Morgunblaðið - 21.12.1993, Blaðsíða 16
16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 21. DESEMBER 1993
t
Klippimynd-
ir með texta
Eyfirskar byggð-
ir og búskapur
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Ragna Sigurðardóttir: Borg
Útg. Mál og menning, 1993.
Þetta mun vera fyrsta skáldsaga
Rögnu Sigurðardóttur. Hún snýst
um Úllu og Vöku og Loga og gerist
í borg. Sú borg er ef til vill Reykja-
vík og eru ýmsar tilvísanir í að það
sé vettvangur sögunnar.
Þó er þetta ekki Reykjavík eins
og við þekkjum hana, umhverfis
hana eru borgarmúrar, hverfi sem
þess vegna gæti verið Arbæjar-
hverfi er eyðilegt ogþar býr naum-
ast hræða. Lestir bruna um borg-
ina, fljótið er gult og mengað. En
þetta gæti líka verið einhver annar
staður og annar tími..Yfír borginni
virðist grúfa óskilgreinanleg ógn
og skuggar. Inní skuggunum eru
kannski einhverjar mannverur þó
þær sjáist ekki. Stemninglýsing
Bókmenntir
Eðvarð Ingólfsson
Bjarki Bjamason
Klara og Kölli.
Frá hvirfli til ilja 1993.
Klara og Kölli nefnist nýtt íslenskt
ævintýri. Það minnir að sumu leyti
á jóladagatal Sjónvarpsins, a.m.k.
hvað formið varðar. Kaflamir eru
24 og aðalpersónan Klara, 12 ára,
sér Kölla fyrst á mynd á jóladagatal-
inu sínu en síðan birtist hann henni
Ijóslifandi í skókassa í bílskúrnum
heima hjá henni. Kölli er furðuvera
og lítill púki í orðsins fyilstu merk-
ingu. Honum líður best í myrkinu,
þykir sögur sem enda illa skemmti-
legastar og er mjög í nöp við allt
jólahald; fær þá „jólasóttina". Sagan
lýsir samskiptum Klöru og Kölla
annars vegar og Klöru og pabba
hennar hins vegar.
Þegar innviðimir eru skoðaðir
nánar dregur verulega í sundur með
þessari sögu og jóladagatali Sjón-
varpsins. Höfundur beitir stíl sem
er afar sjaldséður í bamabókum.
Honum þykir t.d. ástæða að taka það
fram að pabbi Klöru „reki við“ á
bls. 5, henni leyfist á bls. 48 að segja
honum „að troða Vogi upp í rassga-
borgarinnar er það besta í sögunni.
Höfundur er að leika sér með
þetta og það gæti verið hið áhuga-
verðasta. Það gæti einnig verið
áhugavert að í sögunni eru aðeins
þrjár persónur, Úlla, sem vinnur í
álverksmiðju, Logi auglýsinga-
teiknari og Vaka þýðandi.
Líklega er verið að rannsaka
samskipti/samband þeirra þriggja.
Líklega á að fléttast saman draum-
ur, virkileiki, auglýsingahugmyndir
Loga, áhrif borgarinnar á þau þijú.
Eða kannski er höfundur eitthvað
allt annað að fara. Það er ekki
gott að segja né heldur að sjá hvert
hann er að fara.
Það er hlaupið til og frá í textan-
um, mikið um breytingar á letri,
sumt á það sjálfsagt að þýða aug-
lýsingahugmyndir Loga sem koma
stundum eins og skrattinn úr sauð-
arleggnum og skipta ekki ýkja
miklu.
Allar þessar leturbreytingar til
tið á sér“, vinkonur hennar reykja
án þess að sögumaður finni nokkuð
að því, dálítið er um blótsyrði og
sköpuð er stemmning í kringum
áfengisneyslu fullorðinna. Það getur
vel verið að einhveijum hálfstálpuð-
um unglingum verði skemmt yfír
frásögnum af þessu tagi en að mínu
mati veikja þær söguna til muna.
Það er nefnilega ýmislegt annað já-
kvætt við hana. Stíllinn er að öðru
leyti t.d. léttur og hraður og greini-
Iegt að sá sem skrifar ævintýrið get-
ur vel haldið á penna. Kölli er ágæt-
lega gerð persóna frá höfundarins
hendi og tal hans og ýmis uppátæki
fyndin. Samskiptum hans og Klöru
er lýst á skemmtilegan hátt. Hins
vegar er frásögnin af samskiptum
feðginanna nokkuð yfirborðsleg.
