Morgunblaðið - 20.12.1991, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. DESEMBER 1991
13
Misheppnað valdarán
upphaf þáttaskila
_______Bækur__________
Björn Bjarnason
í HELGREIPUM HARÐLÍNU-
MANNA. Höfundur: Gunnar
Stefán Wathne Möller.
Þýðandi: Baldur Hólmgeirsson.
Útgefandi: Fróði, 1991.
178 bls., ljósmyndir.
Sífellt kemur betur í ljós, hve
■ afdrifaríkir atburðir gerðust í Sov-
étríkjunum 19. til 21. ágúst síðastl-
iðinn, þegar tilraun var gerð til
valdaráns þar sem harðlínumönnum
tókst ekki að ná völdum í landinu
með því að loka Mikhaíl Gorbatsj-
ov, forseta Sovétríkjanna, inni í
sumarhúsi í Fóros á Krímskaga.
Með misheppnuðu valdabrölti sínu
Jólasöngv-
ar í Lang
holtskirkju
ÁRLEGIR jólasöngvar Kórs
Langholtskirkju verða haldnir í
kvöld, föstudag 20. desember og
hefjast klukkan 23.
Einsöngvarar á tónleikunum
verða Bergþór Pálsson, Dagbjört
N. Jónsdóttir og Olöf Kolbrún Harð-
ardóttir. Þá munu einnig leika hljóð-
færaleikarnir Bernard S. Wilkinson
á flautu, Hallfríður Ólafsdóttir á
flautu, Monika Abendroth á hörpu,
Jón Sigurðsson á kontrabassa og
Gústaf Jóhannesson á orgel. Skóla-
kór Árbæjarskóla syngur með Kór
Langholtskirkju undir stjórn Ás-
laugar Bergsteinsdóttur.
I frétt um tónleikana segir, að
geisladiskurinn „Bam er oss fætt“
hafi selst í um 2.00 eintökum og á
tæplega 600 snældum. Vonir
standa til að nýtt upplag af disknum
komi á markað fyrir jól og takist
það megi búast við 3.000 diska
sölu, sem þýðir gullplötu. Þetta mun
þegar orðin metsala hérlendis á
geisladiski með sígildri tónlist.
--------♦-» ♦—I—
Afmælis-
syrpa
NVSV
NVSV, sem er Náttúruverndar-
félag Suðvesturlands efnir til 10
ára afmælissyrpu, þar sem tekið
verður fyrir ákveðið svið hveiju
sinni, svo sem tegundir, lífríki,
vistkerfi, orka, mengun o.fl. og
verður þetta í kynningum og
vettvangsferðum þátttakenda.
Afmælissyrpan hefst á vetrarsól-
stöðum sunnudaginn 22. desember
og stendur til voijafndægurs 20.
marz. Þátttakendur fá afhent
ókeypis sérstök afmælissyrpukort,
númeruð og merkt hveiju sviði og
verður dregið mánaðarlega um
vinninga sem gefnir verða til þess-
ara hluta.
Tilefni þessarar afmælissyrpu er
að sunnudaginn 20. desember 1970
komu nokrir áhugamenn saman í
Reykjavík og ákváðu að stofna nátt-
úruverndarfélag. Til bráðabirgða
var því gefið nafnið Náttúruvernd-
arfélag Reykjavíkur og nágrennis,
en 15 maí árið eftir var Náttúru-
verndarfélag Suðvesturlands form-
lega stofnað.
urðu þeir hins vegar til þess að leysa
úr læðingi krafta, sem nú hafa
splundrað Sovétríkjunum og gert
bæði Gorbatsjov og gömlu ráða-
mennina í Kreml valda- og land-
lausa.
