Morgunblaðið - 08.05.1998, Page 40

40 FÖSTUDAGUR 8. MAÍ 1998
’P---------------------
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Farsímalaus
forréttindi
í nánustu framtíb verdur það fólk,
sem raunveruleg völd og áhrifhefur,
fólkið sem ekki ber farsíma og kemst
upp með það. Forréttindin munu fel-
ast í því að fá að vera í friði. _
Hugmyndir um for-
réttindi og stöðu-
tákn eru merkileg
menningarleg fyr-
irbrigði og segja
ýmislegt um það samfélag sem
skilgreinir þau. Blessunarlega
breytast hugmyndir manna en
þær sem lúta að forréttinda-
stöðu og stöðutáknum eiga það
til að taka stökk og stundum í
óvæntar áttir. Naflastrengur
þeirra er nefnilega tengdur
markaðinum.
Fyrir um tíu árum var það
haft til marks um forréttinda-
stöðu viðkomandi í Rúmeníu ef
hann reykti Kent-sígarettur -
aðrar tegundir
VIÐHORF dugðu af ein-
----- hverjum
Eftir Ásgeir ástæðum ekki.
Sverrisson Á sama tíma
gengu allir þeir
sem vildu teljast menn með
mönnum í Póllandi um með
vestræna plastpoka.
Nú geta menn í Rúmeníu val-
ið um hvaða amerískar vind-
lingategundir þeir vilja nota til
að ná ekki eftirlaunaaldri og
vísast eru Hagkaup Póllands
löngu tekin að selja plastpoka.
A Islandi hefur „forstjóra-
jeppinn" löngum verið talinn
stöðutákn og kallað fram
hneykslan og öfund hjá mörg-
um. Þannig ku það hafa vakið
umtal á dögunum þegar ungur
ríkisbankastjóri taldi það brýn-
asta verk sitt er hann tók til
starfa að kaupa jeppabifreiðar
fyrir stofnunina sem hann stýr-
ir. Mörgum er greinilega ekki
kunnugt um að umtalsverður
hluti af fjármálaviðskiptum
þjóðarinnar fer fram á hálend-
inu.
Þeim sem tekist hefur að
strauja öfundarsvipinn af andlit-
inu og kveðast hafa sætt sig við
hlutskipti meðallufsunnar í sam-
félaginu, finnst sumum for-
stjórajeppinn bráðfyndið kraft-
birtingarform þeirrar frum-
stæðu þarfar manna að hefja sig
upp yfír meðbræður sína. Þeir
hinir sömu bera gjarnan við að
þá gruni að tilgangurinn með
lífinu kunni að vera annar en sá
að skilgreina stöðu sína í mann-
félagsstiganum með því að líða
um götur og torg í fjórhjóla
járnhylki af tiltekinni gerð.
Um stöðutáknin gildir hins
vegar að þau breytast; markað-
urinn er mesti óvinur þeirra því
hann leitast við að þurrka þau
út. Nú munu venjulegir íslensk-
ir aumingjar geta eignast eitt-
hvað sem minnir á jeppa á verði
sem hneppir ekki afkomendur
þeirra í skuldafjötra.
Það sama hefur gerst um
annað tæki sem talið hefur verið
til stöðutákna á síðustu árum en
er nú óðum að verða enn eitt
fórnarlamb markaðsaflanna.
Það er símtæki, sem er þeirrar
náttúru að í það má tala nánast
hvar sem er. Mun nafnið „far-
sími“ vera dregið af undursam-
legum eiginleikum þessa búnað-
ar. Slíkt verkfæri hefur nú um
nokkurt skeið þótt til marks um
að viðkomandi sé svo mikilvæg-
ur í mannlífinu að unnt verði að
vera að ná í þann hinn sama
hvar sem er og á öllum tímum
sólarhringsins.
Nú má sjá Islendinga tala í
þessi verkfæri við ólíklegustu
tækifæri. Ráðherrar koma í við-
töl í fjölmiðlum og æpa þá oftar
en ekki til þjóðarinnar í gegnum
þess háttar hátæknilúðra enda
önnum kafnir menn og hreint
óendanlega mikilvægir. í fjöl-
miðlaheiminum þykir það til
marks um traust sambönd að
búa yfir farsímanúmeri ein-
hvers tiltekins íslensks stór-
mennis.