Mér virðist að höfundur sé með
þessu ævintýri að storka hinum hefð-
bundnu, ljúfu og fallegu jólasögum
sem notið hafa hylli barna í áranna
rás. Það er allt í lagi að menn fari
nýjar leiðir og gagnrýni ýmiss konar
„helgislepju" ef þeim býður svo við
að horfa - en þá mega þeir ekki
sleppa sér alveg lausum eins og hér
virðist gert. - Nokkrar ljósmyndir
prýða bókina. Þær eru eru velheppn-
aðar og góð tilbreyting frá teikni-
myndum.
Ragna Sigurðardóttir
og frá virka tilgerðarlega umfram
allt vegna þess að þær þjóna ekki
né hjálpa textanum. Það er verið
að raða orðum saman, oft ljómandi
vandvirknislega. En er verið að
segja sögu? Saga verður ekki til
úr orðunum einum nema eitthvað
sé á bak við þau.
Persónumar þijár era eins og
klippimyndir með texta framan á
sér. Fyrsti kaflinn, sem segir frá
Úllu að koma úr vinnunni, er lífleg-
ur og ég fór að hugsa um að þetta
væri sniðugur frásagnarmáti og
forvitnilegur og Úlla sömuleiðis.
En að þessum fyrsta kafla loknum
virðist höfundur hugsa sér eiskipta
um skoðun og þessar þijár persónur
hafa ekkert að gera. Þau era öll
þijú ósköp leiðinleg. Vera þeirra í
bókinni virðist þjóna þeim tilgangi
einum að því er ég fékk séð að
höfundurinn komi frá sér texta sem
á að virka dulúðugur, fullur af
merkingu og symbólisma en er við
nánari athugun fjarlægur, flatur
og rýr. Ástarævintýrið í bókinni
gerir hvorki til né frá. Persónur sem
holdgerast ekki skipta ekki máli
hvort sem þær gefa einhveijar yfir-
Iýsingar eða eru í athöfnum.
Það er ágætt að höfundar spreyti
sig á nýjum stílgerðum en þessi
formalismi þar sem allt er lagt í
umgjörðina finnst mér ósköp mikið
plat.
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Rúnar Ármann Arthúrsson:
HAFSTEINN Á ELDINGUNNI.
228 bls. Iðunn. Reykjavík, 1993.
Ævi Hafsteins Jóhannssonar
hefur verið viðburðarík. Og storma-
söm stundum. Hann hefur lengi
verið búsettur erlendis og siglt í
kringum hnöttinn. Hnattferð telst
ekki til einsdæma nú á dögum. En
Hafsteinn sigldi þetta — einn á
báti! Það hafa sárafáir leikið eftir.
Akurnesingur er hann að upp-
rana, fæddur þar og uppalinn.
Hann hafði lengi stundað sjóinn
hér heima áður en hann fluttist af
landi brott, mun þá hafa verið
kenndur við skip sitt, Eldinguna,
sem heiti bókarinnar minnir á, og
raunar »landsþekktur af þeirri út-
gerð« eins og segir í bókinni. Haf-
steinn er sannkallaður atorkumað-
ur. Og skjótur til framkvæmda
jafnan. »Detti mér eitthvað í hug
framkvæmi ég það strax.« Hér
heima langaði hann að færast
meira í fang en aðstæður leyfðu.
Ástæða þess að hann hvarf héðan
mun því hafa verið sú að hann
fann hér ekki viðnám krafta sinna.
Kjarkur hans verður ekki í efa
dreginn né áræði til skjótra ákvarð-
ana. Slíkum manni tjóir sjaldnast
að hanga við heimasnagana, vill
heldur reyna eitthvað nýtt, leita á
ókunnar slóðir, freista gæfunnar í
framandi umhverfi. Hversdags-
menn njóta dagdrauma sinna og
láta þar við sitja. Hafsteinn lætur
hendur standa fram úr ermum.
Hann hefur því frá mörgu að segja
í þessum endurminningum sínum.
