Morgunblaðið - 08.05.1998, Síða 41

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 8. MAÍ 1998 4 U
AÐSENDAR GREINAR
Bakari hengdur fyrir smið
MÁLEFNI sýslumannsins á Akra-
nesi hafa mjög verið í umræðu fjöl-
miðla að undanfómu. Hygg ég að
fleiri en ég séu undrandi á þeim
málatilbúnaði öllum. Almennir borg-
arar hafa eingöngu þá vitneskju um
málið sem komið hefur fram í fjöl-
miðlum og sem leikmaður á sviði
lagavísinda velti ég íyrir mér
nokkmm atriðum.
Fyrirtæki á Aki-anesi fær dóm í
skattamáli. Sýslumaður býður upp
eignir dómþola til innheimtu skatt-
greiðslna og sekta. Boðin era upp
skuldabréf en hvorki fjármálaráðu-
neyti né dómsmálaráðuneyti mæta í
uppboðið. Bréfin eru seld á undir-
verði fyrir bragðið. Ríkisendurskoð-
un gerir alvarlegar athugasemdir við
framgöngu ráðuneytanna. Þau hafi
ekki gætt hagsmuna almennings í
málinu. Dómþoli er lýstur gjaldþrota.
Sýslumaður nær eigi að síður samn-
ingum um greiðslu á 5 milljónum
ki-óna upp í sektina við lögmann
dómþola og son hans. Ráðuneytin
telja athugasemdir ríkisendurskoð-
unar léttvægar en sýslumanni er
veitt áminning þar eð hann hafi
samið um nokkurra mánaða lengri
greiðslufrest en lög heimila, telja
hann vanhæfan að gegna viðamiklu
embætti og ráðgera að flytja hann til
Hólmavíkur. Þetta þykja okkur al-
mennum borgurum einkennilegar
málalyktir. Eg er ekki viss um að við
viljum að ráðuneyti okkar starfi á
þennan hátt.
Vang-aveltur leiknianns
Sekt á undan skatf greiðslu
Sýslumanni ber að bjóða upp eign-
ir dómþola til fullnustu dómsins og
freista þess að knýja fram greiðslur.
Ljóst er að ekki voru nægar eigur í
búinu til greiðslu skattskuldar og
sekta. Sýslumaður spyr fjármála-
ráðuneyti hvort það vilji
að sekt eða skatt-
greiðsla komi á undan
til greiðslu. Ráðuneytið
leggur það í vald sýslu-
manns. Sýslumaður
ákveður að sekt komi til
innheimtu fyrst. Sekt
var ákveðin með dómi
50 m.kr. og til vara 12
mánaða fangelsi. Vara-
refsingin er auðvitað
hugsuð til þess að knýja
fram greiðslu. Gæta
þarf þess að dómþoh
hefur þegar hér er kom-
ið sögu verið dæmdur til
fangelsisvistar í refsing-
arskyni fyrir brot sitt.
Vararefsingin hefur
ekki gildi ef dómþoli er ófær um að
greiða sektina. I slíku tilviki væri ein-
vörðungu um skuldafangelsi að ræða.
Þar með gerði löggjafinn upp á milli
ríks manns og fátæks er kemur að
sektargreiðslu. Til frelsissviptingar
kæmi vegna þess að dómþoli er ekki
fjáður. ítreka þarf að refsingin fang-
elsisvist hefur verið ákveðin óháð
sektinni. Hér kann að vera um lög-
fræðilegt álitamál að ræða en þó
hygg ég að meðal sumra fræðimanna
sé sú skoðun uppi að fangelsisvist
eigi ekki að koma til framkvæmda ef
aðili getur með engu móti greitt sekt-
ina.
Raunar skiptir engu máli fyrir rík-
issjóð hvort sektin gengur á undan
skattgreiðslunni þar eð heildar-
greiðsla í ríkissjóð verður sú sama.
Séð með augum leikmanns er því hér
ekki tilefni til áminningar.
Bréfín seld á 50 þ.kr.
Sýslumaður tilkynnir fjármála-
ráðuneyti að hann verði að bjóða
skuldabréfin upp til þess að ná fjár-
munum í ríkissjóð.
Ráðuneytið biður um
viku frest. Sýslumaður
frestar uppboði um
viku. A uppboðsdegi til-
kynnir ráðuneytið
sýslumanni munnlega
að það m'Öni ekki bjóða í
bréfin. Of seint er orðið
að grípa enn til frestun-
ar og e.t.v. ekki til þess
heimild. Fyrir uppboð
hafði sýslumaður haft
samband við nokkur
verðbréfafyrirtæki í því
skyni að koma bréfun-
um í verð.
