Morgunblaðið - 08.05.1998, Blaðsíða 42

MORGUNBLAÐIÐ
42 FÖSTUDAGUR 8. MAÍ 1998
....
AÐSENDAR GREINAR
Sjálfboðaliðar eru kjarninn
í starfí Rauða krossins
PAÐ er við hæfi að í
dag, á alþjóðadegi
Rauða kross hreyfmg-
arinnar, verður opnuð
miðstöð sjálfboðinnar
þjónustu í Reykjavík.
Reykjavíkurdeild
Rauða kross Islands
stendur að miðstöðinni
og von mín og vissa er
sú að tilkoma hennar
vörði til þess að efla
sjálfboðið starf. Ég vil
óska Reykjavikurdeild-
inni og sjálfboðaliðum
hennar til hamingju
með þennan áfanga.
Rauða kross hreyfíngin
byggir á starfí milljóna
sjálfboðaliða um allan heim og
Rauði kross íslands og deildir hans
eru þar engin undantekning. Pegar
Henry Dunant, frumkvöðull að
stofnun Rauða krossins, upplifði
hörmungar særðra hermanna á víg-
vellinum við Solferino á Norður-
Italíu árið 1859 varð það honum
hvatning til þess að mynda sveitir
sjálfboðaliða í nálægum þorpum og
líTcna særðum og deyjandi her-
mönnum úr liði beggja. Hreyfingin
spratt því upp af löngun til þess að
hjálpa án þess að fara á nokkurn
hátt í manngreinarálit og allt frá
upphafí hafa sjálfboðaliðar myndað
kjamann í starfínu.
Alþjóðadagurinn
Alþjóðadagur Rauða krossins og
Rauða hálfmánans er fæðingardag-
ur Svisslendingsins Henry Dunant
sem setti mark sitt á söguna með
.þyí að stuðla að stofnun Rauða
krossins, stærstu mannúðarhreyf-
ingar heims. Fyrir þetta frumkvæði
sitt hlaut Dunant friðarverðlaun
Nóbels 1901 þegar þau voru veitt í
fyrsta sinn. Rauða kross fólk um
víða veröld minnist þessa dags og
heiðrar minningu Dunants í dag.
Pað er við hæfí að opna
sjálfboðamiðstöð og
stuðla þannig að því að
efla sjálfboðið starf í
þágu samfélagsins. Aðr-
ar deildir Rauða kross
Islands víða um land
minnast dagsins með
ýmsum hætti.
Eftir að hafa unnið
sjálfboðið starf fyrir
Rauða krossinn um ára-
tugaskeið, bæði í gras-
rótinni og sem stjórn-
málamaður og formað-
ur, þekki ég vel þá
ánægju sem því er sam-
fara að vinna sjálfboðið
starf. Eins og aðrir
sjálfboðaliðar hef ég aldrei þegið
greiðslur fyrir störf mín á vegum
Rauða krossins en tel mig samt hafa
verið betur launaða en flestir. Ég
hef öðlast dýrmæta reynslu og feng-
ið ríkuleg laun í vináttu og trausti til
starfsemi hreyfíngarinnar.
Fjölbreytt verkefni
Óhætt er að fullyrða að sjálfboðið
starf á vegum Rauða kross íslands
sé í vexti um þessar mundir. Verk-
efnin era fjölmörg; heimsóknir til
fanga og aldraðra, störf í athvarfi
fyrir börn og unglinga og athvarfi
fyrir geðfatlaða, Vinalinan, Fjöl-
skyldulínan, aðstoð við flóttamenn,
sjúkraflutningar og fleira og fleira.
Sjálfboðið starf er ríkur þáttur í
starfi Rauða kross íslands og deilda
hans og ef til vill felst styrkur fé-
lagsins einmitt í samspili starfs-
manna og sjálfboðaliða sem sýna
hver öðram gagnkvæma virðingu
og tillitssemi. Pað sýndi sig til dæm-
is þegar við þurftum að takast á við
afleiðingar snjóflóðanna fyrir vest-
an og ekki síður í alþjóðlegu hjálp-
arstarfi þar sem sjálfboðaliðar
leggja fram verulegan skerf og
starf við hlið starfsmanna.
