Morgunblaðið - 19.12.1996, Page 56

56 FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREIIMAR
Hvað eru beingreiðslur
og hverjum til hagsbóta?
UPP ER komin mikil umræða
um beingreiðslur til bænda í fram-
haldi af tveimur fyrirspurnum sem
bornar eru fram á Alþingi. Eins
og oft vill verða er umræðan villt
og líkleg til að festa ranghug-
myndir í sessi. Eða var það til-
gangurinn að sparka enn í þann
atvinnuveg sem mest hefur lagt á
sig sl. 6 ár til að bæta hag heimil-
anna í landinu?
Ekki hefur verkalýðshreyfmgin
sótt gull í greipar fyrirtækjanna á
þessu tímabili þrátt fyrir batnandi
tíð í atvinnurekstri. Ríkisvaldið
hefur á sama tímabiii skapað fyrir-
tækjunum allt annað umhverfi
með breytingu á skatta- og tolla-
lögum og fært álögur upp á eina
5 milljarða af fyrirtækjum yfir á
almenning í landinu. Á sama tíma
hefur ríkið lækkað opinber fram-
lög til stuðnings landbúnaði u.þ.b.
40% og er stærsti sparnaðurinn í
fjárlögum. Engin ein stétt hefur
lagt jafn stóran skerf til þjóðar-
sáttar og bændur - því er það
einelti sem landbúnaðurinn býr við
umhugsunarefn ekki síst að harð-
ast hafa gengið fram í frekari
kröfugerð á bændur hagfræðingar
ASÍ.
Kjarabætur sóttar í
vasa bænda
Sú var tíð að ASÍ átti öfluga
forystumenn, einn þeirra var As-
mundur Stefánsson sem stóð að
þjóðarsáttarsamningunum 1990.
Ekki hygg ég að það hafí verið
ætlan hans að sækja eingöngu
kjarabætur í vasa bænda né viiji
að ASÍ gerði atvinnu-
veg, sem veitir þús-
undum félagsmanna
atvinnu, óstarfhæfan.
Skora ég á nýjan for-
seta ASI, Grétar Þor-
steinsson, að ræða
þessi mál í forystu-
sveit sinni og setja sig
inn í staðreyndir máls-
ins og biðja hina hag-
fræðimenntuðu
starfskrafta að gæta
hófs í málflutningi á
meðan.
Þakkarvert er
hvernig BSRB hefur
haft allt annan mál-
flutning í frammi og vandaðri
vinnubrögð í garð landbúnaðarins
þó beinir hagsmunir séu þar minni
en hjá ASÍ.
ASÍ hlýtur að klofna ef ekki
verður breyting á málflutningi,
landsbyggðarfólk sem sækir lifi-
brauð sitt í þjónustufyrirtæki land-
búnaðarins hlýtur að snúast til
vamar fleipri hagfræðiforystunn-
ar í ASI. Eg skal viðurkenna það
hér að ég batt miklar vonir við
nýjan forseta ASI og mér finnst
að öll hans framkoma bendi til að
þar fari sanngjarn maður sem
ekki hallar réttu máli.
Matvara lækkar
í verði
Það liggur fyrir úr gögnum
Hagstofu Islands hver verðþróun
landbúnaðarvara hefur verið frá
1991 til dagsins í dag samkvæmt
neysluverðsvísitölu. A þessu tíma-
bili hefur vísitala
neysluverðs hækkað
um 13,4% en kjöt og
kjötvörur hafa aðeins
hækkað um 0,3%,
mjólkurafurðir og egg
hafa lækkað um 5%,
séu þessar afurðir
vegnar saman hafa
þær lækkað í verði um
2% að meðaltali. Öll
aðföng og allt annað
hefur hækkað í verði
á þessu tímabili. Ég
spyr: Hverjar væru nú
skuldir heimilanna í
landinu ef bændur
hefðu ekki af sann-
girni sætt sig við þá skerðingu sem
raun ber vitni? Bið ég Grétar Þor-
steinsson að láta vinnumenn sína,
hagfræðingana, sem em ráðnir en
ekki kjörnir til neins, reikna út
hver væri skuldastaða heimilanna
og launafólksins ef landbúnaður-
inn hefði krafist þess að allt fylgdi
þeim hækkunum sem átt hafa sér
stað sl. 6 ár.
