Morgunblaðið - 05.12.1992, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1992
Eignarétturinn og EES
eftir Óðin
Sigþórsson,
Einarsnesi
íslendingar standa nú á þrö-
skuldi hins Evrópska efnahags-
svæðis. Þess er vænst að 360 millj-
ónir íbúa Evrópu handsali gagn-
kvæm þegnréttindi á efnahags-
svæðinu við upphaf nýs árs. Þessi
samningur, svo víðtækur sem
hann er, hefur óhjákvæmilega sett
mark sitt á stjómmálaumræðuna
undangengin misSeri. Því miður
hefur þessi umræða lagst í hefð-
bundinn farveg stjórnar og stjórn-
arandstöðu, hvítt eða svart, gott
eða vont, eftir því, hvoru megin
borðsins setið er. Slíkt er mjög
bagalegt nú, þar sem efnisleg
umfjöllun um kosti og galla samn-
ings á þessum grundvelli leiðir
ekki fram þá hlutlausu niðurstöðu,
sem nauðsynleg er, svo almenn-
ingur geti mótað afstöðu á grund-
velli eigin sannfæringar. í þessari
umræðu hefur verið alið á þeim
ótta af hálfu andstæðinga EES,
að erlendir peningamenn muni
kauupa íslenskar bújarðir í stórum
stíl, sérstaklega hlunnindajarðir,
þá og ef þeir hefðu færi á. Hér
virðast andstæðingar EES hafa
reynt um of á taugar stjómarliða,
ef marka má fmmvarp til breyt-
inga á jarðalögum, sem lagt var
fram á Alþingi nú nýverið. í fmm-
varpi þessu em svo víðtækar heim-
ildir til handa sveitarstjórn til að
grípa inn í viðskipti með bújarðir
að ljóst er að jarðeigendur eru
sviptir ráðstöfunarrétti eigna
sinna, nái breytingin fram að
ganga. í 3. grein framvarpsins
sem er viðbót við 6. grein jarðalag-
anna segir svo: „Sveitarstjórn og
jarðanefnd er heimilt að binda
samþykki sitt samkvæmt þessari
grein því skilyrði að sá sem öðlast
réttindi yfir fasteign, hafí í allt
að fimm ámm fasta búsetu á eign-
inni eða innan fjarlægðar frá henni
til að nýta hana. Með sama hætti
er heimilt að binda samþykki skil-
yrðum um að eignin verði nýtt til
landbúnaðar eða annarrar at-
vinnustarfsemi í samræmi við þau
áform, sem lýst er í beiðni um
samþykki. Slíkum skilyrðum skal
þinglýst sem kvöð á eignina." Þá
er i greininni heimild fyrir sveitar-
stjóm með atbeina ráðherra að
taka jarðir eignanámi af kaup-
anda, sé settum skilyrðum ekki
fullnægt.
í 5. grein frumvarpsins eru tí-
unduð þau skilyrði sem uppfylla
þarf til að fá samþykki til að öðl-
ast réttindi yfir fasteign, sbr. 6.
gr. til landbúnaðarnota. Þar er
ákvæði um að viðkomandi skal
hafa starfað við landbúnað í fjögur
ár, þar af tvö ár hérlendis. Ráð-
herra getur veitt undanþágu frá
þessu ákvæði, að fenginni umsögn
jarðanefndar og sveitarstjórnar.
Augljóslega gera þessar breyting-
ar á jarðalögum, sem að framan
eru raktar, sveitarstjórnum kleift
að hamla gegn sölu jarða til út-
lendinga. En þær gera meira. Þær
gefa sveitarstjórnum og jarða-
nefnd heimild til að mismuna ís-
lenskum þegnum innbyrðis er þeir
hyggja á kaup jarðnæðis. Sveitar-
stjómir hafa hingað til túlkað nú-
verandi forkaupsréttarákvæði
jarðalaga rúmt. Þess er nýlegt
dæmi, að ráðherra hefur ógilt for-
kaupsrétt sveitarfélags, sbr. sölu
Efra-Ness í Stafholtstungum. í því
máli er nú til úrlausnar fyrir dóm-
stólum, hvort forkaupsréttur sveit-
arfélags á bújörðum sé fortakslaus
eður ei.
