Morgunblaðið - 21.12.1993, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 21. DESEMBER 1993
41
Aðrir ráðherrar lýstu vanda sem
við er að glíma eins og því að skrifa
þyrfti allar kennslubækur upp á
nýtt því hinar fyrri væru gegnsýrð-
ar af lofi um Enver Hoxha og út-
gáfu hans af marxisma eins og
reyndar allt skólakerfið. Albanir
þurfa að mennta þjóð sína upp á
nýtt. Utanríkisráðherrann lýsti
miklum áhyggjum vegna ástandsins
í ríkjum fýrrum Júgóslavíu og ekki
síst hafa Albanir áhyggjur af bræð-
rum sínum og systrum í Kosovo.
Staða kvenna í Albaníu
Á eftir ríkisstjórninni settust full-
trúar stjórnarandstöðunnar við há-
borðið. Þeim bar öllum saman um
að miklar breytingar hefðu átt sér
stað í Albaníu og engin leið lægi
til baka, þótt margt mætti betur
fara í stjórnarháttum.
Ég spurði þá stjórnarandstæð-
inga um stöðu kvenna í Albaníu
m.a. í ljósi þess að engin kona hefði
komið til að ræða við okkur. Mér
var svarað því til að staða alb-
anskra kvenna væri ekkert lík því
sem tíðkaðist meðal íslamskra ríkja
þótt meirihluti Albana væru taldir
múslimir. Albanir væru Evrópuþjóð.
Flestar konur hefðu stundað vinnu
utan heimilis um áratuga skeið en
þær hefðu staðið utan við þau póli-
tísku átök sem átt hafa sér stað í
landinu og eru afar fáar innan
valdakerfisins. Ég komst að því síð-
ar að ástandið hefur þróast konum
heldur í hag, því hin nýju stjórn-
völd hafa t.d. heimilað fóstureyð-
ingar sem voru bannaðar áður og
þær sækja sér háskólamenntun í
stórum stíl sem áður var skömmtuð
en atvinnuleysið bitnar að sjálf-
sögðu mjög á þeim. „Við höfum
mikið verk að vinna í málefnum
kvenna,“ sagði einn þingmannanna
albönsku.
Nú var orðið áliðið dags og næst
á dagskrá að heilsa upp á Berisha
forseta.
Berisha er læknir og átti þess
kost að menntast erlendis vegna
þess að hann var í náðinni hjá
Hoxha. Hann var þó ásamt Nano
einn af þeim sem hófu lýðræðisbylt-
inguna og er nú einn áhrifamesti
maður landins. Hann sagði með
glampa í augum að stjórn Lýðræðis-
flokksins ætlaði að einkavæða allt,
jafnvel vegina! Við nánari athugun
kom í ljós að einkavæðingarhug-
myndirnar ná hvorki til mennta-
kerfisins né heilbrigðiskerfisins og
Berisha var bent á að betra væri
að kynna sér vel reynslu annarra
þjóða af einkavæðingu. Forsetinn
ræddi mikið um áform Albana í
atvinnumálum og útflutningi og var
hinn bjartsýnasti á möguleika
þeirra í ferðaþjónustu og matvæla-
framleiðslu, en óneitanlega varpaði
ástandið í nágrannaríkjunum
skugga á framtíð Albaníu.
Dísætt Sprite og
Whitney Houston
Eftir fundinn með forsetanum
var haldið beint til konungshallar-
innar sem reist var á valdatíma It-
ala í síðari heimsstyrjöldinni. Þegar
höllin hafði verið reist gerði kóngur
sér lítið fyrir og stakk af. í þessu
fagra húsi sem notað er til móttöku
gesta var borin fram herleg máltíð
í boði þingforseta. Ég gat þó ekki
annað en kímt þegar ég smakkaði
fordrykkinn því hann var dísætt
Sprite og sannaðist þar enn dálæti
Albana á gosdrykkjum, nema að
þeir séu svona hófsamir á áfenga
drykki í anda spámannsins Múham-
eðs.
Mér þótti það táknrænt fyrir
þenna heim sem ég var stödd í að
þetta kvöld sofnaði ég út frá söng
Whitney Houston „I will always
love your“ sem hljómaði frá veit-
ingahúsi í grenndinni. Skyldi ég
vakna aftur næsta morgun við
bænakall múslima?
Næta dag var fundi haldið áfram
og nú var röðin komin að minni-
hlutahópum, trúarsöfnuðum lands-
ins og frjálsum félagasamtökum.