Þessi þróun er vitanlega eng-
an veginn bundin við Island. A
Italíu hefur farsímaþörfin nú
náð því stigi að í ráði er að
koma upp slíku símakerfi fyrir
ungbörn. Innan fárra ára mun
farsíminn verða vinsælasta
fermingargjöfin á Islandi. Mun
númerið þá íylgja viðkomandi
eitthvað fram eftir í lífinu líkt
og fermingarúrið forðum.
Hins vegar er það að sönnu
sérkennilegt að Islendingar
skuli telja sig hafa svo ríka þörf
fyrir þessa tækni. Þessi þjóð
hefur fram til þessa þótt heldur
þumbaraleg og því hefur löng-
um verið haldið fram að hún
hafi um fátt annað að ræða en
veðrið. Raunar kann veðrið að
hafa þarna nokkur áhrif því far-
síminn mun í reynd vera ör-
bylgjuofn sem gefur frá sér hita
við mikla notkun.
Farsíminn er tól sem sviptir
þann sem það ber afsökunum.
Þess vegna hafa atvinnurekend-
ur nýtt sér þessa tækni til fulln-
ustu í því skyni að nýta vinnu-
aflið betur. Með því að fá mönn-
um þetta tæki til ráðstöfunar er
tryggt að viðkomandi er alltaf
til taks þegar fyrirtækið þarfn-
ast hans. Hér dugar sumsé ekk-
ert minna en marxísk greining á
þessum búnaði og þrotlausri
kúgunarviðleitni auðvaldsins!
Farsíminn er tæki fyrir ung-
linga, fólk sem óttast stöðugt að
það sé að missa af einhverju.
Heyrst hefur að grunnskóla-
kennarar þurfi að hefja tímana
með því að biðja ungviðið vin-
samlegast um að slökkva á sím-
tækjunum. Þegar þetta galdra-
tæki hefur öðlast siíkan sess í
samfélaginu fyrir tilstilli hins
frjálsa markaðar, sem þrýstir
niður verðinu, hættir það að
vera stöðutákn en verður þess í
stað „plebejískt".
Með þessu móti mun verða til
ný skilgreining á forréttindum
og valdastöðu í samfélaginu. I
nánustu framtíð verður það
fólk, sem raunveruleg völd og
áhrif hefur, fólkið sem ekki ber
farsíma og kemst upp með það.
Forréttindin munu felast í því
að fá að vera í friði.
Þegar streymi meira og
minna gagnslausra upplýsinga
og meira og minna ástæðu-
lausra samskipta hefur náð því
stigi að vera öldungis þrotlaust
verður forréttindastéttina
hvergi að finna því hún mun
hafa dregið sig í hlé með bók í
hendi.
Upphefðin
kemur að utan
FYRIR nokkrum
misserum réð Reykja-
víkurborg til sín er-
lendan ráðgjafa til að
veita ráðgjöf um upp-
byggingu miðbæjarins.
Skýrsla hans er athygl-
isverð. Ekki vegna
þess að hann komi með
nýja sýn á hvernig
byggja eigi upp mið-
borgina eða að hann
sjái vandann í nýju
ljósi. Nei. Skýrslan er
athyglisverð fyrir það
að í henni koma fram
nákvæmlega sömu at-
riði og innlendir ráð-
gjafar hafa bent á.
Meginmunurinn er að nú er þetta
skrifað á enska tungu og að nú
virðast ráðamenn ætla að taka
mark á niðurstöðunum. Bravó!
Nú er svo komið að ráðamenn
borgarinnar telja ekkert skipulags-
mál svo ómerkilegt að ekki sé
ástæða til að fá álit erlenda ráð-
gjafans áður en þeir tjá sig um
málin á opinberum vettvangi. Má
vera að lausnin fyrir íslenska ráð-
gjafa sé að skrifa skýrslur sínar á
ensku?
Sú skoðun virðist vera ríkjandi
hér á landi að allt sé betra i útlönd-
um, þar sé hæfustu mennina að
finna. Þeir landar okkar sem halda
sig í útlöndum virðast allir vera
þeir merkustu og bestu í sínu fagi
ef marka má íslenska fjölmiðla.
Þeir eru bestu söngvararnir, bestu
læknarnir, bestu vísindamennirnir,
bestu hönnuðimir og svo mætti
lengi telja. Það er því ekkert skrít-
ið að fólk álykti að þeir mennta-
menn sem halda heim frá útlönd-
um að loknu námi hljóti að vera
hálfslappir fyrst þeir kjósi að halda
hingað heim til Islands og starfa
hér. En gæti maður þá ekki allt
eins ályktað að erlendir sérfræð-
ingar sem hafi tíma til
að sinna verkefnum á
íslandi hljóti að hafa
lítið fyrir stafni í sínu
heimalandi?