Beingreiðslur eru
jafnaðarmennska til
launamanna
Beingreiðslur eru ekki styrkir
til bænda og segja ekkert um af-
komu bænda. Þær eru hluti af
framleiðslukostnaðarverði vörunn-
ar. Beingreiðslurnar eru niður-
greiðslur til heimilanna og jöfnun-
araðgerð til þeirra sem búa við
lakari kjör og fjölskyldna sem
þyngri hafa framfærslu, bein-
greiðslur koma daglega á hvers
Guðni Ágústsson
manns disk í lægra verði á hollum
mat.
Það var ömurlegt að sjá um-
fjöllun DV á dögunum þar sem
reynt var að telja fólki trú um
að beingreiðslur væru ölmusa eða
styrkur til bænda. íslenska ríkið
er að gera nákvæmlega sama
hlutinn og viðgengst í Evrópu að
tryggja að allur almenningur, rík-
ir og fátækir, hafi aðgang að
góðum mat á skikkanlegu verði.
Hér er þetta kerfi mjög einfalt
og gegnsætt, í Evrópusamband-
inu er kerfið flókið og óskiljan-
Iegt. Hvar á ríkið að stuðla að
jöfnuði lífskjara ef ekki má stuðla
að lægra matarverði?
Beingreiðslur eru nú um 4 millj-
arðar, vissulega há upphæð en
kemur hveiju einasta heimili í
landinu að gagni. Þetta er ein af
mörgum aðferðum ríkisins til að
jafna kjör, nefna má að barnafólk
fær 5,1 milljarð í bamabætur og
Engin stétt hefur lagt á
sig stærri skerf til þjóð-
arsáttar en bændur,
segir Guðni Agústsson,
sem telur mál að einelti
í garð landbúnaðarins
linni.
barnabótaauka, skuldugir húseig-
endur fá 3,6 milljarða eða næstum
jafnháa upphæð og beingreiðslur
í vaxtabætur. Ennfremur jafnar
ríkið hag fólks á fleiri sviðum í
skóla- og heilbrigðismálum. Hér
má nefna styrk til útgerðar eða
sjómanna í svokölluðum sjó-
mannaafslætti, en Morgunblaðið
greinir frá því laugardaginn 14.
des. sl. að þessi skattaafsláttur sé
1,5 milljarðar. Ég tek fram að ég
styð það að sjómenn sem dvelja
löngum stundum frá fjölskyldu
sinni búi við góð kjör en í þessu
tilfelli mætti halda því fram að
hér væri um styrk til útgerða að
ræða en ekki sjómanna. Útgerð
styrkt þar um 1,5 milljarða eða
um 40% af beingreiðslum til
bænda sem ættu að heita bein-
greiðslur til neytenda því þær eru
til þeirra.
Lokaorð
Bændur hafa hagrætt og gefið
eftir af sínum kjörum og ef saga
síðustu 6 ára er skoðuð af sann-
girni hafa þeir bætt kjör heimil-
anna í landinu með lægra verði á
nauðsynjum eins og hér var rakið.
Launaskerðing bænda á sama
tímabili nemur trúlega fast að 30%
og að ætla að sækja þangað meira
er ekki raunhæft eða sanngjarnt.
Beingreiðslur koma bústærð ekki
við og segja lítið um afkomu
bænda af því þær eru neytenda-
styrkur og til þess greiddar af rík-
inu.