Hvoragt ráðuneyt-
anna, fjárm£a- eða
dómsmála, mætir á upp-
boðinu og hagsmunir hins almenna
skattborgara era þannig fyrir borð
bomir. Ættingjar dómþola era mættir
á uppboðið með lögmanni, sjálfsagt til
þess að gæta þess að bréfin fari ekki á
of lágu verði eins altítt er.
Bréfin upp á rúmar 80 m.kr. eru
slegin syni dómþola á 50 þ.kr. Hér
kemur spurning hvort sýslumaður
átti að taka þessu boði. Almenna
regla er sú að hafna boði í tilviki sem
þessu ef annaðhvort hagsmunfr dóm-
þola eða ríkissjóðs era fyrir borð
bornir. Ætla verður að ekki sé unnt
að álykta að hagsmuna dómþola hafi
ekki verið gætt, þar eð ættingjar
voru mættir með lögmann og ráðu-
neytin mættu ekki þrátt fyi-ir aðvar-
anir sýslumanns þannig að ríkissjóð-
ur var fyllilega meðvitaður um fram-
kvæmd málsins. Sýslumaður hefur
þvi sjálfsagt ekki talið sig hafa
lagarök til að hafna tilboðinu.
Eftir stendur í huga hins almenna
borgara spurningin um þátt ráðu-
neytanna og athugasemdir ríkisend-
urskoðunar við framgöngu þeirra.
Fleiri en ég, segir Guð-
mundur G. Þórarins-
son, eru undrandi á
málatilbúnaðinum gegn
sýslumanninum.
Samið um greiðslu
Nú virðist mér staðan vera sú þeg-
ar hér er komið máli, að dómþoli er
gjaldþrota og engar eigur í búinu.
Sýslumaður grípur þá til þess ráðs að
freista þess enn að gæta hagsmuna
ríkissjóðs og hins almenna skatt-
borgara með því að semja við ætt-
ingja dómþola og lögmann hans um
að afborganir af bréfunum renni í
ríkissjóð til greiðslu á sektinni. I
raun hefur sýslumaður þá úr engu að
spila öðru en vilja ættingja til að
standa skO á greiðslunni. Þannig
tekst honum í þröngri stöðu að fá
fram 5 m.kr. greiðslu í ríkissjóð á
einu ári og heiðursmannasamkomu-
lag um áframhaldandi greiðslur þar
til sektinni sé lokið.
En nú taka tíðindin að gerast.
Dómsmálaráðuneytið telur sýslu-
mann brotlegan við lög og hann hafi
ekki gætt hagsmuna ríkissjóðs.
Ráðuneytið veitir sýslumanni áminn-
ingu. Það telur samning hans of lang-
an. Þó sýslumaður telji samninginn
til eins árs bendir ráðuneytið á að
þarna sé nokkuira mánaða munur
vegna þess að miða beri við dagsetn-
inguna þegar dómur var kveðinn
upp. Hér sé því um mjög alvariegt
mál að ræða.
Og nú verða fleiri en ég undrandi.
Ráðuneytin vanrækja að mæta á
uppboðið. Hygg ég að fá fordæmi
muni um slíkt. Þau fá harðorðar at-
hugasemdir frá ríkisendurskoðun
fyrir vanrækslu. Landsbankadeilan
snerist um helmingi lægri upphæð en
þarna var fjallað um. Andvirði bréf-
anna var rúmlega 80 m.kr. Mismikið
tillit virðist tekið til athugasemdfi
ríkisendurskoðunar. Skattborgarar
tapa veralegum fjármunum vegna
þessarar embættisfærslu. En ráðu-
neytið sér ekkert í málinu annað en
það að. sýslumaður hafi samið um
greiðslu í ríkissjóð og gefið nokkurra
mánaða of langan greiðslufrest. Því
beri að áminna sýslumann og færa
hann til Hólmavíkur. Hann ráði ekki
við viðamikið embætti.
Og nú kemur stóra bomban. Sýslu-
maður staðhæfir að dómsmálaráðu-
neytið hafi á undanförnum áram
samið við nokkra aðila um greiðslu
sektar á 5 árum. Hér sé því ekki urn
annað að ræða en það sem viðgengisl
hafi.
Enn kemur til álita að sýslumaður
er ekki að semja við dómþola, heldur
ættingja um greiðslu sektar. ÍÞað set-
ur málið í annað ljós og kann að hafa
áhrif á lagalega túlkun alls málsins.
Forsaga og fjölmiðlakynning
Fyrir fjóram árum komu upp deil-
ur um viðveru sýslumanns. Sú deila
gaf ekki tilefni til áminningar. Síðan
hafa engar athugasemdir komið fram
um viðvera. Fjögurra ára gamalt mál
getur ekki verið tilefni til áminningar
nú. Reyndar verð ég að játa að mér
þótti ráðuneytið öflugra í fjölmiðla-
kynningu sinni í því máli en ýmsum
öðrum sem okkur almennum borguft-
um þykir ástæða til að kynna.
