Morgunblaðið - 30.11.1997, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Að lesa í málverk II
VÆNGJUÐ KONA
MEÐ SKIP
Gunnlaugur Scheving
ÞAÐ sem vekur óskipta athygli
á sýningunni, Ur smiðju lista-
mannsins, á Listasafni íslands
og gefur henni mannlegra yfir-
bragð, er hinn mikli fjöldi frum-
draga og rissa er sýna þróun
hugmyndar til endanlegrar
gerðar. Frumdrögin segja hverj-
um þeim sem rýnir í þau, hve
þróunarferlið getur verið langt
og strangt, hvernig listamaður-
inn veltir fyrir sér upprunalegri
hugmynd, stokkar upp og Iag-
færir þar til hún hefur fengið
þá formrænu og traustu heild
sem hann getur sætt sig við. Þau
opinbera honum einnig skil-
merkilega hvernig gullna sniðið
tengist vinnubrögðum lista-
mannsins, er allaf nálægt ásamt
öðrum byggingarfræðilegum
lögmálum myndflatarins. Þetta
er svo í raun mikilvægasti þáttur
hins sérstaka og skipulagða
vinnulags sem veldur mestum
heilabrotum og átökum við við-
fangsefnin hveiju sinni. Þegar
hugmynd er svo fullmótuð tekur
útfærsla í olíu á dúk við, og þá
verða oftar en ekki ýmsar breyt-
ingar eins og jafnan á sér stað
þegar frjór og skapandi andi er
að baki pensilstrokunum. Þetta
er svo hið markaða vinnulag
myndlistarmanna sem hafa í sér
upprunalega og innbyggða hvöt
til að gera eitthvað stórt og mik-
ilfenglegt, sem lyftir sálinni í
háar hæðir og situr eftir í heila-
kirnunni. Myndir slíkra hafa
svip af einhveiju kröftugu, ris-
miklu og varanlegu, minnis-
merkjum, og algengasta skil-
greiningin í erlendum málum er
„monumentalitet“.
Eftirtektarvert er svo hve út-
færsla margra þessara mynd-
rissa er leikandi létt en þó rök-
föst. Hér leyfði Gunnlaugur
frjálsu hugarfluginu að ráða för
um stund, notaðist við blandaða
tækni og allt sem hann hafði
hendi næst; blýant, krít, túsk,
vatnslit. Hins vegar tekur alvar-
an og hin „mónumentala" kennd
völdin er listamaðurinn útfærir
þær á fleka yfirstærða í hinum
klassísku olíulitum. Þetta ber
vott um að með honum bjó einn-
ig rík tilfinning fyrir léttum og
Ieikandi vinnubrögðum í anda
áhrifastefnunnar, þar sem hið
skynræna og óformlega fær að
leika frjálst um myndflötinn. Og
þó slíkt gerist eru hin fastmót-
uðu akademísku vinnubrögð
jafnan merkjanleg og koma ein-
mitt fram í gullna sniðinu sem
er alltaf nærri, svo og hlutfalla-
andstæðunum. Allt þetta kemur
einna skýrast fram í sveitalífs-
myndum Gunnlaugs, sem hafa
yfir sér skáldlegan blæ, um leið
streymir sagnaarfurinn ljóðið og
söngurinn á vit skoðandans.
Gott dæmi er frumrissið „Fólk
að snæðingi, vængjuð kona með
skip“. Hér er sem drottning fjall-
FÓLK að snæðingi, vængjuð kona með skip.
anna sé komin með vængi, svífi
yfir haffletinum með sólina fyrir
geislabaug og stýri seglbúnum
bárusnara að landi. Ungur
drengur dansar fagnandi með
þykjustufley úr pappír í hendi
við fjallsbrúnina en hundur situr
makindalega að baki, skiptir
myndfletinum og myndar sam-
hverfu í myndheildinni, meður
því að það er nákvæmlega jafn
langt til beggja átta til hliðanna.
Heldur sér í hæfilegri fjarlægð
eins og hann sé ábyrgur fyrir
öryggi og velferð fólksins og um
leið jafnvæginu í myndskipan-
inni. Fjallkonan gæti verið
mjaltakonan eða frúin af næsta
bæ í morgunslopp eða náttserk,
hvunndagurinn hefur íklæðst
búningi hins háleita. 011 önnur
og almenn stærðarlögmál hafa
verið numin úr gildi sem gerir
að verkum að myndrýmið hefur
yfir sér svip brotabrota sem týnd
hafa verið óskipulega upp úr
sarpi minninganna. Og þó sér
greinilega í mótaða myndbygg-
ingu, sem kemur jafnt fram í
línuskurði og skiptingu mynd-
flatarins. Þannig eru bæði fern-
ingur og þríhyrningur gullna
sniðsins í konunni, bátnum og
blóminu. Lögmálin langt-stutt
og lítið við mikið ganga svo um
alla myndina. Listamaðurinn er
þannig á fullu við að myndgera
skáldaða frásögn á sértækan
hátt, og hefur tekið ímynd
hvunndagsins í þjónustu sína, en
þetta skilgreina menn nú sem
„Figura narrative“ í Frans, sem
er stílheiti og hefur með goð-
sögulegan hvunndag að gera þar
sem frásögn og raunveruleiki
fléttast saman, skarar einnig
nýraunsæi hvunndagsins, „nou-
velle realisme". En eins og ger-
ist með mikla listamenn voru
allir stílar og stílheiti fjarri
sköpunarferlinu meðan á tilurð
verkins stóð, hér fylgir Gunn-
laugur einungis myndvísu hug-
sæi í list frásagnarinnar.
Húsbóndi og hjú hafa tekið
sér matarhlé við hvítan dúk á
grænum anganvangi. Ein konan
gerir sér dælt við Auðhumlu sem
stungið hefur hausnum út úr
snjóskafli, hrímuðu berginu,
leggur eyra að og hlustar mán-
ann, en fyrir neðan fólkið grein-
ir maður húsaþyrpingu, sem
gæti verið Seyðisfjörður. Þannig
ber myndin hvorutveggja í sér
mikla nálgun og skynræna
fjarvídd. I myndinni greinum við
andstæðulitina rautt-grænt og
blátt-gult, sem halda henni sam-
an,mynda sjónrænt jafnvægi.
A þennan hátt tengir Gunn-
laugur Scheving sögu við mynd
og mynd við sögu, sjóngerir sam-
hygð sína með alþýðunni og frá-
sögn af daglegu lífi og atvinnu-
háttum fyrr á öldinni. Ósjálfrátt
gerist hann þá mestur sjónrænn
sagnfræðingur tímanna á af-
mörkuðu sviði, um leið vísar
hann til skáldskaparins, þjóðsög-
unnar og goðafræðinnar. Það
er sem virðulegur húsbóndinn
með askinn milli handanna hafi
nýlokið við að segja sögu sem
umturnað hefur veruleikamynd-
inni um stund. Enn svífa slitur
frásagnarinnar samhengislaust
fyrir hugskotsjónum fólksins og
fylla upp myndsviðið. Þetta er
Island á þessari öld, Island í
þúsund sumur, raunveruleikinn,
draumurinn og frásagnarlistin.
Bragi Asgeirsson