Inn gekk æðsti prestur múslima í
svörtum kufli og með vefjarhött
rétt eins og úr 1001 nótt. í kjölfar
hans kom prestur frá gísku rétt-
trúnaðarkirkjunni líka klæddur í
svartan síðkjól með háan hatt og
mikið skegg. Kaþólski biskupinn
sem von var á reyndist veikur.
Staða trúarhópanna er einfaldlega
þannig að þeir eru að byrja nánast
frá grunni. Öll trúarbrögð voru
bönnuð á Hoxha-tímanum og eignir
voru gerðar upptækar, m.a. var
kirkjum breytt í körfuboltavelli. Nú
standa yfir samningar milli rikis
og trúarhópa um að þeir fái eignir
sínar til að baka svo og um helgi-
hald. Mér þótti skemmtilegt að
heyra að nú hafa jólin verið leyfð
að nýju!
Hin grimma fortíð
Mjög athyglisvert var að hlýða á
sjónarmið fyrrverandi pólitískra
fanga í Albaníu. Talið er að um 20%
Albana hafa setið í fangelsi í Hox-
ha-tímanum fyrir mismunandi mikl-
ar „sakir“. Nú eru um 350 þúsund
manns í landinu sem teljast fyrrver-
andi pólitískir fangar, fólk sem er
misjafnlega vel á sig komið andlega
og líkamlega eftir pyntingar og ein-
angrun. Fyrrverandi fangar hafa
stofnað samtök og vilja að sérstak-
lega verði tekið tillit til þeirra í fé-
lagslegri þjónustu enda augljóst að
margir þurfa á aðstoð að halda. Sá
sem þarna var í forsvarí var ekki
fangi sjálfur en faðir hans sat í
fangelsi um árabil og hvarf síðan
sporlaust. Eftir fall kommúnista fór
hann að grafast fyrir um örlög föð-
ur síns og komst að því að hann
hafði verið drepinn. Við nánari
könnun fundust fjöldagrafir og lík-
amsleifar fólks sem greinilega hafði
verið skotið í höfuðið eða limlest.
Eftir fundinn sýndi hann mér mynd-
ir sem teknar höfðu verið af gröf-
um, líkum og einstökum beinum
sem voru vægast sagt óhugnanleg-
ar.
Síðasti hópurinn sem kom á okk-
ar fund voru blaðamenn sem bar
saman um að þrátt fyrir einstaka
árekstra við stjórnvöld svo sem
handtökur blaðamanna og það að
ríkisstjórnin réði ríkisfjölmiðlunum,
væri ekki saman að líkja við fyrri
tíma, menn væru að feta sig áfram
á braut fjölmiðlafrelsisins. í landinu
eru gefin út 249 blöð þannig að
flóran er ríkuleg og ekki að furða
þótt ýmislegt sérkennilegt stingi
upp kolli.
Þar með var fundarhaldi lokið
en ég hef hér aðeins stiklað á stóru.
Það má ljóst vera að Albanir eiga
langt í land og að þeir þurfa að ljúka
miklu lagastarfi og endurnýjun áð-
ur en þeir geta gengið inn um dyr
Evrópuráðsins sem fullgildir félag-
ar. Stjórnkerfí þeirra er enn gegn-
sýrt gömlum venjum og m.a. eiga
þeir eftir að taka dómstóla og fang-
elsismál í gegn áður en gott lag
telst komið á. Þá er greinilegt að
grunnt er á því góða milli núver-
andi og fyrrverandi stjórnarherra
en það breytir ekki því að hvaða
skoðun sem menn hafa eiga allir
að njóta mannréttinda og réttlætis
fyrir dómstólum.
Eitt lítið fíkjutré
Undir kvöld þennan síðari fund-
ardag héldu nefndarmenn í ferð út
að ströndini til borgarinnar Durres.
Á leiðinni blöstu við niðurnídd hús,
vegurinn var holóttur þótt malbik-
aður væri, en bílstjórinn eins og
reyndar allir ökumenn keyrði eins
og hann væri með andskotann á
hælunum, lá á flautunni og sveifl-
aði sér fram úr öðrum bílum í sí-
fellu. Meðfram vegum, út á ökrum,
upp í hlíðum og fjöllum blöstu alls
staðar við hin forljótu loftvarn-
abyrgi Envers Hoxha. Leiðtoginn,
sem frú hans sagði hafa verið mest-
an mann sem nokkurn tíma hefði
fæðst í Albaníu, átti von á árás
heimsvaldasinna á hveiju augna-
bliki. Til að búa þjóðina til vamar
lét hann reisa 700 þús. — segi og
skrifa sjö hundruð þúsund — loft-
varnabyrgi byggð úr sérstaklega
styrktri og járnbentri innfluttri
steinsteypu og staðsetti þannig að
hver og einn gæti hlaupið fyrirvara-
laust í skjól. Þvílík stjómviska.