Fjóram klukkustundum eftir að
sýslumaður hafði skýrt ráðuneytinu
frá málalyktum í skattamálinu var
sjónvarpsmaður mættur hjá honum
vegna málsins. Ekki brást ráðuneytið
í því að koma skoðun sinni á fi-amfæri
þarna. Ósjálfrátt hvarflar að manni
að ráðuneytið í nauðvöm sinni vegna
athugasemda ríkisendurskoðunar
hafi freistað þess að beina athyglinni
að sýslumanninum.
Höfundur er verkfræðingur.
Guðmundur G.
Þórarinsson
Framþróun steinsteypu frá
fornöld til þriðja árþtísundsins
FYRIRSÖGN þess-
arar gi’einar er heiti á
bók, sem út kom hjá
breska forlaginu Thom-
as Telford Publishing í
London á síðasta ári.
Höfundurinn er dr.
Gunnar M. Idom,
danskur steypusérfræð-
ingur, sem mikið hefur
komið við sögu ís-
lenskra steypurann-
sókna síðustu áratugi.
í Lesbók Morgun-
blaðsins 21. febrúar sl.
var grein eftfr Hákon
Ólafsson, forstjóra
Rannsóknastofnunar
byggingariðnaðarins
(Rb.), um Steinsteypu-
nefnd, sem á síðasta ári
hafði starfað í 30 ár. Þegar rannsókn-
ir Rb. á árunum 1965-1967 höfðu leitt
í ljós, að nokkur steypuefni í notkun
hér á landi vora alkalívirk og íslenska
sementið var með hátt alkalímagn
leituðu islensk stjómvöld einmitt til
dr. Gunnars M. Idom, sem þá þegar
var orðinn þekktur fyrir rannsóknir
sínar á þessu vandamáli. Samkvæmt
tillögu hans var Steinsteypunefnd
stofnuð.
Dr. Gunnar M. Idorn hefui: sl. 40
ár verið í framlínu visindamanna,
sem rannsakað hafa steinsteypu. Á
sjötta áratugnum átti hann frum-
kvæði að gerð greiningarkerfis fyrir
skemmda steypu og undir hans
stjórn varð danska steypurannsókna-
stoftiunin í Karlstrap ein sú fremsta í
sinni röð í heiminum. Hann rak í
fjölda ára alþjóðlega ráðgjöf aðallega
á sviði steyputækni og vísindalega
rannsókn henni tengda. Sérstaklega
hefur hann helgað krafta sína rann-
sóknum á hvers konar niðurbroti á
steypu, þ.á m. alkalírannsóknum.
Hann hefur hlotið fjölda viðurkenn-
inga fyrir störf sín, m.a. var hann
gerður að heiðursfélaga í bandaríska
steinsteypufélaginu (American
Guðmundur
Guðmundsson
Concrete Society).
Islenskar steypu-
rannsóknfr og störf
Steinsteypunefndar fá
góða umsögn og viður-
kenningu í bókinni. Dr.
Gunnar fer viðurkenn-
ingarorðum um fram-
sýni íslenskra stjórn-
valda að viðurkenna og
taka á vandamálinu um
leið og það uppgötvað-
ist. Árið 1974 skipulegg-
ur dr. Gunnar fyrstu al-
þjóðaráðstefnuna um
alkalívandamálið og var
hún haldin í Koge í
Danmörku og mættu
þar aðeins 25 þátttak-
endur frá Bandaríkjun-
um, Englandi, íslandi,
Þýskalandi og Danmörku. Á ráð-
stefnunni í Koge buðu íslensku full-
trúarnir, að næsta ráðstefna yrði
haldin í Reykjavík 1975. Sements-
verksmiðja ríkisins (Sr.) og Rb. sáu
um ráðstefnuna. Þátttakendur vora
23 (5 Islendingar) frá níu löndum.
Alls hafa nú verið haldnar tíu al-
þjóðaráðstefnur, sú síðasta í Ástralíu
1996, og hafa þátttakendur á þeim
orðið rúmlega 300 þegar flestir hafa
verið og nú eru það fá lönd, sem ekki
hafa þurft að glíma við þetta vanda-
mál. Á mörgum þessum ráðstefnum
hafa íslendingar verið með erindi.
Dr. Gunnar minnist sérstaklega hins
mikla framlags Islendinga til alkalí-
Bók dr. Gunnars er
ánægjuleg gjöf til
Steinsteypunefndar
eftir 30 ára árangurs-
ríkt starf, segir Guð-
mundur Guðmundsson,
því hún mun fara víða.
rannsókna og sérstaklega framkvæð-
is þeirra með notkun jámblendiryks
sem mótefni. Bók dr. Gunnars er
ánægjuleg afmælisgjöf til Stein-
steypunefndar eftir 30 ára árangurs-
ríkt starf, því að bókin mun fara viða
og verða lesin af kunnáttumönnum.