í 3. grein fmmvarpsins er sveit-
arstjórnum og jarðanefnd gert
heimilt að þinglýsa skilyrðum sín-
um, þ.e. skyldu til búsetu og skyld-
nýtingu til landbúnaðar eða ann-
arrar atvinnustarfsemi sett jarðar-
kaupanda, sem kvöð á jörðina.
.Uppfylli ekki kaupandi skilyrðin,
skal hann afsala öðmm eignina
sem það gerir, að öðmm kosti
getur sveitarstjóm með samþykki
jarðanefndar, og ráðherra, tekið
jörðina eignanámi. Sú spurning
hlýtur að vakna, hvort hér sé
ákvæði, sem kunni að fara í bága
við þau þegnréttindi, sem varin
eru í 67. og 69. grein stjórnar-
skrárinnar, en í þessum greinum
er kveðið á um eignarrétt og at-
vinnufrelsi manna.
Það fer ekki á milli mála, að
sú skipan mála, sem boðuð er í
breytingafmmvarpinu á jarðalög-
unum, kemur mjög í bakið á þeim
bændum, sem þekkst hafa boð
stjórnvalda undanfarinn áratug
um búháttarbreytingar. Sérstak-
lega verða þeir illa settir sem eiga
jarðir sem liggja fjarri þéttbýlis-
kjörnum og ekki hægt að sækja
vinnu frá, þurfi þeir að selja. Þeir
bændur verða nánast gerðir öreig-
ar og bundnir átthagafjötmm.
Miklar’breytingar era framund-
an í íslenskum landbúnaði. Sam-
hliða niðurskurði framleiðsluheim-
ilda, em áformaðar stórfelldar
verðlækkanir á afurðaverði til
bænda á næstu árum. Afleiðingin
getur ekki orðið nema á einn veg:
Stórfelld byggðaröskun. Hér sýn-
ast stjórnvöld leggja enn einn
þröskuldinn í veg þeirra bænda
sem báru skarðan hlut frá borði
vegna opinberrar íhlutunar í mál-
efnum búvömframleiðenda á und-
angengnum ámm.
Þær breytingar á jarðalögunum,
sem hér hafa verið gerðar að
umræðu, em sagðar framsettar
vegna þess að útlendingar ágirnist
hérlendar náttúruperlur og hlunn-
indajarðir. Nú er það svo, að mál-
efnum laxveiðijarða er svo fyrir-
komið í íslenskri löggjöf að í lang-
flestum tilfellum er ógerningur
fyrir einstaklinga að kaupa veiði-
jarðir til eigin nota á veiðinni.
Ráðstöfun veiði á félagssvæði er
almennt séð á hendi veiðifélaga
og til að hnekkja því, þyrfti við-
komandi að kaupa meirhlutaat-
kvæði í veiðifélaginu. Þá ber að
hafa í huga, að framboð hlunn-
indajarða er hverfandi, enda er
auðveldara að viðhalda búsetu, þar
Óðinn Sigþórsson
„í frumvarpi þessu eru
svo víðtækar heimildir
til handa sveitarstjórn
til að grípa inn í við-
skipti með bújarðir að
Ijóst er að jarðeigendur
eru sviptir ráðstöfunar-
rétti eigna sinna, nái
breytingin fram að
ganga.“
sem hlunnindi styðja að fram-
færslunni.
Ekki skal gerður ágreiningur
hér við framvarpsflytjendur um
nauðsyn þess að koma í veg fyrir
kaup útlendinga á sérstökum nátt-
úmperlum íslands, verði EES að
veraleika. Núverandi forkaups-
réttarákvæði sveitarstjóma, ásamt
fyrirhuguðu framsali réttarins til
Jarðasjóðs, skv. 8. gr. fmmvarps-
ins, er fyllilega nægjanlegt í þessu
skyni. Jarðasjóður getur síðan við
endursölu jarða sett þau skilyrði
sem þurfa þykir og nauðsynleg
kunna að reynast á hveijum tíma
í samræmi við reynslu okkar á
hinu Evrópska efnahagssvæði.
