi
Kaldalóns. Sjálf hafði hún lent í
þeim hremmingum að ala barn —
ógift! Fæðingu og síðan barni hafði
henni tekist að leyna, jafnvel fyrir
sínum nánustu. Baminu var komið
í fóstur. Enginn mátti vita hvað
fyrir hafði komið — utan vinkona
sem stúlkan gat treyst. Var að
furða þó móðirin unga gæti hugsað
sér að hverfa á braut frá þessu
ástandi, jafnvel þótt hún yrði að
setjast að á hjara verajdar!
Til íslands lá leiðin. Á eftir henni
kom svo sonurinn, Karl Oluf Bang.
Og gerðist að lokum svo dæmigerð-
ur íslendingur að hann tók á gam-
alsaidri að skrásetja þessa sögu
sína.
Svipmyndir má kalla þetta frem-
ur en samfellda ævisögu. Sumir
kaflarnir minna á almenna frásögu-
þætti eða jafnvel á smásögur. Sögu-
maður hefur víða farið og fengist
við margt. Hann hefur verið leit-
andi. Aðstæðumar hafa sjaldnast
boðið upp á værð og kyrrstöðu. Að
því leytinu reyndust æviárin fyrstu
gefa forsögn um það sem á eftir
kom.
Höfundurinn, sem fékkst ekki við
ritstörf fyrr en hann tók að færa í
letur þessar endurminningar, er
maður söguglaður og hreinskilinn.
Reynsla hans er óvenjuleg; ævintýr-
aleg mundi sumum þykja. Þar af
leiðir að hann segir mest frá minnis-
stæðum atvikum, gerir minna að
því að rekja hversdagssögu þó hún
fljóti sums staðar með að vísu. Sum
atvikin, sem hann lýsir, voru ekki
stórvægileg — nema fyrir hann
sjálfan. Bernskuminningar hans
segja mikið um danskt þjóðfélag
eins og það var í byijun aldar. Mið-
að við tilkomu hans í heiminn má
segja að hann hafi þó orðið heppinn
að alast upp sem stjúpsonur emb-
ættismanns — þó íslenskur væri!
Að sönnu slapp hann ekki við fá-
Karl Oluf Bang
tæktina. En þar á móti fylgdi því
nokkur virðing að teljast til embætt-
ismannsfjölskyldu.
Enda þótt Karl Oluf sé meiri ís-
lendingur en Dani skoðar hann ís-
lenskt mannlíf með glöggu gests
auga. Saga hans ber annan yfirsvip
en sögur Péturs og Páls sem fædd-
ust á Hóli og ólust upp á Gili. Ef
til vill er það danski húmorinn sem
setur þennan framandlega svip á
frásögnina?
Frá tíð Hórasar: Forum Romanum
Njótum dagsins
Bókmennfir
Jóhann Hjálmarsson
í skugga lárviðar. Þrjátíu ljóð
eftir Hóras. Helgi Hálfdanarson
þýddi. Vaka-Helgafell 1991.
Halakleppur nefnist orðsending frá
Helga Hálfdanarsyni, í lok kversins
í skugga lárviðar með þrjátíu ljóðum
eftir Hóras (Quintus Horatius Flacc-
us, 65-8 f.Kr.). Þar víkur Helgi að
þýðingum sínum, þeirri staðreynd
að hann hefur einkum valið sér ljóð
frá fyrri tímum til þýðinga, en ekki
„nútímaljóð". Hann lýsir þeirri skoð-
un sinni að hann telji aiskilegt að
yngri menn en hann fáist við að
þýða þann skáldskap sem efstur sé
á baugi, en hjá sér sé alls ekki um
„óbeit á kveðskap nútímamanna“
að ræða. Að dómi Helga eru, hvað
ljóðaþýðingar varðar, margar eyður
frá fyrri tímum.
Helgi hefur vissulega þýtt nútíma-
ljóð og gert það með ágætum eins
og þýðingasöfn hans sanna.
Þegar í skugga lárviðar er lesið
kemur á daginn að þar er hvergi
að finna fymt orðalag, Hóras er
þannig orðaður á íslensku að engu
er líkara en hann sé samtímamaður
okkar. Liklegt er þó að væri hann
á meðal okkar veldi hann sér önnur
bragform en þau sem birtast í kver-
inu.