Hafnarborgin Durres er
ævagömul og talið er að þar séu
a.m.k. þijár borgir hver ofan á ann-
arri. Þama höfðu Rómveijar bæki-»
stöð og menn vissu m.a. um hring-
leikahús þar sem skylmingaþrælar
börðust. Maður einn í borginni gróð-
ursetti fíkjutré í garði sínum árið
1966. Hann skildi ekkert í því að
tréð óx ekki neitt og fór að athuga
jarðveginn í garðinum. Þá kom
hann niður á hleðslur og holrými
og kallaði til réttbær yfirvöld til að
kanna hvað þarna leyndist. I ljós
kom að hann hafði komið niður á
einn útgang hringleikahússins. Búið
er að grafa upp hluta leikhússins
en til að það komi allt í ljós þarf
að_fjarlægja fjölda húsa.
í Durres rétt eins og í Tirana
blasti við skemmtilegt fyrirbæri
sem kennt er við Miðjarðarhafið.
Götumar voru troðfullar af fólki
sem reikaði fram og aftur í góða
veðrinu, heilsaðist og spjallaði sam-
an. Mér fannst gaman að sjá hve
karlmennirnir vom innilegir hver í
annars garð. Þeir leiddust um göt-
urnar og þegar þeir heilsuðust með
handabandi fylgdi koss á báðar
kinnar.
Af óðaverðbólgu og
Skanderbeg
Næsta morgun lögðum við enn
land undir fót, þau sem ekki áttu
að fljúga á braut fyrr en síðdegis,
en áður þurfti að gera upp reikning-
ana á hótel Dahji. Stjórnvöld höfðu
hrósað sér mjög af árangri í bar-
áttu við verðbólguna í landinu, en
þama inni á hótelinu geisaði óða-
verðbólga. Verðið á herbergjunum
hafði hækkað um allt að helming
frá því sem um var samið fyrirfram
og var ekki í nokkru samræmi við
„gæðin“. Það var þrefað og prúttað
og tókst að ná verðinu nokkuð nið-
ur. Austurríski þingmaðurinn fékk
himinháan reikning og spurði
hvemig á þessu stæði. „Þér voruð
í brúðhjónasvítunni,“ var svarað.
„Já, en ég hefur verið giftur í 20
ár,“ svaraði hann, „og engin var
konan til að njóta sælunnar með í
svítunni." Hann náði verðinu niður.
Leiðin lá nú upp í fjöllin að skoða
leifar miðaldakastala þjóðhetjunnar
Skanderbegs sem uppi var á 15.
öld. Skanderbeg var prins sem sam-
einaði þijú lénsríki Albaníu í eitt
og vann sér það til frægðar að
stöðva framsókn Tyrkja inn í Evr-
ópu um 20 ára skeið.
Við rústir kastalans hefur verið
reist lítið safn sem tileinkað er
Skanderbeg og þar er saga hans
sögð í máli, myndum og munum.
Mikill fjöldi bóka hefur verið skrif-
aður um hann, þær fyrstu skömmu
eftir dauða hans. Krakkar höfðu
safnast saman við safnið og sátu
fyrir ferðamönnum. Þau seldu póst-
kort en reyndu líka að sníkja sitt
lítið af hveiju. Lítill og sætur strák-
ur elti mig á röndum, þóttist skrifa
í lófa sinn og sagði: stíló, stíló.
Hann var að biðja um penna. Því
miður hafði ég bara einn hálftóman
tússpenna á mér en lét hann góðfús-
lega af hendi. „See you later,“ sagði
sá litli.
Albanir eiga langt í land
Þarna uppi í fjöllunum var afar
fagurt, hh'ðarnar skógi vaxnar og
mikið um nýrækt því Albanir eru
að reyna að bæta upp mikið skógar-
högg sem á rætur að rekja til elds-
neytisskorts undanfarinna ára. Það
vakti athygli mína í þessari ferð
að hvergi sáust vélar á ökrum, held-
ur var fólk að vinna með haka. Ég
sá einn traktor keyra eftir vegi. Á
öðrum stað voru menn að hlaða
múrsteinshús en þeir höfðu ekkert
annað en múrskeið og hrærðu
steypuna (eða límið) með handafl-
inu einu. Landið var ákaflega þurrt
eftir mikið þurrkasumar og lítið í
ám. Albana bíður enn einn vetur
með matarskort, en það var ekki
annað að heyra en að þeir væru
bjartsýnir á framtíðina svo framar-
lega sem ófriðurinn nálgast ekki '
lándamæri þeirra enn meir með
þeim hætti að bræður þeirra og
systur í Kosóvó eigi í hlut.
