Morgunblaðið - 05.12.1992, Side 40

40
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1992
SJONARHOLL
Trefjar í fæðunni
ÞEGAR hvatt er til neyslu á
hollari fæðu er rætt um nauðsyn
þess að hún innihaldi trefjar, en
þær eru sagðar veita vörn gegn
vissum sjúkdómum og stuðli að
betri heilsu. Það eina sem skort
hefur í umræðuna er betri skil-
greining á þvi hvað trefjar eru,
í hvaða fæðutegundum þær er
helst að finna og hvernig þær
vinna í líkamanum.
Menn hafa frá fomu fari vitað
að grænmetisneysla væri heilsu-
samleg og út frá þeirri þekkingu
hafa menn, nú á síðustu áratugum,
dregið þá ályktun að trefjar væm
heilsubætandi. En þær leysa ekki
allan vanda, segir Allan McKenzie
í grein sem birtist í Science News
fyrir nokkru og vitnar hann þar í
rannsóknir Qölda vísindamanna á
þessu sviði.
Áhættuþættir sjúkdóma
fjölmargir
í greininni segir, að þeir vísinda-
menn sem reynt hafi að tengja
áhættu hjartasjúkdóma og ristil-
krabbameina því magni treíja sem
fólk neytir, hafi þeir veitt þvi at-
hygli að fleiri þættir koma þar við
sögu, eins og erfðir, neysluvenjur,
lífsstíll, menningarumhverfi og
efnaskipti. Jafnvel þegar vitað er
að sumar tegundir treíja geti lækk-
að blóðþrýsting er ekki að fullu Ijóst
hvemig það skeður. Bent er á að
þörf sé á frekari rannsóknum á
starfsemi meltingarvegarins þ.e.
maga, smáþarma og ristils ef tre§-
ar eigi að vera marktækar á sviði
læknisfræðinnar.
Samsetning treíja
fjölbreytileg
Treijar eru að jafnaði sá hluti
plöntunnar sem menn geta ekki
melt. Þó að undir grænmeti falli
ólíkar fæðutegundir eins og papr-
ika, rabarbari og bókhveiti, þá inni-
halda trefjar flölbreytilega sam-
setningu, allt frá þéttu óuppleysan-
legu tréni eins og það sem gerir
sellerístöngla stífa, að gúmmí-
kenndum uppleysanlegum trefjum
í höfrum. Vísindamenn hafa fundið
það út, að sumar tegundir trefja
virka eins og svampur og draga til
sín skaðlegar fitusýrur og flytja
þær frá þörmunum. Aðrar laða að
sér fítu með rafhleðslu. Bakteríur
gerja enn annan flokk trefja í sýr-
ur, sem breyta sýrustigi þarma og
hindra kólesterólmyndun í lifur.
Það er þessi fjölbreytilega starf-
semi trefja sem hefur orðið til þess
að fólk er hvatt til að borða fæðu
sem inniheldur trefjar.
Áhrif trefja á gallsýrur
í ljós hefur komið, að sumar
trefjategundir lækka kólesteról
Trefjar í fæðu eru nauðsynlegar en þær leysa ekki allan vanda.
með því að binda efnasambönd sem
kölluð eru gallsýrur. Maðurinn og
Qölmörg spendýr bijóta niður kó-
lesterólið í lifrinni og mynda gall-
sýrur sem svo hjálpa til við melt-
ingu á fitu í þörmum. Smáþarmam-
ir draga síðan gallsýrumar til sín
og nota þær aftur. Starfsemin er
flókin. Pektín, sem eru fjölsykrur,
em hlaupkenndar og uppleysanleg-
ar tre§ar, þær em í ávöxtum og
grænmeti og binda gallsýmr. Trefj-
ar draga til sín gallsýmr svo smá-
þarmamir ná ekki að draga þær
til sín aftur. Þegar gallsýmr hverfa
sem úrgangsefni úr líkamanum í
stað þess að fara í endumotkun,
verður lifrin að bijóta niður meira
af kólesteróli til að bæta upp tapið.
Uppleysanlegar treQar eins og í
höfrum virðast vinna eins og pekt-
ín.
