Morgunblaðið - 19.10.1994, Blaðsíða 20

20 MIÐVIKUDAGUR 19. OKTÓBER 1994
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
í Deiglunni
1930-1944
LISTASAGA
Listasafn íslands
MÁL OG MENNING
Sýningarskrá: Frá Alþingishátíd til
lýðveldisstofnunar. Aðfararorð. Is-
lenzkur samfélagsannáll. Myndlistar-
annáll. Landið, Maðurinn og hugar-
heimur hans. Listamannadeilur.
ByggingarlLst. Hönnun, stiklað á
stóru. Söguleg ár. Annáll helstu bók-
menntaviðburða. Leikhúsmál. Drög
að tónlistarannál. Innkaup til Lista-
safns íslands. Æviatriði rayndlistar-
manna. Helstu heimildir
í SAMBANDI við hina viða-
miklu sýningu Listasafns íslands,
í tilefni 50 ára afmælis lýðveldis-
ins, var gefin út mikið og vandað
rit er nefnist „í deiglunni 1930-
1944“ Listrýnirinn hefur ekki orð-
ið var við beinar umsagnir um
bókina í fjölmiðlum, hvemig sem
á því stendur, en hins vegar hefur
hennar verið getið að einhverju
um leið og hinnar viðamiklu sýn-
ingar í sölum safnsins. Sjálfri sýn-
ingunni fer senn að ljúka, og mun
þó standa viku lengur en áætlað
var eða til 23. október, en þá verð-
ur stokkað upp í sölunum á efri
hæðinni, en hins vegar mun hlut-
inn á neðri hæðinni fá að halda
sér eitthvað áfram.
Það ætti að vera óþarfí að geta
þess hér að framkvæmdin hefur
vakið mikla athygli, einkum er-
lendra ferðamanna, en hins vegar
gera innlendir sér ekki fulla grein
fýrir því hve merkileg sýning er
hér á ferð og hef ég orðið var við
að margur veit ekki að hún stend-
ur yfír ennþá. Verður það að skrif-
ast á reikning fjölmiðla, sem fæst-
ir halda vöku sinni á menningar-
sviðinu. Eitt er borðleggjandi, að
sýningin verður aldrei endurtekin
í þessu formi enda tilefnið afmark-
að og einstætt. En hér kemur líka
til sljóleiki nútímamannsins sem á
undir högg að sækja vegna innan-
tómrar síbyljunnar er á honum
dynur úr öllum áttum.
En það eykur einmitt þörfina á
stöðugu upplýsingaflæði, ef hinir
mikilsverðari viðburðir eiga ekki
að mæta afgangi og týnast, eins
og mér sýnist hafa orðið um ágæta
sögusýningu Þjóðminjasafnsins og
Skjalasafns íslands í Aðalstræti
6, en ég kom að lokuðum dyrum
og myrkvuðu rýminu á dögunum.
Það er þannig ekki nóg að birta
veglegar fréttir af opnun stórsýn-
inga, heldur verður að halda þeim
fram á einhvem hátt allan tímann,
því að slíkt er fáfengilegt arga-
þrasið að fljótt fymist fyrir.
Það gildir yfírleitt um slíkar
sýningar erlendis að eftir því sem
á sýningartímann líður eykst að-
sóknin og erfiðara verður að nálg-
ast þær vegna örtraðarinnar.
Margur sem geymt hefur sér að
skoða þær, kemur á vettvang og
verður þá þröng á þingi, því að-
streymið er oftar en ekki yfírþyrm-
andi fyrir.
Aftur á móti er reglan yfírleitt
sú í höfuðborg íslands að aðsókn
á listviðburði er mest fyrstu dag-
ana, en dettur svo niður og er í
hæsta lagi jöfn og viðunandi fram
HLUTI af Kjarvalsmynd á kápu bókarinnar.
að síðustu sýningarhelgi, en tekur
þá fjörkipp. Undantekningarnar
eru mjög fáar svo langt sem ég
man aftur í tímann.