I bókinni / helgreipum harðlínu-
manna er þessum furðulega en
stutta kafla mannkynssögunnar
lýst. Gunnar Stefán Wathne Möller,
höfundur bókarinnar, er af íslensku
bergi brotinn en alinn upp í Banda-
ríkjunum. Samhliða því sem hann
stundar nám við Harvard-háskóla
hefur hann komið á fót og rekið
fyrirtækið Bisnost í Moskvu, sem
sérhæfir sig í þjónustu við vestræna
kaupsýslumenn og aðra, er eiga
erindi til Sovétríkjanna. Á bók-
arkápu er jafnframt greint frá því,
að hann hafi sett á laggirnar í
Moskvu fræðastofnun á sviði fé-
lags- og stjórnmálavísinda, sem
efnir til námskeiða fyrir erlenda
stúdenta í rússnesku og Sovétfræð-
um. Hann hefur því góðar forsend-
ur fyrir því að ráðast í það verk
að rita í skyndingu bók um hið
flókna og margbrotna baksvið
valdaránsins. Við starfið naut hann
aðstoðar starfsfólks síns og hefur
víða verið leitað fanga.
Bókin er ekki sérstaklega samin
fyrir íslenska lesendur. Hún nýtist
þeim jafnt sem hefur áhuga á að
kynna sér einstök atriði atburðarás-
arinnar og hinum sem hefur vitn-
eskju um megindrætti hennar en
vill fá tækifæri til að skoða hana
með hliðsjón af innviðum hins
hrunda sovéska stjórnkerfis. í upp-
hafi er forsprökkum valdaránsins
lýst, þá er skýrð afstaða einstakra
valdahópa innan sovéska kerfisins,
dregin upp mynd af því sem gerðist
hina örlagaríku daga og loks rýnt
inn í framtíðina. Af lestri bókarinn-
ar geta menn þannig einnig kynnst
ástandinu innan sovésku valdastétt-
arinnar á síðustu dögum hins hnign-
andi heimsveldis. í stuttu máli er
það ófögur lýsing, sem byggist að
mestu á frásögnum af vanhæfum
mönnum. Hið furðulega við valda-
ránstilraunina er, að hún virtist frá
upphafi dæmd til að mistakast
vegna þess hve illa var að henni
staðið. Þetta vissu menn þó ekki
fyrr en eftir á og allt önnur mynd
blasti við því fólki, sem hópaðist
saman á götum Moskvu til að veija
rússneska þinghúsið.
Vakningunni sem varð í Moskvu
þessa sólarhringa er lýst sem ein-
stæðum atburði, síðan' kommúnist-
ar tóku að beita alræði sínu gegn
almenningi. Undir forystu þeirra
var fólki skipað að fara út á stræti
og torg, þegar stjórnarherrarnir
þurftu á því að halda sér til dýrð-
ar. Að þessu sinni streymdi mann-
ljöldinn út á göturnar að eigin frum-
kvæði. í vestrænum fjölmiðlum var
sagt, að fjölmennið á götum úti
sýndi lýðræðisást fólksins, sem vildi
slá skjaldborg um hinn lýðræðis-
sinnaða Bóris Jeltsín. í bókinni er
hins vegar lítið talað um lýðræði í
þessu sambandi. Vitnað er til um-
mæla ungs pilts, Dima, sem sat við
þinghúsið og sagði: „Þar til fýrir
skemmstu fann ég ekki ýkja mikið
til föðurlandsástar. Kannski var það
vegna starfa Kommúnistaflokksins;
lyganna allt umhverfis okkur. En
þarna gerðist það allt í einu, að
ættjarðarástin greip mig í fyrsta
sinni. Ég tók persónulega þátt í
atburðarásinni. Ég er enn ungur,
ég á eftir að búa í þessu landi og
mér stendur ekki á sama um fram-
tíð þess.“ Þarna er að mínu mati
rétt lýst þeim kröftum, sem leyst-
ust úr læðingi við valdaránstilraun-
ina. Fólkið á götum Moskvu taldi
sig vera að veija ættjörðina. Lýð-
ræðið þekkir það alls ekki, því að
Jeltsín er eini maðurinn í sögu
Rússlands, sem hefur verið kjörinn
til forystu þar.
Frásögnin í bókinni er knöpp og
hnitmiðuð. Hún er rituð á ensku.
Því miður hefur þýðing hennar ekki
tekist sem skyldi á þeim stutta tíma,
Gunnar Stefán Wathne Möller
sem var til stefnu og ýmsar klaufa-
villur og prentvillur eru í bókinni.