I skugga lárviðar er afar vandað
kver, jafnt ytra sem innra. Helgi
gerir grein fyrir Hórasi, höfuðskáld-
inu rómverska, sem tók mið af bragl-
ist Grikkja og orti um dásemdir lífs-
ins og nánd dauðans. Þýðandinn
lætur fylgja gagnlegar skýringar og
er það þakkarvert því óneitanlega
höfum við nútímalesendur fjarlægst
gríska og rómverska menningu og
erum illa að okkur í fornum brag-
reglum.
Það er ljóðræn fegurð og íþrótt
máls sem við blasir í í skugga lárvið-
ar. Stundum verða ljóð liðinna tíma
stirð og uppskrúfuð í þýðingum. í
slíka gröf fellur Helgi ekki, allt er
lipurt og óþvingað hjá honum.
Það er ekki auðvelt að gera upp
á milli þýðinganna, en hér skal þess
freistað með því að birta eitt ljóð-
anna sem geðjaðist undirrituðum
lesanda, og er auk þess í styttra
lagi, mátulegt fyrir dagblaðslesanda
í jólaönnum::
Njótum dagsins
Spurðu’ einskis þess um örlög vor
sem ekki er leyft að hnýsast í:
það æviskeið og endalok
sem ætla goðin þér og mér.
Reyndu’ ekki að lesa Lífsins bók
né leita skaltu á spámanns fund.
Bezt er að allt sem bíður vor
á bak við tímann leynist vel
fremur en sé oss sjálfum Ijóst
hvort senda vill oss Júpíter
þann vetur hinztan sem um sinn
á sjávarhömrum brýtur hrönn.
Því máttu hygginn helja skál
en hvergi stunda á langa von.
Nú, sem ég örfá orð hef mælt,
úr augsýn hraður tíminn flaug.
Lífsgleðin, hneigðin til munað-
ar, er að vísu meiri í öðrum ljóðum,
en í ofangreindu ljóði stendur Hóras
ákaflega nærri samtíma okkar.
Æska, sem upphaflega birtist hjá
Helga í Undir haustfjöllum (1960),
hefur þann boðskap að flytja að
menn eigi að láta áhyggjur morgun-
dagsins sjá um sig og þiggja sér-
hvern dag sem forlögin unna þeim.
Fyrsta erindi ljóðsins er einstaklega
falleg náttúrumynd og svo er um
fleiri erindi í í skugga lárviðar.
Gamansemi Snorra
_________Bækur______________
Sölvi Sveinsson
Skuggsjá hefur gefið út Gaman-
semi Snorra Sturlusonar. Nokkur
valin dæmi eftir Finnboga Guð-
mundsson landsbókavörð. Bókin er
sex arkir að lengd, eða 95 tölusettar
síður með 31 teikningu eftir Aðal-
börgu Þórðardóttur og Gunnar Ey-
þórsson. Af kynningu á kápu verður
ráðið, að bókin er gefin út af því
tilefni, að 750 ár eru liðin „frá því
er Árni beiskur veitti Snorra Sturlu-
syni banasár í kjallara heimilis hans
í Reykholti. Það voru hroðalegar
afðarir. Við þær verður þó ekki dval-
izt hér, heldur minnzt gleðimannsins
Snorra og rifjaðir upp ýmsir gaman-
þættir í verkum hans ...“
í neðanmálsgrein á bls. 5 kemur
fram, að bókin er safn þátta, sem
áður hafa birzt í tímaritinu And-
vara, sem Finnbogi stýrði, sérstöku
riti um gamansemi höfundar Eglu
og í afmælisriti til Kristjáns Eld-
járns. Fullur helmingur þessa kvers
er tekinn beint upp úr ritum Snorra,
Eddu og Heimskringlu, en þó mest
úr Eglu, sem Finnbogi eignar Snor-
ra, eins og raunar rnargir hafa gert.
Textabrot eru tengd með ábending-
um höfundar, endursögnum og skoð-
unum.