Hér er um sýningu að ræða sem
alla varðar og eins og menn geta
séð af upptalningunni að ofan er
leitast við að gera öllum listgrein-
um skil, þótt skiljanlega sé megin-
áherslan lögð á myndlist.
Auðvitað getum við ekki borið
okkur saman við stórþjóðir vegna
smæðar okkar og takmarkana
listasafnsins, en ætla mætti að
öllum þegnum landsins komi það
við sem nefna má kjölfestu líf-
rænnar þjóðmenningar í sjálf-
stæðu ríki. Þrátt fyrir takmarkan-
ir húsnæðisins telst
sýningin merkilega
skilvirk sem skapaði
að sjálfsögðu þörf
fyrir að framkvæmd-
inni væri fylgt úr
hlaði með viðamikilli
úttekt á tímabilinu í
máli og myndum.
Og hér var vel
staðið að verki með
sýningarskrá í bókar-
formi, sem er 223
síður í stóru broti
prýdd fjölda litmynda
af listaverkum auk
svart-hvítra mynda,
sem svo alfarið fylgja
annálum merkisvið-
burða á öðrum lista-
sviðum.
Ritið er í svipuðu
broti og veglegustu
íslenzku lista-
verkabækurnar, en
vægi hennar telst al-
veg sérstakt, því hún
tekur fyrir og kryfur
afmarkað tímabil í
íslenzkri listasögu.
Þó má koma fram að
eins og á sér stað um
aðrar opinberar
framkvæmdir á lista-
sviði, skynjar maður
hraðann á útgáfunni
og tímahrakið er opn-
unardagur sýningar-
innar nálgaðist og þannig saknar
maður helst úttektar á hveiju ein-
stöku myndverki og svo eru sumir
hinna dekkri litatóna full svartir
og líflausir. En yfirleitt hefur lit-
greiningin tekist merkilega vel
miðað við allar aðstæður.
í ritinu er mjög mikið af þýðing-
armiklum upplýsingum og heim-
ildum sem ekki hafa legið á lausu
til þessa. Bókinni er fylgt úr hlaði
með ítarlegum aðfararorðum eftir
Beru Nordal. Kemur hún m.a inn
á þá merkilegu staðreynd, að þrátt
fyrir fréttir og myndir af herná-
NÍNA Tryggvadóttir: Frá Ól-
afsvík (1942).
minu varð það, eða einstakir þætt-
ir þess, listamönnum aldrei að
myndefni. En grannt skoðað telst
það raunar mun fleira sem þeim
varð ekki að myndefni sem þó var
í næsta sjónmáli og mun það m.a.
stafa af því, að þrátt fyrir að hinn
frásagnarlegi og táknræni þáttur
myndlistarinnar væri áberandi í
verkum þeirra og þau þannig í
ríkum mæli bókmenntaleg fylgdu
þeir viðtekinni hefð erlendis frá.
Þeir fengu einnig litla uppörvun
til slíkra myndefna, því að fólk
sóttist sem aldrei fyrr eftir lands-
JÓN Þorleifsson: Súlur (1929).
ÞORVALDUR Skúlason: Frá Reykjavíkur-
höfn (1931).
lagsmyndum í híbýli sín, einkum
frá æskuslóðum.