Kynni mín af ritun erlendra frétta
hafa sannfært mig um að menn
þurfa að minnsta kosti nokkra
mánuði til að bijóta mál svo til
mergjar, að þeir geti fyrirhafnarlít-
ið og á svipstundu íslenskað ná-
kvæmar lýsingar á sovéska stjórn-
kerfinu með þeim hætti, að vel falli
að tungunni. Þýðandinn hefur
greinilega ekki hlotið slíka þjálfun
og hefði efni bókarinnar komist
mun betur til skila á íslensku, ef
hugað hefði verið að þessum mikil-
væga þætti í upphafi. Er ástæða
til að harma, að ekki skuli fylgt
hinum samræmdu reglum íslenskr-
ar málnefndar við umritum á nöfn-
um úr rússnesku. Hefði það eitt
sett vandvirknislegri svip á bókina.
I bókinni er ekki sagt síðasta
orðið um hina örlagaríku ágúst-
daga. Kannski verður aldrei upplýst
til fulls, hvað gerðist og sá orðróm-
ur hefur síður en svo verið kveðinn
niður, að Gorbatsjov hafi jafnvel
verið í vitorði með samsærismönn-
unum. í bókinni segir á einum stað:
„Það er alls ekki víst að sannleikur-
inn komi nokkru sinni fram. Því
hvernig á að túlka orð Gorbatsj-
offs, sem hann lét falla á blaða-
mannafundi stuttu eftir að hann
kom frá Fóros? „En ég hef hvort
sem er ekki sagt ykkur allt.“ Svo
bætti hann allt í einu við: „Og það
geri ég aldrei.““
Lokakafli bókarinnar heitir
Framtíðin. Þar leitast höfundur við
að draga ályktanir af áhrifum at-
burðanna. Hann sá þá ekki fyrir
frekar en aðrir, að Sovétríkin
myndu leysast upp með jafnskjótum
hætti og gerst hefur. Hann telur
hins vegar ekki ólíklegt að það
kunni að gerast og varar sterklega
við hættunum, sem því muni óhjá-
kvæmilega fylgja. Telur hann blóð-
uga árekstra óhjákvæmilega, sem
byggist á þjóðerniskennd og hug-
myndafræði. Hann segir meðal ann-
ars: „Hin „vísindalega lausn“ að
skeyta engu þjóðernisvandamálinu
í Sovétríkjunum hefur afskræmt
svo samskipti manna af ýmsum
þjóðernum, að í landinu eru að
minnsta kosti 28 svæði þar sem
óviðráðanlegt blóðbað getur brotist
út þá og þegar.“
Hér er vissulega ekki um neinn
hræðsluáróður að ræða heldur
raunsætt mat á hinni viðkvæmu og
hættulegu stöðu. Stærsta spurning-
in lýtur síðan að því, hvort Rússar
kjósa að einangra sig á bakvið
kjarnorkuvopnin eða markmið
þeirra „sé að binda enda á pólitíska
og efnahagslega einangrun Rúss-
lands og tiyggja stöðu þess í efna-
hagskerfi og ríkjasambandi sið-
menntaðra þjóða," svo að enn sé
vitnað í hinn stórfróðlega lokakafla
bókarinnar. Höfundur telur, að
Rússland eigi erfítt með að tengjast
öðrum og þess vegna verði annarra
þjóða menn að láta að sér kveða
innan Rússlands til að hjálpa þjóð-
inni út úr einangruninni. Hér er því
miklu verki ólokið, sem kann að
ráða örlögum fleiri en Rússa á kom-
andi árum.
•«
&
(
«
i5
Smekklegar
jólagjafir
Glæsilegt úrval af peysum,
úlpum og blússum
BMIBBlgBB
Baðmottusett
Parketmottur
Baðvogir
Ferðatöskur
Snyrtitöskur
GEíSIP
H
SKYRTUR
SLOPPAR
INNISETT *
NÁTTFÖT
FRAKKAR
HATTAR
TREFLAR
HANSKAR
INNISKÓR
LOÐHÚFUR
JAKKAR
BUXUR.
9
4
ÍH'C:,.
4
:4