Fyrir fólk á öllum aldri
Fólk á öllum aldri getur lagt og
leggur sitt af mörkum með sjálf-
boðnu starfí í þágu samfélagsins.
Starfsævinni þarf til dæmis alls
ekki að ljúka þótt fólk hætti launuð-
um störfum.
Mín reynsla er sú að sjálfboðið
starf eigi svo sannarlega erindi í
velferðarsamfélaginu, ekki bara á
vegum Rauða krossins heldur á svo
mörgum sviðum öðram. Ég veit líka
að starf af þessu tagi getur veitt
manni sjálfum ekki minna en það
sem maður gefur af sér.
Um leið og ég óska Rauða kross
fólki til hamingju með daginn og ít-
Rauða kross fólk um
víða veröld minnist
þessa dags og heiðrar
minningu Dunants í
dag. Anna Þrúður
Þorkelsdóttir segir að
það geri menn vel með
því að opna sjálfboða-
miðstöð og stuðla
þannig að því að efla
sjálfboðið starf í þágu
samfélagsins.
reka árnaðaróskir til Reykjavíkur-
deildar vegna opnunar sjálfboða-
miðstöðvar, hvet ég alla sem hafa
aðstæður og áhuga til að koma í
miðstöðina og kynna sér nánar
verkefnin sem eru í boði. Verkefnin
eru næg fyrir fúsar hendur.
Höfuadur er sjálfboðaliði og for-
maður Rauða kross Islands.
Anna Þrúður
Þorkelsdóttir
Aukinn áhug'i á
sjálfboðnu starfí
í DAG, á alþjóðadegi
Rauða krossins, opnar
Reykjavíkurdefld Rauða
kross. Islands nýja sjálf-
boðamiðstöð á Hverfís-
götu 105. Miðstöðinni er
ætlað að efla enn frekar
sjálfboðið starf innan
defldarinnar, taka á móti
nýjum sjálfboðaliðum,
finna þeim verkefni við
hæfi og sjá þeim fyrir
fræðslu og stuðningi í
starfi. Henni er einnig
ætlað að hafa framkvæði
að nýjum verkefnum eft-
ir þörfum í þjóðfélaginu
og áhuga sjálfboðalið-
wmna. Miðstöðin er opin
öllum þeim sem vilja láta
gott af sér leiða í sjálfboðastarfi sem
samræmist grandvallaiTnai'kmiðum
Rauða krossins.
I Reykjavíkurdeildinni starfa nú
um 500 sjálfboðaliðar og sinna þeir
margvíslegum og fjölbreyttum verk-
efnum.
Kvennadeildin
Kvennadeild Reykjavíkurdeildar
er stærsta deildin innan Rauða kross
Islands og starfrækir hún sölubúðir á
sjúkrahúsum borgarinnar, rekur
sjúklingabókasöfn og sér um útlán
bóka og hljóðbóka til sjúklinga. Hún
skipuleggur einnig heimsóknarþjón-
ustu til aldraðra og sjúkra í heima-
húsum og á stofnunum. Pá starfar
fóndurdeild innan kvennadeildarinn-
ar þar sem útbúnir era ýmsir munir
sem síðan era seldir til fjáröflunar
Mir sjúklingabókasöfnin. Hagnaði af
úsoiubúðum deildarinnar er varið til
kaupa á rannsóknar- og
lækningatælqum sem
sjúki'ahúsunum era gef-
in. Starf kvennadeildar
er því bæði líknar- og
mannúðarstarf og fjár-
öflun sem stuðlar að
bættri þjónustu við sjúk-
linga.
