Morgunblaðið - 30.11.1997, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
Vínið og
vinnan
að skilja
Talsmenn fyrirtækja á Islandi eru yfirleitt
sammála um að misnotkun áfengis á vinnustöðum
hafi minnkað á síðari árum og sé óvíða verulegt
vandamál, segir í grein Kristjáns Jónssonar.
Víða hafa starfsmannastjórar frumkvæði að
því að fólk leiti sér faglegrar aðstoðar. Sterkur
bjór virðist ekki hafa valdið umtalsverðum
breytingum í þessum efnum og yfirleitt
virðist vínmenmng hafa batnað hér.
AFSTAÐAN til ofdrykkju
og annarrar misnotkunar
á áfengi hefur gerbreyst á
allra síðustu áratugum og
er oft bent á að starf Samtaka
áhugafólks um áfengis- og vímu-
efnavandann, SAA,
hafí markað þáttaskil.
Áður gat fólk að vísu
fengið meðhöndlun á
sjúkrastofnunum ef
allt þraut og sjálfsag-
inn nægði ekki, menn
voru „þurrkaðir“ á
Bláa bandinu.
Undir lok áttunda
áratugarins hóf SÁÁ
að taka við sjúklingum
á meðferðarstofnunum
sínum hérlendis. Sam-
tökin reka sjúkrastofn-
anir en margir koma
einnig í eftirmeðferð á
göngudeildir. Á geð-
deild ríkisspítalanna
fara einkum þeir sem
eru mjög illa haldnir og
þar hneigjast menn til
að skilgreina áfengis-
sýki einfaldlega sem
geðrænan sjúkdóm,
einn af mörgum og oft í
tengslum við aðra geð-
ræna kvilla.
Fleiri stofnanir ann-
ast áfengissjúklinga en
áðurnefndar tvær eru
langumsvifamestar.
Fyrir 20 árum voru að
jafnaði haldnir fjórir
AA-fundir fyrir óvirka
alkóhólista á landinu
árlega, núna hátt í 300.
Ráðamenn SÁA vilja að litið sé á
áfengissýki sem sérstakan sjúkdóm
og þvi beri að meðhöndla hann sem
slíkan. Ekki er reynt að gefa ráð
um siðfræðilegu hliðina, hvort fólk
eigi að drekka. Þar skilur mjög á
milli SÁA og góðtemplara sem vilja
algert bindindi, það sé eina leiðin til
að tryggja sig. SÁÁ vill að hóf-
drykkja sé viðurkennd sem stað-
reynd, sumir séu sjúkir en aðrir
þurfí einfaldlega að gæta sín á víni.
Það er síðan einstaklingsbundið
hvaða ráð læknar gefa skjólstæð-
ingum sínum, fer eftir persónulegri
afstöðu hinna fyrmefndu til áfeng-
ismála. En margir þeirra taka þó
undir með þeim sem vilja takmarka
aðgang að áfengi og hafa áfram op-
inbera stjóm á sölu- og dreifingu
áfengra drykkja.
Minna umburðarlyndi
Umburðarlyndið hefur minnkað
á vinnustöðum. Flestir kannast við
óvirka alkóhólista sem hafa farið í
meðferð og þekkja því þetta úr-
ræði.
,Ástandið er breytt að þessu
leyti, það leggjast alíir á eitt, fjöl-
Már Gunnarsson
skyldan, vinir og vandamenn,
einnig ráðamenn fyrirtækjanna, til
að ýta við fólki,“ segir Guðbjörn
Bjömsson, læknir hjá SÁA. Hann
telur að mestur vandinn sé nú hjá
ungu fólki vegna annarra vímuefna.
Þróunin sé að þessu
leyti eins og í grann-
löndunum.
Stundum er reynt að
hlífa fólki með því að
segja að það sé á nám-
skeiði eða í leyfi þegar
það er í meðferð. Guð-
björn segir að þótt
rætt sé og fjallað um
áfengisvandann af
meiri þekkingu og
hreinskilni en áður sé
enn verið í feluleik.
Samstarfsmenn eigi til
að reyna að hylma yfir
og vemda félaga sína
með þögninni og geri
þeim oft bjamargreiða
með þessu háttalagi.
Áfengissjúklingar
hangi oft lengur á vinn-
unni en öllu öðru, fjöl-
skyldan, fjárhagurinn
og heilsan geti verið
farin forgörðum en
reynt sé að fljóta áfram
í starfí.
„Mér fínnst mestu
skipta hve öll áfengis-
menning hefur breyst
hér til batnaðar og hef
það á tilfinningunni að
vandinn hafi almennt
minnkað í þjóðfélag-
inu,“ segir Már Gunn-
arsson, starfsmannastjóri hjá Flug-
leiðum. Þar á bæ hafa menn í rúma
tvo áratugi fylgt ákveðinni stefnu í
áfengisvandamálum starfsmanna og
stutt vel við bakið á þeim sem hafa
farið í meðferð. Hefur fyrirtækið átt
samstarf við SÁÁ í þessum efnum
en í fyrstu voru menn sendir til
Freeport í Bandaríkjunum.