Umbreyttar gallsýrur
Varað er við að breyta mataræði
of hratt. Þeir sem hafa áhyggjur
af hjartasjúkdómum og borða mik-
ið magn af höfmm, í þeim tilgangi
að hreinsa smáþarma af gallsýmm,
geta átt í vandræðum þegar sýr-
umar ná til ristilsins. Þar umbreyta
bakteríur stærri gallsýmm í minni
gallsýmr (sem auka hættu á ristil-
krabba). Smærri gallsýrur valda
ekki krabbameini sjálfar, heldur
verka þær sem krabbameinshvati
og auka hættu á krabbameini þeg-
ar þær komast í samband við raun-
vemlegan krabbameinsvalda. Það
sem kemur hinum heilusræktar-
sinnuðu til hjálpar er að sumar
trefjar, sérstaklega óuppleysan-
legar treflar í hveitihýði, hindra
skaða í ristli af völdum þessara
gallsýra.
Áhrif hveitihýðis á ristil
Hveitihýði eða (All Bran) sér um
að hlífa ristlinum á marga vegu
m.a. með því að auka umfang
hægða, en það getur dregið úr
þéttni á þessum minni gallsýmm.
Hveitihýðið getur dregið úr magni
þessara gallsýra með því að auka
sýmstigið í ristlinum. En bakteríur
sem umbreyta gallsýrum þrífast
ekki vel í umhverfi þar sem sýra-
stig er of hátt. Komið hefur fram
í |-annsóknum á rottum að aukið
kalk í fæðunni dregur úr flölgun
krabbameinstilfella í ristli og evr-
ópskar rannsóknir hafa leitt í Ijós,
að hjá fólki sem borða kalkauðugar
mjólkurafurðir er ristilkrabbamein
sjaldgæfara en hjá hinum sem ekki
neyta þeirra.
Ör frumuskipting í ristli og
krabbamein
Það hefur vakið athygli, að hjá
þeim einstaklingum sem lifað hafa
af krabbamein í ristli, flagna frum-
ur í þekjuslímhúð ristilsins af helm-
ingi hraðar en eðlilegt er. Þar
gæti verið um mistök að ræða í
fmmuskiptingu sem aftur gæti
gert ofvirkar fmmur krabbameins-
myndandi. Þessar hröðu frumu-
breytingar em taldar geta átt þátt
í hve oft ristilkrabbamein tekur sig
upp aftur. Gallsýmmar gætu einn-
ig gert ristilinn viðkvæmari fyrir
krabbámeini þar sem þær erta slím-
húðina og örva framubreytingar.
Mismunandi trefjar hafa
mismunandi áhrif
Vísindamönnum er að verða ljóst
hvemig efnasambönd mismunandi
trelja framkalla mismunandi áhrif.
Sem dæmi geta pektín í gulrótum
og greipaldinum lækkað kólesteról,
þrátt fyrir að efnasamsetningin sé
mismunandi og þær starfi á mis-
munandi hátt. Rannsóknir munu
leiða í ljós á hvem hátt ákveðnir
hlutar fmmusameinda í trefjum
vinna. Árið 1985 tókst að einangra
olíur úr treflum byggs og hýði sítr-
usávaxta sem hafa áhrif á kóleste-
rólmyndun.
Nauðsynlegt að neyta
blandaðra trefja
Þar sem uppleysanlegar og
óuppleysanlegar trefjar em svo
samtengdar og erfitt hefur reynst
að skilja áhrif þeirra á illkynja vöxt
í ristli og hjartasjúkdóma, ætti fólk
forðast að borða aðeins eina
ákveðna tegund trefja. Bent er á
að mjög stífur matarkúr með mikið
af uppleysanlegum trefjum geti oft
lækkað kólesteról í blóði. Það gæti
hjálpað þeim sem hætt er við
hjartasjúkdómum en ekki nauðsyn-
lega hinum sem ekki em í áhættu-
hópi - og aukið hættu á ristil-
krabbameini.
Mikil neysla á trefjum getur
einnig komið í veg fyrir að líkam-
inn nái að draga til sín steinefni
úr fæðunni og valdið skorti á kalki
og zinki sérstaklega hjá eldra fólki
og bömum. Hveitihýði dregur úr
hæfileika smáþarma til upptöku á
kalki úr fæðunni og að koma því
inn í blóðrásina. Blöndun trefjateg-
unda er mjög mikilvæg. Ef borðað-
ar em fæðutegundir sem innihalda
óuppleysanlegar trefjar eins og
hveitihýði, matvæli úr hveiti, brún
grjón og soðnar linsubaunir og svo
fæðutegundir sem innihalda upp-
leysanlegar trefjar eins og epli,
banana, sítmsávexti, gulrætur,
bygg og hafra, getur blöndunin
verið vel ásættanleg bæði fyrir þá
sem vilja lækka kólesterólið og
draga úr hættu á krabbameini.
