Morgunblaðið - 20.12.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. DESEMBER 1991
Sögur Betu
Bókmenntir
Guðrún Þóra Gunnarsdóttir
Norma Samúelsdóttir: Fundinn
lykill. Skáldsaga, 176 bls. Hildur
1991.
Norma Samúelsdóttir kom fram
á sjónarsviðið árið 1979 með skáld-
sögunni Næstsíðasti dagur ársins.
Þar segir af Elísabetu Mc. T. Mark-
úsdóttur eða Betu, sem er þriggja
barna móðir í Breiðholtinu og hús-
bóndinn er í vaktavinnu í álverinu.
Þetta var á þeim tíma sem höfund-
ar voru að vakna upp við það að
Breiðholtið með öllum sínum blokk-
arvandamálum gat hentað vel sem
raunsæislegt söguefni.
Beta á erfitt með að takast á við
hvunndaginn, bleyjuþvottur og
barnsgrátur pína þandar taugar
hennar og hún þráir frið fyrir skrift-
ir. Fyrr á þessu ári kom svo út
önnur skáldsaga Normu, Óþol. Er
þar Beta aftur á ferðinni sem aðal-
persóna, leitandi að einhverri lífs-
fyllingu sem hún veit ekki hvar er
að finna. Nú í haust sendi Norma
svo aðra skáldsögu frá sér er hún
kallar Fundinn lykil. Enn er sagt
af henni Betu sem þráir svo margt
sem henni ekki hlotnast.
Sagan er í formi laustengdra
kafla og margir þeirra gætu staðið
sem sjálfstæðar smásögur. í þess-
um köflum er brugðið upp svip-
myndum úr lífi Betu, hugsunum
hennar og draumum. Sumir eru í
formi dagbókar frá því hún var
ung, aðrir eru meira í skýrsluformi
og yfir enn öðrum hvílir einhver
dularblær þess óræða. Sagt er frá
dvöl Betu í Skotiandi á unglingsár-
um, ferðalagi hennar og vinkonu
um suðræn lönd, öðru ferðalagi
hennar um það bil tveimur áratug-
um síðar. Karlmenn í lífi hennar
svífa hjá, þó minnst sá sem hún
var gift og átti börnin með. Sömu
persónur skjóta upp kollinum og
voru á síðum fyrstu bókarinnar og
sömu atburðir jafnvel líka. Þessi
saga er þó talsvert frábrugðin í
stíl en þriðjupersónir sjónarhornið
er ráðandi og formið allt laustengd-
ara en áður var.
Beta er í mun meira jafnvægi
þótt enn séu taugarnar þandar og
skriftir eru hennar helsta leið til
að nálgast sjálfa sig:
Nú situr hún (sem sagt) í henni
París annað sinn á rúmum tuttugu
árum. Er líklegast að heimsækja
sjálfa sig, alla vega að leita að sjálfri
sér, nálgast kjarnann. Kjarna þess
sem alltaf er skrifandi. Sú undar-
lega árátta. Sá sem skrifar hefur
stóru hlutverki að gegna, eins og
sá sem leikur á hljóðfærí, semur
tónlist. Sá sem býr til málverk.
Þeirra er að flytja boðskap. Með
lausnir á ýmsum vanda heimsins.
(143)
Norma boðar þó ekki margar
lausnir í þessum sagnabálki sínum
um Betu. Þetta er afar persónuleg-
Norma Samúelsdóttir
ur skáldskapur og má þar sjá tengsl
Normu við skáldskap Elísabetar
Jökulsdóttur en þó er Norma frekar
sér á báti, hvað bókmenntalegt
samhengi varðar. Þessi persónulega
nálgun er sennilega bæði kostur og
galli. Kostur að því leyti að textinn
er oft skrifaður af hita, líkt og af
mikilli innri þörf en gallinn er sá
að finnist manni Beta ekki ýkja
áhugaverð persóna er hætt við að
sagan vekji ekki upp sterkar kennd-
ir. Béta er eina persónan sem ein-
hver skil eru gerð, aðrar eru
skuggaverur. Og ég verð að viður-
kenna.að mér finnst þesdKBefa frek-
ar litlaus og leiðinleg persóna, vælu-
kjói oft á tíðum. Fólk sem er í stöð-
ugri naflaskoðun verður til lengdar
hálf þreytandi og því finnst mér
tími til þess kominn að Beta fari
nú að skoða umheiminn og lifa Iíf-
inu meira Iifandi.
