Morgunblaðið - 19.10.1994, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 19. OKTÓBER 1994 23
AÐSENDAR GREINAR
Helgi Hálfdanarson
Leikgerð
AÐ UNDANFORNU hefur
nokkuð verið rætt um það fyrir-
bæri sem á leikhúsmáli kallast
leikgerð. Þær umræður hafa far-
ið fram í útvarpi og blöðum, á
fundum og víðar á mannamót-
um. Einkum þykir álitamál
hversu langt höfundur leikgerð-
ar geti gengið, þegar hann hag-
ræðir verki annars manns að
eigin geðþótta, án þess að fram
komi nýtt hugverk, sem hann
hljóti sjálfur að kalla sitt.
Þessu er kannski vandsvarað
nema fyrir liggi almennt viður-
kennd skilgreining á því hug-
taki, sem orðið leikgerð á að
vísa til. En þar virðist eitthvað
á skorta. Að minnsta kosti er
það orð hvergi að finna í orða-
bókum. Nokkuð föst málvenja
hefur þó skapazt um merkingu
þess. Það hefur verið látið tákna
leikverk, sem gert er upp úr
öðru skáldverki, einkum eldra
leikriti, með áhrifamiklum breyt-
ingum á sjálfri formgerð þess,
svo sem verulegum brottfelling-
um og tilfærslu á texta, ellegar
öðrum aðgerðum sem raska eðli
þess eða tímaskeiði.
Þykja mætti sjálfsagt, að eftir
slíkar aðfarir veri verk ekki leng-
ur kennt við frumhöfund sinn
án fyrirvara, heldur eignað höf-
undi leikgerðar með fullri ábyrgð
hans. En sú ábyrgð hlyti að veita
honum fullt frelsi til að gera við
verkið hvað sem honum sýndist.
Þá yrði fliítt hans leikverk, sem
frumhöfundur yrði varlega
bendlaður við. Þó gæti það farið
eftir atvikum, hversu smekklega
hirm nýi höfundur teldist ijalla
um frumverkið. En það er önnur
saga.
Nokkuð hefur gætt þess sjón-
armiðs, að leikverk megi eftir
sem áður teljast verk frumhöf-
undar, þó að brottfellingar séu
afdrifaríkar og atriði færð til í
textanum, ef allt sem eftir stend-
•ur telst frá honum komið. Víst
má þetta þó orka tvímælis. Oft
hefur undirritaður á það bent,
hve hraklega þess háttar aðgerð-
ir hafa stundum bitnað á verkum
Shakespeares, sem reyndar eru
mjög viðkvæm í þessu tilliti.
Þegar þau eru stytt, þarf vita-
skuld að gæta þess, að efnis-
þráður haldist óslitinn. Það sem
hægt er að fella brott, er því
öðru fremur sá heillandi skáld-
skapur, sem er sjálft mark Sha-
kespeares á verkum hans. Þetta
hef ég einhvern tíma leyft mér
að kalla svo, að þá sé Shake-
speare rekinn út úr sínum eigin
verkum.
Setjum svo, að leikara yrði
falið að flytja kvæðið Gunnars-
hólma á samkomu. Vegna
þrengsla á dagskrá yrðu honum
skammtaðar þijár mínútur til
flutningsins. Hann þyrfti því að
stytta kvæðið um helming. En
þetta væri létt verk. Vitaskuld
yrði hann að halda til haga sjálfri
frásögninni af því, þegar þeir
bræður, Gunnar og Kolskeggur,
ríða frá rausnargarði hæstum
undir Hlíð áleiðis til strandar,
þar sem stígið skal á borðfagra
skeið, sem bíður þess fyrir landi
að flytja þá báða í útlegð. En á
miðri leið snýr Gunnar aftur, því
nú áttar hann sig á því, hvað
hlíðin er fögur. Það sem auk
þessa hefur sagt verið í kvæð-
inu, er ekki annað en náttúrulýs-
ing, sem kemur ekki þessum
meginþræði sögunnar við, að
minnsta kosti ekki beinlínis. Og
kjarni málsins skal hreinsaður
af öllu óþarfa-glingri. Næst
kæmu línurnar um grimmlega
fjendur sem ijötruðu góðan
dreng í heljar böndum. Og ioks
væri tilvalið, að láta kvæðið enda
á línunUm þar á undan: „Því
Gunnar vildi heldur bíða hel/ en
horfinn vera fóstuijarðar strönd-
um.“
Nú væri öllu réttlæti full-
nægt. Sá þáttur úr jarðfræði-
sögu íslands, sem fólginn er í
kvæðislokum Jónasar um „hól-
mann“, á hingað lítið erindi.