M. Þorv.
JólíÞjóð-
minjasafni
Islands
JÓLADAGSKRÁ Þjóðminjasafns
íslands hefst sunnudaginn 6. des-
ember kl. 15 á degi heilags Nikul-
ásar. Þá verður opnuð jólasýning
safnsins. Á henni getur að líta
sýnishorn ýmissa hugmynda sem
myndlistarmenn hafa gert af ís-
lensku jólasveinunum.
Á sýningunni em dæmi um karl-
mannaföt frá fyrri tíð og í tengslum
við þau er efnt til nokkurs konar
hugmyndasamkeppni meðal sýning-
argesta um það hvernig íslenskir
jólasveinar hafa litið út. Auk þess
em á sýningunni ýmsir kirkjumunir,
sem veita innsýn í kirkjuferðir og
helgihald.
Við þetta tækifæri kveikir borg-
arstjórinn í Reykjavík, Markús Örn
Antonsson, á jólatré safnsins og fé-
lagar úr Bamakór Grensáskirkju
syngja nokkur lög undir stjóm Mar-
grétar J. Pálmadóttur.
Næstu helgi á eftir, eða 12. des-
ember, kemur Stekkjastaur til
byggða. Þá verður viðbúnaður í safn-
inu til að taka á móti honum kl.
11.15. Síðan koma jólasveinarnir
einn af öðrum daglega í safnið allt
þar til Kertasníkir rekur lestina á
aðfangadag jóla.
Fjölskyldu-
dagur í Arseli
FJÖLSKYLDUDAGUR verður
laugardaginn 5. desember í fé-
lagsmiðstöðinni Árseli I Árbæ
milli kl. 14 og 16.
Sýnt verður leikritið Krimmi eftir
Michael Green og auk þess afrakstur
ýmissa áhugahópa sem hafa verið
starfandi undanfarið. Allt er því frá
unglingum komið og framkvæmt af
þeim. Einnig verður kaffi á könnunni
og heimabakaðar piparkökur.
Stungið
af eftir
ákeyrslu
VITNI óskast að því er ökumaður
keyrði utan í bláa Suzuki Swift
bifreið, R-51720, á bflastæði
Verðbréfamarkaðs íslandsbanka
við Ármúla, fimmtudaginn 3. des-
ember. Atvikið átti sér stað á
milli kl. 17.15 og 18.15 og er um
tilfinnanlegt tjón fyrir eigenda
bifreiðarinnar að ræða þar sem
það nemur tugum þúsunda króna.
Ef einhver hefur orðið vitni að
ákeyrslunni er hann vinsamlega
beðinn um að hafa samband í
síma 629953.
Amerískir svefnsófar
ums Marco
13-16 húsgagnaverslun
Langholtsvegi 111, sími 680 690
Verð frá kr. 69.000 afbverð
Opið laugardag frá kl.
og sunnudag frá kl.
Með einu handtaki
breytir þú þessum
gullfallega sófa í alveg
meiriháttar rúm.
Listaverka- og happdrættís-
almanak Þroskahjáipar
HIÐ árvissa listaverka- og happdrættisalmanak Landssamtaka
Þroskalyálpar er komið út fyrir árið 1993. Að venju er almanakið
prýtt myndum af grafíklistaverkum þrettán íslenskra listamanna.
Samstarf Þroskahjálpar við ís-
lenskt myndlistarfólk hefur frá
upphafi verið heilladrjúgt þar sem
almanakið er helsta tekjulind
Þroskahjálpar og hefur auk þess
borið hróður listafólksins víða. Al-
manakið hefur unnið sér fastan
sess enda vandað og eigulegt. Jafn-
framt gildir hvert almanak sem
VZterkurog
k-/ hagkvæmur
auglýsingamiðill!
tólf happdrættismiðar og í ár með
tuttugu vinningum. Meðal vinninga
er Suzuki sportbíll og þrjár myndir
eftir listamanninn Erró sem gaf
samtökunum umrædd verk. Al-
manakið kostar 1.000 kr. er aðeins
gefið út í 18.000 eintökum og eru
því vinningslíkur miklar.
Almanakið er til sölu á skrifstofu
Þroskahjálpar, Suðurlandsbraut
22, Reykjavík, í bókaverslunum á
höfuðborgarsvæðinu og hjá sölu-
fólki á flestum stöðum á landinu.
Sölufólk Þroskahjálpar mun bjóða
almanakið til sölu í heimahúsum á
næstu vikum og treysta samtökin
á stuðning almennings nú sem
endranær.
(Fréttatilkynning)