Ungmennastarf
og Vinalínan
A vegum ungmenna-
deildar Reykjavíkur-
deildaiinnar (URKÍ-R)
er unnið fjölbreytt sjálf-
boðastarf. Börn sem
dvelja í Kvennaathvarf-
inu era heimsótt og sjálf-
boðaliðar starfa í Vin, at-
hvarfi _ fyrir geðfatlaða, sem Rauði
kross Islands rekur. Ungmennadeild-
in sinnir einnig fræðslu um skyndi-
hjálp og Rauðakrossstarf auk þess
sem sjálfboðaliðar hennai' taka þátt í
fræðslu fyrir 10. bekki grunnskól-
anna í Reykjavík um kynsjúkdóma í
samvinnu við Landlæknisembættið.
Deildin stendur fyrii' námskeiðum
fyrir níu til elleíú ára börn á sumrin
undir yfírskriftinni Mannúð og menn-
ing, en hlutverk þeirra er að efla já-
kvæð samskipti meðal barna með
fræðslu um fordóma, skyndihjálp,
einelti, mannleg samskipti og nátf>
úravemd. URKÍ-R tekur einnig þátt
í alþjóðastarfi Rauða krossins.
Þá er starfrækt símaþjónusta inn-
an Reykjavíkurdeildarinnar, Vinalín-
an, fyrir þá sem eru einmana, eiga í
vanda og þarfnast einhvers til að tala
við. Sjálfboðaliðar Vinalínunnar svara
í símann kl. 20-23 öll kvöld vikunnar.
Sigurveig H.
Sigurðardóttir
í Rauðakrosshúsinu, neyðarat-
hvarfi fyrir böra og unglinga, starfai'
hópur sjálfboðaliða. Einnig fara
nokkrir Rauðakrossfélagar og heim-
sækja fanga reglulega. Reykjavíkui'-
deildin stendui- ennfremui- fyrir
margvíslegum námskeiðum fyiTr al-
menning, sér um rekstui' sjúki'aflutn-
inga og tekur þátt í rekstri og stjóm-
un fjögurra öldranarstofnana í
Reykjavík.
Opið hús á morgun
Áhugi á sjálfboðastörfum hefur
aukist mjög á undanfórnum áram.
Þessi þáttur samfélagsþjónustu er
mikilvæg viðbót við þá þjónustu sem
hið opinbera veitir. Pjónusta sjálf-
boðaliða er annai-s konar og veitt á
öðram forsendum. Sá sem vinnur
sjálfboðastarf í þágu meðborgara
sinna vinnui' það af samfélagslegri
ábyrgð og náungakærleik og þeirri
þörf að láta gott af sér leiða. Mark-
miðið er að koma í veg fyrir og lina
Þessi þáttur samfélags-
jjónustu, segir Sigur-
veig H. Sigurðardóttir,
er mikilvæg viðbót við
ðá þjónustu sem hið
opinbera veitir.
þjáningai' og auka velh'ðan þeirra sem
minna mega sín í þjóðfélaginu. Það er
gjöfult að vinna sjálfboðastörf á
grandvelli mannúðar og alltaf er þörf
fyrir fleiri sjálfboðahða sem vilja
leggja góðu málefni hð.
A morgun, laugai-dag, kl. 13-17
verður opið hús í sjálfboðamiðstöð-
inni. Þangað era allir velkomnir sem
vflja kynna sér sjálfboðið starf Rauða
krossins.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Reykjavíkurdeildar Rauða kross Is-
lands.
Rugl um
einkaleyfi
EITT besta merki
um skýra hugsun er
rétt notkun orða og
hugtaka. Sumir gera
enn betur, koma hugs-
un sinni til skila mynd-
rænt og smellið. Getur
verið hrein unun á að
hlýða og lesa slík rit-
verk. Efni þarf ekki að
vera merkilegt, stund-
um hreinn tilbúningur,
skáldverk. Þau gera í
huga manns gullkorn úr
engu. Perlur bók-
mennta verða þannig til
í huga snillinga. Það
kviknar á peram og
hugurinn ljómar. Þetta
Jón
Brynjólfsson
er meðfæddur hæfíleiki, sem senni-
lega hefur oftar en ekki fengið frið
til að þróast í eðlilegu umhverfí utan
menntakerfis, því snilli lærist varla í
skóla, og alls ekki í skóla, sem ein-
ræktar nemendur.