Það er hefð fyrir því að birta á
bók greinar og ritgerðir, sem áður
hafa komið fyrir almennings sjónir
í blöðum, tímaritum eða á öðrum
vettvangi. Það er ýmist úrval greina
um ýmis efni eða safn ritgerða og
þátta um eitt viðfang, eins og hér
er raunin. Til þess að réttlæta slíka
útgáfu þykir mér sem tvennt þurfí
að koma til. Annars vegar að efnið
eigi ríkt erindi við almenning, hins
vegar að fólk eigi óhægt um vik að
komast yfír það á upprunalegum
vettvangi.
Þeir sem hug hafa á eiga auðvelt
um vik að nálgast þau rit þar sem
hugmyndir Finnboga birtust fyrst á
prenti, og þessi útgáfa er sjálfri sére
sundurþykk að mínu mati. Textabrot
Finnbogi Guðmundsson
eru á samræmdri stafsetningu
fornri, sem svo hefur verið kölluð,
og stíll Finnboga er hátíðlegur.
Teikningar eru hins vegar með því
sniði, að þær geta með engu móti
kveðizt á við meginmál bókar, því
þær bera keim af myndasögum nú-
tímans; eru í sjálfu sér skoplegar.
Sá hluti bókar, sem byggist á
Egils sögu, finnst mér heilsteyptast-
ur, og er ég þó alls ekki sammála
öllu, sem þar stendur, enda hafa
menn misjafnt skopskyn - sem bet-
ur fer. Á bls. 54 er mynd af Ey-
vindi skreyju, þar sem hann hleypur
fyrir borð í fullum herklæðum. Mér
hefur alltaf þótt háðung Eyvindar
mest fyrir þá sök, að hann hljóp
nakinn eða lítt klæddur fyrir borð.
Það er reyndar ekki sagt berum orð-
um í Eglu, en „þeir Egill tóku skip-
in pg föt þeirra og vopn“.
Ég tel, að höfundur hafi misskilið
Eddu Snorra á stöku stað. Ég hygg,
að Snorra hafí sízt verið hlátur í
sinni, þegar hann skrásetti goðsögn-
ina um fjötrun Fenrisúlfs og goðin
hlógu, þegar úlfurinn beit hönd af
Tý. „Þessi stórkostlega saga,“ segir
Finnbogi, „verður sígilt dæmi um
þá tegund fyndni, sem löngum hefur
fylgt oss og þykir ekki hrífa, nema
hún sé sögð á kostnað einhvers, sé
með öðrum orðum dálítið illkvittin:
Þá hlógu allir nema Týr; hann lét
hönd sína!“ í sjálfu sér er rétt lýst
kímnigáfu íslendinga, en á alröngum
forsendum. Snorri er að endursegja
goðsögn, sem lýsir válegum atburð-
um. Goðin hafa fjötrað Fenrisúlf,
þess vegna hlakkar í þeim, þess
vegna hlógu þau. En þau gengu í
raun á gefin orð. Þess vegna var
Tý sízt hlátur í hug. Snorri skerpir
andstæðurnar í frásögn sinni með
því að leggja áherzlu á kæti goða
og þögn Týs.
Af hálfu forlags er heimanbúnað-
ur bókar óvandaður. Titilsíða er of-
hlaðin. Meginmál bókarinnar byijar
klippt og skorið efst á bls. 5, og
mér fannst sem formáli fyrirsögn
eða kaflaheiti hefði fallið niður úr
eintakinu mínu. Bókin er líka enda-
sleppt, því að henni lýkur með texta-
broti úr Ágripi af Noregskonunga-
sögum. Ég vænti niðurstöðu eða
samantektar, en slíku er ekki til að
dreifa; með undirtitil bókarinnar,
Nokkur valin dæmi, kann þó að vera
sleginn varnagli gegn slíkum vænt-
ingum. Letur er misstórt eftir því
hvort um er að ræða tilvísanir eða
texta Finnboga. Stærðarmunur er
of lítill og fyrir vikið eru síðurnar
órólegar fyrir auga; svolítið skortir
á samræmingu.
Ég hef verið þeirrar skoðunar, að
útgáfufyrirtæki eigi fremur að gefa
út nýjar rannsóknir en þætti, sem
áður hafa birzt á prenti. Þessi bók
styrkir þá skoðun.