Bið ég nú alla sanngjama menn
að gefa bændum starfsfrið. Þeir
hafa ekkert til saka unnið. Þetta
fólk vinnur myrkra á milli og er
á lágu kaupi. Við eigum bændur
sem framleiða einhveijar bestu
matvörur í heimi. Það er hart að
segja það en kannski verður það
að vera krafa bænda að íslending-
ar gangi í Evrópusambandið en
þar skortir nú ekki styrkina. Þar
fá margir úr digrum sjóðum mikið
fyrir lítið. Allavega væri það harð-
ur dómur um verkalýðshreyfingu
sem afrek hefur unnið á þessari
öld að halda því fram að ESB
væri betri hreyfing fyrir stritandi
fólk.
Höfundur er alþingismaður og býr
á Selfossi.
Þar sem sandurinn er
þakinn ísbjörgum
ÍSBJÖRG á Skeiðarársandi
BORGIN er enn í fasta svefni
klukkan sjö að morgni þegar við
leggjum af stað frá Umferðarmið-
stöðinni með rútu frá Vestfjarða-
leið. Ferðinni er heitið austur á
Skeiðarársand til að skoða ísbjörg-
in eftir hinar voldugu náttúru-
hamfarir. Hálfur máni skín á
dimmbláum vetrarhimni þennan
laugardagsmorgun 30. nóvember,
þremur dögum eftir að hringvegur-
inn var opnaður að nýju. Þegar
borgarljósin eru að baki grillir í
þunna snjóbreiðu á ásjónu land-
sins. Stjörnurnar kvikna ein af
annarri á himinhvelfmgunni og
skærust þeirra skín Venus. Krist-
ján bílstjóri ekur hratt á auðum
veginum og fararstjórinn, Jón
Jónsson jarðfræðingur, tekur brátt
að segja sögu Skeiðarárhlaupa
meðan dagur rennur.
Eldur sem nærist af vatni
Til eru gamlar munnmælasagn-
ir, að sönnu sveipaðar dulúð, um
Grímsvötn sem eldstöðvar í Vatna-
jökli þar sem eldur logaði og nærð-
ist af vatni. Elsta ritaða heimild
um eldgos í Grímsvötnum er hins
vegar frá um 1600 og er sú lýsing
bæði skáldleg og tilkomumikil.
Skaftfellingar hafa alltaf vitað að
samband er milli jarðeida í Gríms-
vötnum og hlaupa í Skeiðará. Árið
1919 römbuðu tveir Svíar fyrstir
manna á seinni öldum á Gríms-
vötn. Sagan segir að þeir hafi ver-
ið með hesta á jöklinum, en allt í
einu staðnæmdust hestarnir og
varð ekki mjakað úr sporunum.
Svíarnir könnuðu aðstæður og sáu
að þeir voru staddir á bjargbrún
og mikill gígur fyrir neðan. Þannig
gerðist tvennt í senn: Þeir fundu
Grímsvötn og hestarnir björguðu
lífí þeirra. Þeir kölluð gíginn Svía-
Á slóóum
Ferdafélags
íslands
V_________________________________
gíg og hæstu tindana á Gríms-
fjalli Svíahnjúka.
Grímsvötn komust í sviðsljósið
á ný við eldgos 1934 en gosinu
fylgdi stórhlaup í Skeiðará eins
og kunnugt er. Merkileg er sagan
af Hannesi Jónssyni pósti á Núps-
stað sem hélt með póst frá Skafta-
felli til Núpsstaðar á meðan á
hlaupinu stóð. Hann fór upp á
jökulinn, sem víða var mikið
sprunginn, og komst á leiðarenda
aðfaranótt páskadags eftir átján
stunda göngu , en þá hafði kyngt
niður miklum snjó.
Undir Grímsvötnum_ er lang-
stærsta jarðhitasvæði íslands og
jafnvel hið mesta í heimi hvað
varmaafl snertir. Þá eru Grímsvötn
virkasta eldstöð landsins en fimm-
tíu eldgos hafa orðið þar eftir land-
nám. Hraunkvikan undir jöklinum
er alltaf til staðar. Það er samspil
hennar við jökulbráð sem viðheldur
vatni í öskjunni og veldur Skeiðar-
árhlaupum, en þau koma að jafn-
aði á tíu ára fresti.