Ekki þarf annað en að skoða
ljósmyndir sem teknar voru á
tímabilinu, til að uppgötva mýgrút
frábærra myndefna, sem mynd-
listarmennimir litu ekki við. Og
hvað hernámið snertir var það lík-
ast óværu á þjóðarlíkamanum og
eftir slíkum viðfangsefnum sóttust
alvarlega þenkjandi myndlistar-
menn tímanna síður. Það er upp-
lýsandi að fá samféiagsannálinn,
en hann hefði ásamt myndlistar-
annálnum mátt vera ítarlegri. Hins
vegar er grein Júlíönu Gottskálks-
dóttur um myndlist tímabilsins hin
athyglisverðasta, þótt henni hætti
til að alhæfa og gera upp á milli
listamanna, sem síður á við í slíku
heimildarriti. Mestum tíðindum
sætir þó grein Aðalsteins Ingólfs-
sonar um listamannadeilurnar,
sem voru miklar og óvægar allt
tímabilið. Hér voru menn hörunds-
árir og kemur einangrunin hvergi
betur fram og hefur þetta lítið
breyst, þótt upprunalegu deilurnar
hafí verið hatrammari og persónu-
legri að því leyti að ekki var verið
að skafa af hlutunum né tala tung-
um tveim. Þannig mátti Jón Þor-
leifsson, sem í tvo áratugi skrifaði
reglulega í Morgunblaðið, þola
mikið níð um listsköpun sína, þótt
nú sé almennt viðurkennt að árin
sem um ræðir voru frjóasta tíma-
bil listar hans og hann þá í röð
fremstu málara þjóðarinnar, eins
og ýmis öndvegisverk hans eru til
vitnis um eins og „Súlur“ (1929)
og„Gijótaprammi“ (1940).
Skrif Jóns um myndlist, sem
hófust 1929 urðu m.a. þess vald-
andi að hann var ráðinn að blaðinu
sem fastur gagnrýnandi 1932, og
það varð vísir að reglulegri og al-
mennri myndlistarumræðu á land-
inu. Jón er þannig brautryðjandi
að reglulegri umfjöllun um mynd-
list, en hann varð líka að gjalda
þess og geldur því miður enn,
enda hefur málefnaleg rökræða á
listir aldrei verið hátt skrifuð á
landi hér.
Fyrir þá sem nú lifa og ekki
þekkja til tímabilsins, eru skrif
þessi hin furðulegustu, en um leið
mjög upplýsandi, því hugarfarið
hefur lítið breyst í tímans rás. Hér
áttust aðallega við leikmenn og
skólaðir listamenn og fagleg skrif
um myndlist nær óþekkt fyrir-
bæri. Því miður einkenndust þau
af hagsmunapoti og pólitík sem
þau gera í alltof ríkum mæli enn
þann dag í dag. En þetta tvennt
hefur einnig verið dragbítur sam-
taka myndlistarmanna alla tíð og
í mun ríkara mæli og frumstæðari
en annarra listafélaga. Vel væri
að áhugamenn um listir læsu
þennan kafla vel og rökræddu sín
á milli, því að þar koma fram
mörg þau einkenni í eðli íslendinga
sem við sem um listir fjöllum verð-
um alltof vel varir við enn þann
dag í dag. Eðliskosti sem gera það
að verkum að fæstir vilja taka að
sér að skrifa listrýni.
En svo komu líka fram skrif sem
voru sem ljósblik og lyftu umræð-
unni á hærra svið, og þannig rekst
maður á blaðaúrklippu er markar
viðhorf hins ágæta málara Þor-
valdar Skúlasonar til myndsköp-
unar.
„Til þess að málverk innihaldi
eitthvað af magni lífsins, verður
því að yfírfæra lit náttúrunnar í
líf lita og lína, koma þessu þannig
fyrir á myndfletinum, að þar skap-
ist lífræn heild. Takist þetta er
myndin heilsteypt verk sem lifír
eigin lífi, óháð fögrum eða ófögr-
um „mótívum". Fegurð hennar er
þá innfalin í því, að málaranum
hefur tekist að móta einhver aðal-
einkenni hins lífræna í náttúrunni
í efni sit.“
Ber að þakka öllum er hér lögðu
hönd að svo úr varð fögur bók,
og hvetja sem flesta að nálgast
ritið, jafnframt er rétt að minna
á að sýningunni fer senn að ljúka.
Bragi Ásgeirsson.