Árangur Steinsteypunefndar er
mjög athyglisverður. Má hann sjálf-
sagt skýra með samsetningu nefndar-
innar, en þar sitja fulltrúar flestra
stærstu aðilanna, sem fjalla um bygg-
ingamál í landinu. Þegar nefndin hóf
störf 1967 höfðu engar alkalískemmd-
fr komið fram í mannvirkjum hér-
lendis og erlend reynsla sýndi, að ein-
ungis mannvirki í snertingu við vatn,
svo sem vfrkjanir, hafnir og brýr
væru í hættu. Rannsóknir nefndar-
innar sýndu, að innlendir possolanar
drógu verulega úr alkalíþenslum. Var
það samdóma álit nefndarinnar, að
stefna bæri að því að leysa alkalí-
vandamálið hvað sementið varðaði
með íblöndun possolana í það.
Hreint
Portland-
serrent
Porllcnd-
sement+
7.5% FeSi
■ Blöndu-
sement
Possolanvirkni
Portlandssements
með 7,5% íblönd-
un járnblendis-
ryks og Blöndu-
sements, til þess
að minnka
alkalívirkni með
virkum steypu-
sandi miðað við
hreint Portlands-
sement.
í fyrstu var eingöngu hugað að
vatnamannvirkjum. Á grandvelli nið-
urstaðna Steinsteypunefndar hófu
Sr. og Rb. rannsóknir og þróun nýrr-
ar sementstegundar, nefnt Sigöldu-
sement, sem var tilbúin til fram-
leiðslu árið 1973. Landsvirkjun sam-
þykkti notkun hennar í Sigölduvirkj-
un og síðar í Hrauneyjafossvirkjun.
Haraldur Ásgeirsson forstjóri Rb.
hvatti þó mjög til þess, að allt sement
framleitt hér á landi væri blandað
mótefnum. í framhaldi af rannsókna-
samvinnu Sr. og Rb. var hafin fram-
leiðsla á sementi með 5% líparítí-
blöndun árið 1973, sem hækkuð var í
9% 1976. Þannig vora varnaraðgerðir
þegar hafnar áður en skemmdir
komu fram árið 1976.
Þáttaskil urðu svo, þegar farið var
að nota járnblendiryk frá Grandar-
tanga í sementið. Sr. og Rb. hófu
rannsóknir og þróun á járnblend-
irykssementi þegar árið 1972. Þessi
nýja sementstegund, sem nú inni-
heldur 7,5% járnblendirj'k, var tilbú-
in til framleiðslu þegar járnblendi-
verksmiðjan á Grandartanga hóf
framleiðslu árið 1979. Frá þeim tíma
hefur ekki orðið vart við alkah'-
skemmdir hér á landi.
Þegar undirbúningur að Blöndu-
virkjun hófst, kom í ljós, að steypu-
efnin þar vora alkalívirkari en efnin á
Þjórsársvæðinu. Því voru gerðar
meiri kröfur til sementsins. Sr. og
Rb. hófu þá í samvinnu við Lands-
virkjun að þróa nýja sementstegund,
sem stæðist ki'öfur. Sementstegund
með 10% íblöndun jámblendiryks og
25% líparíts stóðst kröfumar, sem-
entstegund með geysiöflugi-i
possolanvirkni eins og meðfylgjandi
línurit sýnir. íslensku kröfurnar um
alkalíþenslu í almennri steypu eru
0,05% eftir 6 mánuði og 0,1% eftir*"
eitt ár.
Eins og fram kemur í fyrrgreindri
bók höfðu mjög fáar þjóðir viður-
kennt alkalískemmdir í löndum sín-
um á þeim tíma, sem verið var að
leysa vandann hér. Síðan komu
skemmdir fram í einu landinu á eftir
öðru, jafnvel í Danmörku komu aftur
fram skemmdir á áttunda áratugn-
um, þó að alkalívandamálið teldist
þar leyst áratug fyrr. Dr. Gunnar M.
Idom telur, að íslenska lausnin, að
blanda mótvirkandi possolanefnum í
allt sement framleitt í landinu, sé sú
öruggasta og hagkvæmasta af öllum
mótaðgerðum gegn skemmdum af
völdum alkalívirkni.
*•
Höfundur er tæknilegur ráðgjafi
Sementsverksmiðjunnar hf.
Utanborðsmótorar
VÉLORKAHF.

Grandagarði 3, Reykjavík,
sími 562 1222

\<