Már segir að öll umræða sé nú
orðin miklu opnari um þessi mál,
fordómamir minni. Vandinn vegna
áfengisneyslu á vinnustað sé nú
einnig orðinn hverfandi, vinnupartí
séu liðin tíð.
Trúnaði haldið
Starfsmenn Flugleiða sem þess
óska fá eitt tækifæri til að fara í
áfengismeðferð á launum, hvort
sem fólk er viku eða tvo mánuði í
meðferðinni. En ekki er hægt að
ganga á lagið og vera ýmist í af-
vötnun eða í vinnu. Már segir að
ekki séu gerðar skýrslur um þessi
mál hjá Flugleiðum, það sé hluti af
þeim trúnaði sem reynt sé að halda.
Reglur um réttindi starfsmanna í
sambandi við áfengismeðferð og
leiðbeiningar séu ekki skriflegar en
stefnt sé að því að þær verði öllum
aðgengilegar á innanhússtölvuneti.
„Það eru til einstaklingar sem
telja sig þurfa einhveija skemmri
skím, aðrir að þeir geti farið á
göngudeildir, við skiptum okkur
ekki af því. Reynslan er nú sú að
full meðferð er það sem dugar,“
segir Már.
Enn eitt dæmið um breytt við-
horf em námskeið sem Flugleiðir,
Reykjavíkurborg og fleiri hafa efnt
til fyrir fólk í stjómunarstöðum þar
sem útskýrt er hvernig taka beri á
áfengisvanda starfsmanna. Handa-
hóf og brjóstvit er að víkja fyrir
faglegri vinnubrögðum enda getur
verið mikið í húfi. Oft er búið að
eyða stórfé í að kenna starfsmanni
ákveðna færni sem getur orðið
einskis virði ef hann verður óstarf-
hæfur. Það er því beggja hagur að
reynt sé að grípa í taumana áður en
það er orðið of seint. Meðferð getur
verið góð fjárfesting.
Ekkert áfeng’i um
borð í togurunum
HEIMILDARMENN
blaðamanns voru sam-
mála um að gerbreyting
hefði orðið í áfengismál-
um einnar stéttar á ís-
landi; sjómanna. Sögum-
ar um togarasjómenn
sem voru munstraðir
dauðadrukknir í landi,
„sjanghæjaðir“, og vökn-
uðu úti á rúmsjó tilheyra
fortíðinni og voru ef til vill
aðeins ýkjur. En skipin
eru nú þurr, áfengis-
vandamálin varla til meiri
baga en á öðrum vinnu-
stöðum.
„Það hefur auðvitað
komið fyrir að menn
hafi komið drukknir til skips og þá
er þeim veitt aðvörun," segir Þor-
steinn Már Baldvinsson, fram-
kvæmdastjóri Samherja á Akur-
eyri. „Brjóti menn aftur gegn sett-
um reglum útgerðar verða þeir að
víkja,“ segir hann. Aðrir í áhöfn
sætti sig ekki við að menn hagi sér
þannig enda ljóst að hættulegt get-
ur verið að vinna með þeim. Hann
segist halda að þessi
mál séu nú yfirleitt til
fyrirmyndar hjá ís-
lenskum sjómönnum.
Togarasjómennska
og áfengi fari ekki
saman og brottrekstr-
arsök sé að taka áfengi
með um borð í skip
Samherja, af hvaða
tagi sem það sé.
Áfengi sé ekki lengur
vandamál á íslenskum
togurum.
„En það kemur auð-
vitað fyrir að menn
verða að fara í með-
ferð og þeir eru oftast
reiðubúnir til þess. I
flestum tilfellum koma þeir aftur til
starfa enda oftast velkomnir ef þeir
eru búnir að bæta ráð sitt. Það eru
nokkur dæmi um þetta á hverju ári,
enda er þetta eins og hvert annað
þversnið af þjóðfélaginu, hjá okkur
vinna á fímmta hundrað manns.“
Samherji tekur ekki þátt í út-
lögðum kostnaði vegna vinnutaps í
meðferð. Þorsteinn sagði að með-
ferð á Vogi væri ekki neitt sem
reynt væri að fela og auðvitað vissi
áhöfnin hvar menn væru þegar þeir
kæmu ekki aftur til skips.
Rætt á opinskárri
hátt en í landi
Fyrirtækið sendi menn ekki
beinlínis í meðferð en oft sé þeim
bent á þessa leið, jafnvel með nokk-
uð ákveðnum hætti. Ekki megi
heldur gleyma að samfélagið á
hverju skipi sé lítið og þar fylgist
menn vel hver með öðrum. Yfirleitt
séu einhverjir um borð sem hafi
glímt við áfengismisnotkun og séu
virkir í AA-starfi. Menn hafí því
stuðning af félögunum. Þessi mál
séu jafnvel rædd á opinskárri hátt
en í landi.
Þorsteinn segir að nú sé það yfir-
leitt orðin regla hjá Samherja að
menn rói tvo túra en séu síðan einn
túr í landi og því ekki mikil hætta á
að leiði eða spenna safnist upp.
Einnig geti menn látið einn túr
duga meðan þeir eru að ljúka
áfengismeðferð og ná áttum með
stuðningi fjölskyldu og AA-funda.
Þorsteinn Már
Baldvinsson