Hér væri hvert einasta orð
sprottið upp úr frumkvæðinu
sjálfu. Og spyija mætti: Gæti
leikarinn þá ekki með fullum
sanni sagzt flytja kvæðið Gunn-
arshólma eftir Jónas Hallgríms-
son? Ýmsum kynni að þykja það
meira en váfasamt. Naumast
yrði þessi nýi Gunnarshólmi
eignaður öðrum en leikaranum
sem þá „kvæðisgerð" setti sam-
an, þó væntanlega yrði hann
ekki formálalaust sagður aleinn
um hituna. Kannski gæti hann
sagzt flytja kvæði Jónasar
„stytt“, ef hvorki væri haggað
orði né línur fluttar til umfram
það sem af-brottfellingum leiddi.
Fyrir því mætti kallast nokkur
hefð. Og skal þó ósagt látið,
hvernig Jónas brygðist við svo
sanngjörnum leiðréttingum.
Ósjaldan þykir þörf á að færa
klassísk leikverk „til nútímans“,
því áhorfendur tækju ekki mark
á „hundleiðinlegum safngrip-
um“; auk þess sé þeim fyrirmun-
að að skilja fyrr en skellur í tönn-
um. Þessum fágaða bókmennta-
smekk má oft fullnægja án telj-
andi endurbóta á texta. Skugga-
Sveinn gæti skálmað út úr helli
sínum í gúmmístígvélum með
sína skammbyssuna í hvorri
hendf og grenjað: „Drepum,
drepum!“, til þess að minna
áhorfendur á skálmöld vorra
daga. Atgeir væri hvort sem er
tilgangslaust að sýna nútíma
Islendingum, sem ekki bæru
neitt skynbragð á þvílíkt appar-
at. Síðan væri þjóðráð að láta
Ketil skjóta sýslumannsblókina,
til dýrðar hollri bjartsýni, áður
en tjaldið félli.
Ef þetta héti túlkun á
Skugga-Sveini Matthíasar,
mætti hún kallast hæversk og
viturleg hjá þeirri útreið sem Lér
konungur sætti í nafni Sha-
kespeares sjálfs fyrir nokkrum
áruin á leiksviði í Reykjavík, þar
sem erlendur afburða-leikstjóri
var að verki. Sá ætlaði aldeilis
ekki að sólunda snilli sinni á
steindautt og drepleiðinlegt leik-
rit, sem áhorfendur væru fyrir
löngu orðnir leiðir á, þó að þeir
hefðu aldrei séð það áður.
Við þennan nýja Skugga-
Svein væri þrátt fyrir allt ekkert
að athuga, ef hann væri fluttur
í nafni þess sem leikgerðina
semdi, og síra Matthías ekki
borinn fyrir verkinu.
Víst má svo virðast sem á bak
við ýmsar leikgerðir laumist sú
hégómlega árátta sumra leik-
stjóra að setja sem gleggst sín
eigin fingraför á klassísk verk,
svo að ekki fari milli mála hver
það er, sem með snilligáfu sinni
bjargar því sem bjargað verður.
Hins vegar væru litil hyggindi
að eigna sér einum verkið, því
betra er að kallast frumlegur
leikstjóri en ófrumlegur höfund-
ur.
SYNING
/ tfoar f9. ofrt.
A*ó Irl. XS-fff

ROBEX 320 LC 32 tonn
Hlaðin aukabúnaði!
* CAPO tölvukerfi.
* Rafmagnsdæla fyrir eldsneytisáfyllingu.
* Miðstöð, loftkæling, sóllúga, útvarp.
* Sterkar hlífar, varahluta- og verkfærasett.
* Höfuðstöðvar HYUIMDAI eru í Hollandi.
Frábær gæöi — ótrúlegt verö
Sparíð MILLJÓNIR
. og veljið
w Skútuvoai 12A. 104
Skútuvogi 12A, 104 Reykjavík Sími 812530
ATH.:
einnig
YANMAR
smágröfur
HYUNDAI
VÖKVAGRAFA
Vertii Mffi í lakkqnli %eÍB!
Á Bylgjunni frá 1. ■ 29. október.
Þátttökuseðlar leiksins eru á Ágætis kartöflupokum.
Það eina sem þátttakendur þurfa að jjera er að klippa
miðann af pokanum og setja hann í Agætis póstkassa
eða senda til Bylgjunnar, Lynghálsi 5, frá 1. til 29. október.
Dregið verður úr lukkupottinum á hverjum virkum degi
á Bylgjunni. Þrjú hundruð heppnir þátttakendur fá
1000 kr. úttektarmiða á Hard Rock Cafe. Og sá allra
heppnasti fær nýjan Renault Twingo frá Bílaumboðinu hf.
að verðmæti kr. 838.000.-, sem dreginn verður út
laugardaginn 5. nóvember í beinni útsendingu á Bylgjunni.
DNNO tíVNflBOnÐ ViOlSVÐNlSAIÐnV