Með þeim hætti er ráðstöfunar-
réttur jarðareigenda yfir eignum
sínum ekki rýrður að marki umfrf-
am það sem nú er í lögum.
Það hefur örlað á þeirri skoðun
í umræðunni um hið umdeilda
breytingaframvarp á jarðalögun-
um, að heimildarákvæðum lag-
anna, skuli beitt ef útlendingar
eiga í hlut en undanþáguákvæðin
séu fyrir íslendinga. Nú er það
svo, að stjórnvöldum er skylt með
lögum að viðhafa jafnræði í stjórn-
sýslunni.
Með EES-samningnum er
óheimilt að mismuna íbúum Eflxa-
hagssvæðisins í löggjöf, ef frá em
talin fáein atriði, svo sem fjárfest-
ing í sjávarútvegi o.s.frv. Ekki er
líklegt, að Eftirlitsstofnun EES,
sem á að hafa umsjón með því,
að samningnum sé framfylgt á
öllu efnahagssvæðinu, líti framhjá
því, ef ákvæði 3. gr. og 5. gr. frum-
varpsins bitnuðu eingöngu á út-
lendingum sem hyggðust kaupa
jarðir á íslandi. Því verður óhjá-
kvæmilega að beita lögunum al-
mennt við kaup og sölu bújarða.
Mismunun á beitingu þess milli
íslenskra og erlendra ríkisborgara
hlyti að skoðast sem brot á fram-
kvæmd EES-samningsins, um
gagnkvæm réttindi á þessum svið-
um.
Því er ekki að leyna, að fram-
komið fmmvarp til breytinga á
jarðalögunum hefur valdið mörg-
um fylgismanni Sjálfstæðisflokks-
ins miklum vonbrigðum. Spurt er,
hvort Sjálfstæðisflokkurinn sé að
láta af ríflega sex áratuga varð-
stöðu um réttindi manna til yfir-
ráða og ráðstöfunar eigna sinna,
hvort skuldbindingunni um frið-
helgi eignarréttarins sé nú vikið
frá. Það er von mín, að þingmenn
Sjálfstæðisflokksins verði þess
minnugir við afgreiðslu á um-
ræddu fmmvarpi, að það er ein-
mitt þessi skuldbinding, ásamt
fijálslyndri stefnu í atvinnumál-
um, sem hefur gert Sjálfstæðis-
flokkinn að pólitískri fjöldahreyf-
ingu, sterkasta stjómmálaafli
landsins undanfarna sex áratugi.
Höfundur er formnður í
veiðifélagi Hvítár í Borgnrfirði.
Athugasemd frá Brimborg hf.
Morgunblaðinu hefur boristeft-
irfarandi athugasemd frá Brim-
borg hf.:
í Morgunblaðinu hafa nýlega
birst greinar þar sem fjallað er um
lóðina nr. 56 við Suðurlandsbraut.
Embættismenn borgarinnar hafa
tjáð sig um málið einhliða en mála-
vextir fengið ónákvæma umfjöllun.
Leyfir Brimborg hf. sér því að óska
eftir að Morgunblaðið birti eftirfar-
andi um málið í heild sinni.
Á fundi borgarráðs 17. mars
1987 var samþykkt að gefa Brim-
borg hf., Brauði hf. og Víði Finn-
bogasyni hf. kost á byggingarrétti
fyrir starfsemi sína á svæði, sem
afmarkast af Faxafeni, Suðurlands-
braut og Réttarholtsvegi. Gerður
var fyrirvari um endanlega gerð
deiliskipulags.
í bréfí skrifststj. borgarverk-
fræðings til borgarráðs 14. septem-
ber 1987 er sagt um ofangreint að
lóðarstærð og skilmálar um gatna-
gerðargjöld liggi nú fyrir. Þriðjung
áætlaðs gatnagerðargjalds skuli
greiða innan mánaðar frá dagsetn-
ingu úthlutunarbréfs, en ella falli
úthlutun sjálfkrafa úr gildi. Eftir-
stöðvar skuli greiða með 6 víxlum.