Sjóferðasögur hans era að sjálf-
sögðu kjarni bókarinnar. Ber þar
hæst hnattferðina. Sá sem er lang-
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Eyfirðingar hafa löngum sýnt
héraði sínu, lýsingu þess, lífsháttum
manna_ og sögu, verðuga ræktar-
semi. í hug mér koma mörg og
vönduð rit: Lýsing Eyjafjarðar,
bækur um Siglufjörð, Olafsfjörð,
Dalvík, Akureyri, Skriðuhrepp, ritið
frá Hvanndölum til Úlfsdala og
Byggðir Eyjafjarðar 1973. Vafa-
laust er um fleiri rit að ræða, þó
að ég muni ekki eftir þeim í svip-
inn. En þetta er nokkuð.
Hið mikla rit Byggðir Eyjafjarðar
er ný útgáfa af áðumefndu sam-
nefndu verki, raunar meira en ný
útgáfa, því að þetta er nýtt rit,
framhald þessa fyrra. Hér er skráð
Saga Búnaðarsambands Eyjafjarð-
ar 1970-90. Síðan tekur við um-
fjöllun einstakra sveitarfélaga. Er
byijað á nyrstu byggðinni, Grímsey,
síðan haldið suður að vestan frá
Siglufirði inn í fjarðarbotn og þaðan
norðureftir að austan. Þeim tveimur
hreppum í Eyjafirði sem teljast til
Þingeyjarsýslu er sleppt. Alls verða
þetta fimmtán sveitarfélög.
Umfjöllun hefst hveiju sinni á
sveitaríýsingu og fylgir henni gott
yfirlitskort. Þá er fjallað um einstök
býli. Á einni blaðsíðu er mynd, lýs-
ing jarðar, stærð ræktaðs lands og
búrekstur. Á annarri blaðsíðu er
greint frá núverandi ábúendum og
eigendum (1990) ásamt mynd af
þeim og að lokum er ábúendatal
aftur til aldamóta, ef um það ræð-
ir. Fjallað er um kirkjur, samkomu-
hús og eyðibýli eftir því sem við á.
Ritverk þetta er einstaklega
vandað í alla staði. Sveitarlýsingar
eru vel samdar, einkar skýrar og
málæðislausar og kortin sem gerð
hafa verið sérstaklega fyrir þetta
ritverk eru afar góð. Allar myndir
í ritinu, yfirlitsmyndir, myndir af
býlum, kirkjum, samkomuhúsum
tímum saman aleinn á úthafinu og
stefnir að fjarlægu takmarki
gengst undir próf sem ekki er
sennilegt að allir stæðust. Margs
konar hættur geta steðjað að.
Reynir þá fyrst á úthald og þraut-
seigju, að ekki sé talað um jafn-
vægi hugans, þegar svo líða vikur
og mánuðir að maður verður að
þreyja eins og hann sé einn á jörð-
inni.
En sögumaðpr segir reyndar frá
ýmsu fleira sem á daga hans hefur
drifíð. Sumt er frásagnarvert, ann-
að lítt merkilegt. Vantar nokkuð á
að bókin sé sem heild svo skipuleg
sem æskilegt hefði verið. Þó erfitt
sé að greina hvað hvor um sig legg-
ur til bókar af þessu tagi, sögumað-
ur og skrásetjari, verður hinn síðar
nefndi að leggja klárar línur áður
en hann byijar verkið, hlýða á allt
sem sögumaður segir en velja síðan
og hafna, skera niður, skeyta sam-
an, auka við og fella úr. Enginn
segir svo vel og skipulega frá að
frásögn hans standist síðan óbreytt
sem skrifaður texti. Sögumaður
horfir á efnið innan frá og gerir
sér ekki alltaf grein fyrir hvemig
lesandinn, sem kemur til með að
horfa á það utan frá, kann að
meta það. Skrásetjarans er að átta
sig á því. Frásagnir af bernsku-
brekum sögumanns og í framhaldi
af því hugleiðingar um íslenskt
réttarfar eru hvergi ómerkar í
sjálfu sér en skerpa á engan hátt
línurnar í svipmynd þeirri sem les-
andinn gerir sér af sögumanni,
jafnvel þvert á móti. Þar og víðar
hefur skrásetjara láðst að vinna
nógu vel úr efninu með þejm afleið-
ingum að honum hefur ekki tekist
að blása í söguna þeim lífsanda sem
efni hennar gefur annars tilefni til.
Ekki ber þó svo að skilja að
og ábúendum eru litmyndir og hafa
flestar þeirra verið teknar vegna
þessarar útgáfu. Er það mikill kost-
ur því að með því móti fæst gott
samræmi og öll áferð verður betri
og ritið því mun fallegra og eigu-
legra.