Um Grímsvötn og Skeiðarár-
hlaup má lesa í árbók F.í. 1993,
Við rætur Vatnajökuls eftir Hjör-
leif Guttormsson líffræðing og al-
þingismann.
í undraveröld íssins
Við þjótum áfram eftir mal-
bikuðum veginum. Það tekur að
rigna þegar við nálgumst Vík í
Mýrdal en þar fáum við okkur
morgunhressingu og höldum síðan
áfram ferðinni. Við höfum keyrt
út úr rigningunni og framundan
eru Núpsvötn og hinn svipmikli
Lómagnúpur sem fararstjórinn
kallar Lómanúp, „er aldrei kallað-
ur annað hér fyrir austan", segir
hann. Við tekur Skeiðarársandur
sem er um fjörutíu km langur.
Brátt komum við að skilti og á því
stendur: „22 km bráðabirgðaveg-
ur“. Kristján bílstjóri sveigir þar
af veginum og út á sandinn með-
fram Gígjukvísl. Þar liggja bílför
um allt. Við göngum síðan upp á
Ferðinni var heitið
austur á Skeiðarár-
sand, segir Gerður
Steinþórsdóttir, til að
skoða ísbjörgin eftir
náttúruhamfarirnar.
Sandgígur, en svo kallast gamlar
jökulöldur lítið eitt norðan við veg-
inn. Á háöldunni er sandfok og
fínlegur sandurinn smýgur í augu,
nef og munn. Þarna má sjá hvern-
ig hlaupið hefur brotið svarta jök-
ulurðina og velt henni áfram. Við
höldum síðan niður ölduna, út á
sandinn og inn í ævintýrið. Þarna
eru jakarnir stærstir, og svo ein-
kennilegir og fjölbreytilegir að lög-
un og lit að undrum sætir. Sumir
eru tærir eins og kristallar og slær
á þá undarlegum bláma. Þarna eru
pýramídar, háir og tignarlegir,
tinnusvartir. Þarna eru ógnarstór
frostblóm og grænir risademantar.
Við reikum um þessa furðuveröld
íssins sem er engu lík. Brátt mun
fínlegur sandurinn þekja kristall-
ana og síðar eiga eftir að myndast
hér ægilegir kviksyndisbollar þeg-
ar ísinn bráðnar. Þá verður nauð-
synlegt að loka þessu svæði.
„Við erum búin að fá stóra lax-
inn,“ segir einn ferðafélaginn með
sigurbros á vör þegar við komum
aftur í rútuna.
Við keyrum yfir Gígjukvísl á
nýju bráðabirgðabrúnni og
göngum yfir Skeiðarárbrú. Upp í
hugann kemur mynd af hlaupinu
þegar það æddi áfram og tók með
sér hluta þessarar rammgerðu brú-
ar. Við horfum á einmana stöpul
sem stóð af sér tröllagreipar
hlaupsins. Hérna á sandinum eru
ísjakarnir mun minni en við Gígju-
kvísl.
í Freysnesi
Vegurinn yfir sandinn er mun
betri en ég hélt. Bráðabirgða-
vegurinn er venjulegur malarveg-
ur. Umferðin er lítil þennan tíma
sem við dveljumst á sandinum og
fáir að vinna við vegaframkvæmd-
ir. Við ákveðum að fara í Freysnes
sem frægt er orðið af fréttum eft-
ir gosið. Þar fáum við hlýjar mót-
tökur og heitt kaffi. Fyrir ofan
fellur Skeiðaráijökull fram. Sú
hugmynd kviknar að halda þorra-
blót Ferðafélags íslands i Freys-
nesi 8.-9. febrúar á nk., en á því
ári verður félagið 70 ára.
Þá er komið að því að kveðja
Öræfin og halda heim á leið -
suður yfir sandinn. Klukkan á
Hallgrímskirkjuturni slær sjö þeg-
ar rútan rennur í hlað á Umferð-
armiðstöðinni.
Höfundur er ritari Ferðafélags
íslands.