A
Fjöldasöngnr í Islensku óperunni
Mál og niyndir
Bókmenntir
Ingi Bogi Bogason
Ragna Sigurðardóttir: 27 her-
bergi. Mál og menning 1991.
Mannlaust hótelherbergi módel
’67, tvíbreitt umbúið rúm, gluggi sem
varpar inn yfirlýstri dagsbirtu, á
móti lampi sem kastar gulu ljósi úr
dimmasta skotinu. Þetta er hin stere-
ótýpíska mynd sem Ragna Sigurðar-
dóttir bregður upp af herbergjunum
27 í þessari bók, a.m.k. eins og þessi
sjáandi sér hana.
Það er þungur eyðileiki í yfir-
bragðinu. Litirnir renna út í einhvern
ónáttúruleika. Blái liturinn er óeðli-
lega blár, guli liturinn eins og gulnað-
ur. Manni dettur í hug afmynd af
afmynd af afmynd. Ýmsar prentb-
rellur hljóta hér að vera notaðar til
að undirstrika þessa áferð. Þessir
sérkennilegu tígluðu eða hringlaga
rastar, eins og horft sé inn í herberg-
in gegnum undarleg, misriðin net.
Einar og sér hafa myndirnar tak-
markaða skírskotun. Textinn gefur
þeim ákveðna merkingu - nema það
sé öfugt. Lítið er um stílleg átök,
inntakið einfalt. Samt geymir textinn
sínar eigin myndir sem kallast á við
ljósmyndirnar. Gjarnan sagt frá pers-
ónum sem eru rétt ókomnar eða al-
veg nýfarnar: „Ég kom heim um
miðja nótt ogíbúðin mín var á hvolfi.
Fötin mín lágu út um allt. Einhver
hafði tæmt skápinn og skúffurnar á
gólfið. Bréfin mín lágu á víð og dreif,
einhver hafði lesið þau. Alls staðar
voru stór, skítug fótspor og ísskáp-
urinn hafði verið tæmdur. Þegar ég
fór til lögreglunnar sögðu þeir að ég
hlyti að eiga óvini... “ Og ósjálfrátt
renna texti og mynd saman fyrir
augum manns, dramað lyftist af
blaðsíðunum. Samt treður framand-
Ragna Sigurðardóttir
leikinn sér milli lesandans og bókar-
innar, upplifunin á texta og mynd
verður sjaldnast óskipt. Minningin,
þótt hún sé heil, nær oft ekki að
endurfæðast. Textinn verður óræður,
dularfullur og opinn, eins og strax á
fyrstu blaðsíðunni þar sem segir að
alltaf sé kveikt á sjónvarpinu - hljóð-
lausu.
Þessi bók virðist mér geyma að-
draganda að einhverju öðru meira,
hún er áhugaverð tilraun um sam-
spil texta og mynda.
(Lítil leiðrétting innan sviga
Ég vil ekki taka of djúpt í árínni.
En svo vill til að einhver prófarkales-
ari þokaði þessu skáletraða þágufalli
yfír í þolfall í texta mínum sl. föstu-
dag. Ég pota þessari leiðréttingu hér
inn aðallega af þeirri ástæðu að
nokkrum dögum áður hafði ég
áminnt prófhrellda nemendur mína
um að taka helst aldrei of djúpt í
árinni ella næðu þeir seint landi í
flestum skilningi.)
TÓNLISTARBANDALAG ís-
Iands og framkvæmdanefnd um
Ar söngsins standa fyrir fjölda-
söng laugardaginn 21. desember
á tímabilinu frá klukkan 15 til
17 i Islensku óperunni við Ing-
ólfsstræti. Opið hús verður á
þessum tíma fyrir þá, sem vilja
staldra við og syngja nokkur
jólalög sér og öðrum til ánægju.
Með þessu opna húsi vill Tónlist-
arbandalag Islands og fram-
kvæmdanefnd um Ar söngsins
minna á að söngur er mikilvægur
þáttur í jólahátíðinni, en söngur
hefur farið ört dvínandi undanfarin
ár, segir í fréttatikynningu frá
Tónlistarbandalaginu. Einnig er
með þessari uppákomu minnt á
söngbókina „Hvað er svo glatt“,
sem bandalagið gaf nýlega út í
Barnakór tekur lagið.
tilefni Árs söngsins. Marteinn H.
Friðriksson útsetti flest Iögin og
Þórunn Björnsdóttir tók saman.