Greiðist víxlarnir ekki á gjalddaga
sé heimilt að afturkalla úthlutun
lóðar án frekari fyrirvara. I niður-
lagi bréfs segir að skv. skipulags-
skilmálum sé greiðsla fyrsta hluta
gatnagerðargjalds viðurkenning
lóðarhafa á því að hann hafí kynnt
sér ítarlega alla skilmála sem varða
lóðina og ennfremur að hann hafi
samþykkt að hlíta þeim. Borgar-
stjóri tilkynnir 17. september 1987
skriflega lóðarhöfunum þrem að
borgarráð hafi samþykkt þessar til-
lögur skrifstofustjóra.
Brimborg hf. greiddi á árinu
1987 gatnagerðargjöldin og kynnti
sér skilmála sem vörðuðu lóðirnar.
Skilmálamir fjölluðu um skipulag,
stærð og lóðarlegu. Ekki kom neitt
fram um ráðstöfun lóða eða að
byggjendur yrðu einir að nýta eða
byggja á lóðunum.
A lóðum Brauðs hf. og Víðis
Finnbogasonar hf. var fljótlega
byggt, en hvorugt fyrirtækið er eða
hefur verið með atvinnustarfsemi
sína í þeim húsum. Lóð Brimborgar
hf. var ekki byggingarhæf þar sem
vatnsæð lá um lóð þvera. Vatnsæð-
in var aftengd í desember 1989 og
lóðin ekki byggingarhæf af þeim
ástæðum fyrir en 1990. Sá galli var
á lóðinni að borgaryfirvöld upplýstu
að þau kynnu að vilja breyta legu
umferðaræðar þannig að þau tækju
óskilgreinda skán af lóð. Borgaryf-
irvöld hafa ekki enn tilkynnt um
að þau hafi tekið endanlega ákvörð-
un um slíka framkvæmd og er því
lóð vart byggingarhæf enn þann
dag í dag vegna atriða er borgaryf-
irvöld varða.
Brimborg hf. lét árin 1987/88
teikna mannvirki á lóðinni fyrir
starfsemi sína en ekki var hægt að
heíja framkvæmdir vegna fyrr-
greindrar vatnsæðar um lóðina. Á
árinu 1988 sameinast félögin Brim-
borg hf. og Veltir hf. og gjörbreyt-
ist þá húsnæðisþörf hins sameinaða
félags. Um líkt leyti kaupir Ventill
hf. húsnæði og réttindi Veltis hf. á
Bíldshöfða 4-6 og flytur Ventill hf.
hluta starfsemi sinnar þangað. Hef-
ur starfsemi Ventils hf. síðan farið
fram á þrem stöðum í borginni. Var
hafist handa um að reyna að sam-
eina alla starfsemi Ventils hf. á
Bfldshöfða. Sem liður í því sótti
Ventill hf. um að byggja meira á
lóðinni og fengust tilskilin leyfi og
em framkvæmdir hafnar. Skrif-
stofa Brimborgar hf. hefur séð um
framkvæmdaþátt og samningsgerð
fyrir hönd Ventils hf. í bréfi vegna
framkvæmda á Bíldshöfða til emb-
ættismanns borgarinnar kemur
fram nafn Brimborgar hf. í stað
Ventils hf. Síðar hefur verið leið-
rétt að um misritun var að ræða,
byggjandi og lóðarhafi væri Ventill
hf. en Brimborg hf. sæi um fram-
' kvæmdir fyrir Ventil hf. Er borgar-
starfsmönnum sem öðrum ljóst að
Ventill hf. er lóðarhafi og byggj-
andi á Bíldshöfða. Þrátt fyrir fram-
angreinda vitneskju hefur embætt-
ismaður borgarinnar í umljöllun um
Suðurlandsbraut 56 reynt að halda
því fram að Brimborg hf. hafi með
óskilgreindum hætti eignast lóð og
mannvirki á Bíldshöfða og hyggist
sameina starfsemi Brimborgar hf.