Eyjafjörður er svo stórt og marg-
breytilegt hérað að þar á ekki við
eitt kennileiti viðvíkjandi landbún-
aði. Afskekktar, margar sveitir
finnast þar en einnig búsældarlegar
og dropadijúgar. Fyrir þær er Eyja-
fjörður rómaður sem landbúnaðar-
hérað. Rit þetta ber að sjálfsögðu
með sér að víða er búið stórt, bygg-
ingar góðar og staðarlegt heim að
líta. En einnig er þá sögu að lesa
sem einkennir margar sveitir, að
sums staðar hafa á þessu tuttugu
ára tímabili jarðir lagst í eyði eða
hefðbundinn búskapur dregist veru-
lega saman. Þetta er tími „loðdýra-
ævintýrsins" sem lék marga grátt,
tími framleiðsluhafta og ýmissra
annarra hremminga. Kúm hefur
t.a.m. fækkað frá 1975-1989 úr
6.528 í 5.666. Sauðfjárræktin hefur
dregist saman enn meir eða úr 42
þúsundum í 26 þúsundir fjár frá
1970-90. Nýjar búgreinar hafa
raunar skotið upp kollinum eða lítið
stundaðar greinar aukist, s.s.
hrossarækt, svínarækt, hænsna- og
alifuglarækt, grænmetisrækt og
loks er að nefna ferðaþjónustu sem
fest hefur rætur á þessum áratug-
um.
Um allt þetta fæst glöggt og
gott yfirlit. Fyrst almennt yfirlit í
uppþafskafla ritsins, Búnaðarsam-
band Eyjafjarðar, og síðan í ein-
stökum greinum, þegar til jarðanna
kemur.
Ritstjórnin og hjálparfólk hennar
hefur unnið vandað og gott verk.
En ritstjóm skipuðu Guðmundur
Steindórsson, Jóhannes Sigvalda-
son og Kristján Sigfússon.
Hafsteinn Jóhannsson
Hafsteinn á Eldingunni sé ekki all-
vel læsileg bók þegar öllu er á
botninn hvolft. Sæfarar og sigl-
ingamenn geta vafalaust nokkuð
af henni lært. Og enn einu sinni
sannast að margt gerist á sæ, en
sýnu fleira á lífsins ólgusjó!
----------♦ ♦ ♦-----
Nýjar bækur
■ Út eru komnar þijár nýjar þýdd-
ar skáldsögur; Hulin augu, eftir
Else-Marie Nohrs. 148 bls. Þýð-
andi Skúli Jensson. Komatímar
koma ráð eftir Erik Nerlöe. 176
bls. Þýðandi Edda Ársælsdóttir.
Hamingjudraumar eftir Barböru
Cartland. 176 bls. Þýðandi Skúli
Jensson.
Útgefandi er Skuggsjá. Allar
bækurnar eru settar og prentað-
ar í Prentbergi, Kópavogi, og
innbundnar í Félagsbókbandinu-
Bókfelli, Kópavogi. Verð hverrar
bókar er 1.984 krónur.
Nýjar bækur
Sögukaflar o g ræð-
ur Olafs Sveinssonar
ÚT er komin bókin „og turninn
rís hærra og hærra“ eftir Olafs
Sveinsson.
í kynningu útgefanda segir: „Hér
er um að ræða allnýstárlega bók
þar sem beitt er óvenjulegum að-
ferðum við að nálgast tilfmningar
sögupersóna - tilfinningar sem
flestir ættu að þekkja af eigin raun.
í stuttum söguköflum og ræðum
nær Ólafur að túlka hugmyndir og
lífssýn persóna sinna, sem sumar
búa að biturri reynslu og þurfa að
takast á við vandamál sem erfitt
er að nálgast á varfærinn hátt.
Textinn er stundum hugljúfur og
stundum ógnandi, en hann ögrar
ávallt Iesandanum og knýr hann til
að horfast í augu við sjálfan sig
og þann sammannlega veraleika
sem bókin lýsir. “
Ólafur hefur áður birt ljóð í ýms-
NÝSTÁRLEGT
JÓLAÆVINTÝRI
Ólafur Sveinsson
um tímaritum. Bókin er 40 bls. að
lengd og kostar 1.680 krónur.
Margt gerist á sæ
i
i
t
t..
I
i
I
K
I
I
i
■
i