Hér á landi eru
margir vel menntaðir
og hæfir hönnuðir sem
hlotið hafa menntun
sína í góðum erlendum
skólum, oft sömu skól-
um og erlendu ráðgjaf-
amir. Þeir hafa hlotið
þjálfun undir hand-
leiðslu þekktra og
hæfra kennara og þeir
þekkja vel til heima-
haganna og einnig til
þess sem er að gerast í
þeira fagi erlendis.
Sú var tíðin er menn töldu holl-
Það er skylda okkar
allra, segir Guðmundur
Gunnarsson, að efla
þá þekkingu sem til
er í landinu.
ast fyrir íslensku þjóðina að er-
lendir stjórnarherrar fæm með
völdin og erlendir menn máttu ein-
ir reka hér verslun í umboði stjórn-
arhemanna fram undir lok 18. ald-
ar. Þjóðin hóf frelsisbaráttu sína og
tungan var vopn hennar. Heima-
stjórn fengum við svo árið 1904 og
var Hannes Hafstein fyrsti íslenski
ráðherrann. Heimastjórnin sá gildi
þess að ráða sér ráðgjafa við hönn-
un bygginga á vegum ríkisins og
vai' Rögnvaldur Ólafsson ráðinn til
þess starfa. Stolt þjóðarinnar var
að geta verið sjálfri sér nóg á öllum
sviðum. Vífilstaðaspítali er fyrsta
opinbera byggingin sem alfarið er
hönnuð og reist af Islendingum, ár-
ið 1910. Skipulagslög voru sett í
Guðmundur
Gunnarsson
landinu árið 1921 og sáu íslenskir
arkitektar um skipulagsvinnuna,
lengst af undir stjórn Húsameist-
ara ríkisins.
Reykjavík stækkaði, bæði að
íbúafjölda og að flatai'máli, þegar
líða tók á öldina. Landrými til
bygginga vestan Elliðaáa var lítið
og ljóst var að hefja þyrfti skipu-
lagningu á austursvæðum borgar-
landsins. Við þessi tímamót var
ljóst að ákvarða þyrfti legu aðal-
umferðarbrauta til og frá Reykja-
vík til frambúðar. Nauðsynlegt
væri að skoða skipulag höfuðborg-
arsvæðisins í heild og taka upp
samvinnu við nágrannasveitarfé-
lögin um gerð skipulagsins. Bæjar-
stjórn Reykjavíkur samþykkti
þann 18. febrúar 1960 að heimila
skipulagsstjóra að auka starfslið í
skipulagsdeild bæjarins og að ráða
sér erlenda skipulagsfræðinga til
að veita sér ráðgjöf varðandi skipu-
lag bæjarins og uppbyggingu
gatnakerfis. I bókun bæjarstjórnar
segir: „Ennfremur heimilar bæjar-
stjórn skipulagsstjóra, í samráði
við bæjarráð, að fela starfandi
arkitektum að gera tillögur um
skipulagningu einstakra bygging-
arreita, sem um ræðir í 2. og 3. lið.“
Borgin réð síðan tvö erlend ráð-
gjafafyrirtæki, annarsvegar arki-
tektastofu og hinsvegar verkfræði-
stofu sem hefur veitt borginni ráð-
gjöf varðandi umferðarmannvirki
allar götur síðan.
Ekki ber að skilja orð mín svo að
ekki eigi að leita til erlendra ráð-
gjafa þegar þess er þörf, að því er
engin minnkun, en þegar leitað er
til erlendra séfræðinga um mál
sem innlendir ráðgjafar hafa jafn
mikla eða meiri þekkingu á finnst
mér að farið sé yfír lækinn eftir
vatni.
Mikilvægi góðrar menntunar,
þekkingar og reynslu er ótvirætt
fyrir tæknivætt samfélag nútím-
ans. Það er því skylda okkar allra
að efla þá þekkingu sem til er í
landinu og skapa henni sem best
skilyrði þannig að hún skili okkur
fram á veginn.
Höfundur er sjálfstætt starfandi
arkitekt og formaður Arkitektafé-
lags fslands.