í íslensku óperunni munu ýmsir
Árni Sæberg
hljóðfæraleikarar styðja við söng-
inn og sönghópar koma í heim-
sókn. Heitt kaffi verður á könn-
unni og eru allir velkomnir.
SIEMENS
Litlu raftœkin frá SIEMENS gleðja
augaö og eru afbragðs jólagjaflr!
kaffívélar
hrærivélar
fj brauðristar
f| vöfflujárn
|| strokjárn
handþeytarar
eggjaseyðar
djúpsteikingarpottar
hraðsuðukönnur
símtæki
áleggshnífar
kornkvarnir
„raclette“-tæki
veggklukkur
vekjaraklukkur
rakatæki
handryksugur
blástursofnar
hitapúðar o.m.fl
Lítið inn til okkar og skoðið vönduð tœki.
Munið umboðsmenn okkar víðs vegar um landið!
Lífsviðhorf
merkismanna
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Lífsviðhorf mitt. Mótun og lífs-
gildi átta landsþekktra einstakl-
inga. Ritstjórn: Garðar Sverris-
son. Iðunn, Reykjavík 1991, 197
bls.
„Nöfn þeirra og andlit þekkja allir
gjörla,“ segir á bókarkápu. Ög það
er mikið rétt. Átta menn ræða hér
mótunarferil sinn og lífsviðhorf.
Viðtöl eru það nefnd, tekin af jafn-
mörgum, en í sumum tilvikum virðist
mér þó vera um sjálfstæðar ritgerðir
að ræða, stundum vandlega samdar.
Enginn galli er það.
Guðjón Arngrímsson ræðir við
Guðlaug Þorvaldsson sáttasemjara
ríkisins og fyrrum háskólarektor,
Jóhanna Kristjónsdóttir á tal við
Guðrúnu Agnarsdóttur lækni og
fyrrum alþingismann, Jónína Micha-
elsdóttir sér um viðtal við Hörð
Sigurgestsson forstjóra Eimskips,
Sigmundur Ernir Rúnarsson hefur
Jónas Kristjánsson ritstjóra í kall-
færi og Helgi Már Arthursson Marús
Örn Antonsson borgarstjóra og fyrr-
um útvarpsstjóra; Steingrímur Her-
mannsson alþingismaður og fyrrum
forsætisráðherra er viðmælandi Atla
Magnússonar. Einar Kárason hlustar
á Thor Viihjálmsson rithöfund og
Illugi Jökulsson á Ögmund Jónasson
forseta BSRB.
Viðtöl þessi eða greinar eru býsna
ólík eins og gefur að skilja, því að
ekki er um einlitan hóp manna að
ræða. Það er ekki aðeins að skoðan-
ir þeirra séu ólíkar á marga lund,
heldur líka hvernig þeir kjósa að
gera grein fyrir sjálfum sér. Sumir
fjalla talsvert um bernsku sína og
unglingsár, það uppeldi sem þeir
hlutu og þann jarðveg sem þeir eru
vaxnir úr. Lífsviðhorfín koma þá sem
eðlilegt framhald. Aðrir fara fljótt
yfir sögu um fortíð sína en leggja
þeim mun meiri áherslu á nútíðina.
Og hún er mismunandi eftir því hver
lítur á. Einn heldur sér mest við starf
Garðar Sverrisson
sitt, annar sekkur sér í heimspekileg-
ar hugleiðingar. Einn er baráttuglað-
ur og vígreifur, annar mildur og
sáttfús og þar fram eftir götum.
Naumast er hægt að segja að þessir
áttmenningar sjái beinlínis „sýnir".
Yfirleitt virðast þeir vera fremur
jarðbundnir þó að undantekningar
séu á því.
Að lítt athuguðu máli mætti ætla
að bók sem þessi væri forvitnileg og
til fróðleiks og íhugunar fallin. Svo
er þó varla hægt að telja. Því veldur
aðallega það að þessir einstaklingar
eru svo vel kunnir af athöfnum sín-
um, orðum bæði og gerðum að fátt
getur komið manni á óvart sem frá
þeim kemur á prenti. Hver fer t.a.m.
ekki nokkuð nærri um lífsskoðanir
Steingríms Hermannssonar hafi
hann á annað borð haft augu og
eyru opin? Ætli skoðanir Jónasar
Kristjánssonar á landbúnaðar- og
markaðsmálum séu ekki sæmilega
kunnar þeim sem lesa leiðara DV?
Og þannig mætti áfram halda.
Engu að síður er þetta hugguleg
jólabók og snyrtilega frá henni geng-
ið af hálfu ritstjóra.