á Bíldshöfða. Sami embættismaður
hefur með engum hætti skilgreint
hvert starfsemi húseigandans og
lóðarhafans Ventils hf. á þá að fara
eða hvernig eða hvenær eignatil-
færslan átti sér stað. Á sama tíma
krefur borgin Ventil hf. um öll
byggingarleyfisgjöld vegna Bílds-
höfðalóðar. Ein aðalröksemda-
færsla skrifstofustjóra borgarverk-
fræðings til borgarráðs fyrir að
reyna að rifta eignarhaldi Brim-
borgar hf. á lóð á Suðurlandsbraut
56 byggir á byggðingarfram-
kvæmdum Ventils hf. á Bítdshöfða.
Verður ekki með skynsamlegum
hætti séð hvernig röksemdafærsla
skrifstofustjórans á að geta gengið
upp. Því síður verður fallist á að
borgarráð geti tekið stjórnsýslulega
ákvörðun á grundvelli hennar.
.Þegar framkvæmdir Ventils hf.
á Bíldshöfða fóru af stað og samið
var um steypukaup við forsvars-
menn Óss hf. fyrr á þessu ári voru
framkvæmdimar kynntar í Morg-
unblaðinu. Á þeim tíma tóku bygg-
ingaraðilar í borginni að falast eftir
lóð Brimborgar hf. við Suðurlands-
braut. Var einhver tilboðsgjafi
áhugasamur um að tengja efnis-
kaup fyrir Bíldshöfðalóð og fá
greiðslu með lóð á Suðurlands-
braut. Kauptilboðum var hafnað
enda þurfti Brimborg hf. að byggja
yfir starfsemi sína á lóðinni.
Brimborg hf. var í nánu sam-
starfí við borgaryfirvöld um hvenær
hafist yrði handa um framkvæmdir
á lóð á Suðurlandsbraut. Frestir til
framkvæmda voru fúslega veittir.
í júlí í sumar var ákveðið að hefj-
ast handa og gerður verksamningur
við traustan byggjanda um að
byggja yfír starfsemi Brimborgar
hf. á lóðinni. Þarfir Brimborgar hf.
eru fyrst og fremst fýrir verslun
og sýningarsali á jarðhæð auk skrif-
stofurýmis. Teiknuð vom mannvirki
með þrem rúmgóðum sölum og
skrifstofuhæð fyrir starfsemi Brim-
borgar hf. Efri hæðir húsnæðis
vom ekki nauðsynlegar starfemi
Brimborgar hf. og þeim því ráðstaf-
að vegna byggingarkostnaðar.
Teikningar voru lagðar inn til borg-
aryfirvalda. Brá þá svo við að borg-
aryfirvöld óskuðu eftir afriti verk-
samnings og var hann sendur þeim
samdægurs.
Viðbrögð skrifstofustjóra borg-
arverkfræðings voru að halda því
fram að „mönnum sýndist að um
sölusamning væri að ræða“. Það
voru þau síðari af tvennum rökum
sem skrifstofustjórinn bar fyrir sig'
að skrifa borgarráði og óska eftir
að lóð yrði afturkölluð.
Af hálfu lóðarhafa var ekki hægt
að fallast á að verksamningur um
að byggja yfir starfsemi Brimborg-
ar hf. á einum stað og ráðstafa
efri hæðum húseignar geti talist
sölusamningur. Það var heldur ekki
hægt að fallast á að samningurinn
bryti gegn lóðarúthlutun sem í engu
skilyrti að Brimborg hf. væri eitt
með atvinnustarfsemi i mannvirkj-
um á Suðurlandsbraut 56. Borgar-
ráði var því ritað bréf og óskað
eftir að skrifstofustjóri upplýsti
hvaða lagaheimild, reglugerð eða
byggingarskilmálar stæðu til þess
að unnt væri að rifta lóðareign
Brimborgar hf. Borgarráð frestaði
afgreiðslu erindis skrifstofustjórans
og skoraði á hann að svara bréfi
Brimborgar hf. Skrifstofustjórinn
sendi svarbréf en gat ekki vísað í
lagaheimild fyrir riftun. Brimborg
hf. skrifaði borgarráði enn og ítek-
aði kröfu um að borgarráð og Brim-