ÉG ER einn af þeim
sérvitringum sem hafa
valið sér það hlutskipti
að búa í miðbæ
Reykjavíkur. Ég hef
þurft að sætta mig við
það að Reykvíkingar
úr öðrum hverfum
pissi á bergflétturnar í
garðinum mínum þeg-
ar þeir eru úti að
„skemmta“ sér og er
orðinn nokkuð fróður
um hvaða tegundir
þola slíkar veitingar
best. Sem uppalandi
hef ég orðið að kenna
börnunum mínum að
sneiða hjá ælupollum
og glerbrotahrúgum. Ég hef búið
á Skólavörðustígnum í fjórtán ár
og horft uppá það að húsnæði
kaupmannsins á horninu breyttist
í bar og eins fór fyrir öðrum versl-
unum sem sáu mér fyrir hinum
ýmsu nauðsynjum. Vegna stefnu-
og andvaraleysis borgaryfirvalda
hefur leynt og ljóst verið að
breyta hverfinu mínu í sukkbæli
með viðeigandi flótta íbúa og
margfrægum dauða miðbæjarins.
Ekki svo að ég hafi neitt á móti
vínveitingahúsum og slíkum
sjoppum, seiseinei, ég vil bara
ekki að þeim sé öllum hrúgað í
miðbæinn. Ég vil að íbúar annarra
hverfa fái einnig að njóta þeirra
svo þeir geti pissað í eigin garða
þegar þeir eru fullir og siðlausir á
leiðinni heim. En ein
er þó huggun harmi
gegn. Skólavörðustíg-
urinn, gatan mín, er
enn sem komið er laus
við bari og sambæri-
legar sjoppur. Þess-
vegna er þar enn íbúa-
byggð (um 300 íbúar)
og á undanförnum ár-
um hefur verslun og
þjónusta við Skóla-
vörðustíginn þróast á
þann hátt að annars-
vegar hafa sprottið
upp verkstæði, versl-
anir og gallerí sem
sérhæfa sig í fram-
leiðslu og sölu hand-
verks, listiðnaðar og listaverka en
hins vegar ýmsar sérverslanir.
Þrátt fyrir mótmæli
íbúa Skólavörðustígs,
segir Benóný Ægisson
í bréfi til háskólarekt-
ors, á að troða vél-
væddu spilavíti niður
um kokið á þeim, án
samráðs, án umræðu.
Eftir Skólavörðustígnum ganga
flestir erlendir ferðamenn sem
sækja borgina heim og allir, bæði
íbúar og þjónustuaðilar, hafa lagst
á eitt um að gera þá landkynningu
sem glæsilegasta.
En Adam var ekki lengi í para-
dís. Af öllum stofnunum er það Há-
skóli Islands sem ætlar að eyði-
leggja þessa friðsælu götumynd
með því að opna vélvætt spilavíti
að Skólavörðustíg 6, í miðri íbúa-
byggð og í hróplegu ósamræmi við
það yfirbragð sem er á götunni.
Þegar okkur, íbúum og hagsmuna-
aðilum barst það til eyrna að það
ætti að setja upp slíkt spilakassa-
víti í götunni var safnað undir-
skriftum gegn því og listarnir og
erindi okkar sent til borgarráðs.
Borgarráð taldi þennan rekstur af-
ai’ óæskilegan á þessum stað og
kynnti það Happdrætti Háskóla ís-
lands. Þrátt fyi-ir þessi mótmæli á
að troða þessum stað niður um
kokið á okkur, án samráðs, án um-
ræðu.
Þar sem þú ert lærður maður í
heimspeki og siðfræði væri gaman
að spyi'ja þig um álit þitt á siðferði
slíki'a vinnubragða. Það væri líka
gaman að heyi'a siðfræðilega rétt-
lætingu á því að Háskóli Islands
skuli lifa á blóðpeningum fjár-
hættuspilara sem oft eru að eyða
lífsbjörginni frá íjölskyldum sínum
með hörmulegum afleiðingum. Mér
þætti líka gaman að vita hvort þú
vildir hafa slíka starfsemi í næsta
húsi við þig í Reynihlíðinni.
Kannski verður álíka fátt um svör
hjá þér og hjá þeim sem pissa í
garðinum hjá mér þegar ég spyr
þá að nafni og heimilisfangi svo ég
geti komið um næstu helgi og piss-
að í þeirra garð.
Ætlar þú líka að pissa í garðinn
minn, Páll?
Höfundur er rithöfundur.
Að pissa í garði
nágrannans
Benóný
Ægisson