Síðdegis þennan dag settist ég
um borð í ungverska flugvél með
ólgu í maga og moskítóbit á hönd-
um og fótum. Ég verð að viður-
kenna að ég var fegin að fara því
þrátt fyrir vingjarnlegt viðmót var
eitthvað þrúgandi við andrúmsloft-
ið, líkt og eitthvað ósagt lægi í lofti.
Flugvélin hóf sig á loft og brátt var
Tirana að baki. Fyrir neðan var
landið þurrt en fagurt. Fjöllin nál-
guðust en í eitt þeirra hafði verið
hoggið risastórum stöfum: Hoxha.
í þessu landi er fortíðin alls staðar
nálæg og eflaust mun það taka
Albani langan tíma að létta af sér
byrðum þeirra þrúgandi stjórnar-
hátta sem héldu þúsundum manna
föngnum, byggðu upp vellystinga-
og forréttindakerfi flokksbrodda á
kostnað almenning. Það verður for-
vitnilegt að fylgjast með þróuninni
og því óhjákvæmilega uppgjöri sem
þarf að eiga sér stað við fortíðina.
Það eru blikur á lofti í norðri en
hamingjan forði Albönum frá styij-
öld og blóðugum innri átökum.
Höfundur er þingkona.
Skemmtileg bók um fólk
I bókinni Milli sterkra stafna segja sögu sína á lifandi og
skemmtilegan hátt tólf manns úr mismunandi starfsgreinum, meðal
annarra bílstjóri, bókari, bryti, skipstjóri, verkstjóri og vélstjóri.
Viggó Maack, skipaverkfræðingur:
„Einu sinni var sonur minn, þá þriggja eða fjögurra
ára, með mér í Kaupmannahöfn þar sem Gullfoss var
í slipp. Við stóðum á brúarþaki Gullfoss þegar stóru
tankskipi var hleypt af stokkunum við hliðina á okkur.
Það var stórfenglegt að sjá þetta ferlíki renna í sjóinn.
Þegar þetta var afstaðið hnippti sonur minn í mig:
- Pabbi, láttu þá gera þetta aftur, sagði harrn, með óbilandi
trúnaðartrausti á getu föður síns.“
„Likast til er það þó rétt hjá henni að ég líkist móður minni. Mér hefur
fundist það á síðari árum. Enginn hefur haft eins mikil álnif á mig og
hún. Hún var hafsjór af fróðleik, ekki síst varðandi kveðskap og kenndi
mér allar vísur sem ég kann. Mörg tilsvör hennar hittu í mark og eru
mér minnisstæð. Eitt sinn þegar ég var nýkominn ffá námi í Banda-
ríkjunum vorum við að ræða saman og greindi á um eitthvað.
- Mamma mín, nú er ég búinn að ganga í tvo háskóla, heldurðu að ég
viti þétta ekki? sagði ég við hana í glensi.
- HeyrðuViggó, sagði hún, róleg að vanda, það var bóndi austur á
Héraði og hann átti bolakálf sem saug tvær beljur, en hann varð aldrei
atmað en naut!“
Trausti Kristinsson, bílstjóri:
„Mér ftnnst mikið til um hvað ungu fólki standa
margar leiðir opnar í dag og hvað við eigum orðið
mikið af vel menntuðu og mannvænlegu fólki. Þó
get ég ekki varist því að undrast hvað þjóðinni nýtist
þessi menntun illa.Við getum ekki þverfótað fyrir
fræðingum sem reikna og reikna og gera fínar áætlanir sem hljóta lof
og athygli en standast aldrei. Þetta fólk má heldur ekki vera að því að
öðlast starfsreynslu, fmnst það geta hlaupið yfír hana úr þvi það hefur
setið á skólabekk. Það situr nokkra vetur uppi í háskóla, sækir kannski
námskeið hjá Stjórnunarfélaginu og fer á námstímabilinu í kynnisferðir
í fyrirtæki. Kemur í rútu með skólafélögum sínum til að líta á Granda,
Eimskip, Kassagerðina og fleiri vel rekin fyrirtæki. Fer síðan út á
vinnumarkaðinn að námi loknu og er ráðið í yfírmannsstöðu hjá
fyrirtæki sem það hefur haft hálftíma viðdvöl í."
Afar skenmitileg og óvenjnleg viðtalsbók
- prýdd fjölda ljósmynda.
é>
ALMENNA BÓKAFÉLAGIÐ HF
- góð bók um jólin
Strendurnar við Adríahafið eru svo til ósnortnar og þar sjá menn
fyrir sér ferðamannaparadís.
HVÍTA HÚSIP / SÍA