Andstæðan er merki um óskýra
hugsun og getur nálgast það að
verða hreint rugl. Stundum keyrir
um þverbak. Að baki hverju orði
stendur ákveðið hugtak, sem orðið
er tákn fyrir. Málvitund felur í sér
að kunna skil á þessu sambandi orðs
og hugtaks og nota orðið aðeins þar
sem hugtakið stendur að baki. Af
einhverjum ástæðum hefur orðið
„einkaleyfi" ekki komist inn í hina
ágætu orðabók Ai’na Böðvarssonar,
en hlutverk hennar er einmitt að
skýra samband orðs og hugtaks og
skrá og skýi’a orð og orðasambönd
íslenskrar tungu. Er bókin hið
merkasta ritverk og sennilega sú
bók, sem þeir menn leita oftast í,
sem unna tungunni mest. Osjaldan
ber maður í huganum þakkir til
Árna. Að loknum lestri birtist hans
blíða bros, dökkt og þykkt hárið
hringast um ennið og höfuðið
hnykkist tfl, eins og punktur á eftir
fræðslunni. Um það er talað, að ís-
lenskt mál eigi i vök að verjast fyrir
ágangi einkum enskrar tungu.
Menn hlusta á enskt tal eða lesa
ensk rit og hugsa um sama efni á
enskan hátt. Þegar hugsað er og tal-
að eða skrifað á íslensku, vill mönn-
um oft verða fótaskortur. Islenska
orðið er ekki tiltækt og mönnum
„vefst tunga um tönn“. Þetta kann
að eiga þá skýringu, að hugsunin fer
yfír þröskuld milli tveggja tungu-
mála, þar sem komið er jafnvel að
óplægðum akri. Mönnum er oft legið
á hálsi fyrir að hafa ekki plægt sinn
akur, því uppskeran kemur ekki um
leið og sáð hefur verið.
En það er ekki alltaf yfír þröskuld
að fara. Stundum eru menn á heima-
velli, þar sem maður skyldi ætla, að
ekki væri'órækt. En „svo bregðast
krosstré _sem önnui' tré“, stendur í
orðabók Áma. Hvað stendur að baki
orðsins „einkaleyfi"? „Nú er Bleik
bragðið". Orðið finnst þar ekki, enda
er illa fyrii' því komið. Önnur ágætis
bók er „Lögbókin þín“ eftir Björn Þ.
Guðmundsson. Bók, sem leiðir les-
anda um framskóga lögfræði og
kemur honum á „þurrt“, inn á rétta
braut hugtaka, þar sem allt byggist
á settum skilgreiningum. Þar stend-
ur (án leyfls höfundar):
„Einkaleyfi.
Einkaleyfi er - einkaréttur sem
veita má mönnum fyrir uppgötvun-
um, sem hagnýttar verða í iðnaði
eða þegar tilbúning þeirra má reka
sem iðn.“
í lögunum sjálfum er ranglega
notað orðið „uppgötvun" en ekki
orðið „uppfínning". Uppfinning (e.
invention) verður til sem hagnýtan-
legt sköpunarverk í huga manns, en
uppgötvun (e. discovery) er afhjúp-
un einhvers út á við.
Lög um einkaleyfi voru fyrst sett
fyrir þrem aldarfjórðungum árið
1923. Frá þeim tíma hefur orðið
„einkaleyfí" verið lagalega bundið
hugtakinu „uppfinning". Orðið er
því þýðing á enska orðinu „Patent“,
sem er reyndar alþjóð-
legt orð. Því verður ekki
breytt. Þetta felur i sér,
að „einkaleyfi" er aðeins
veitt fyrir uppfinningu,
venjulega til framleiðslu
og sölu á hlut, sem felur
í sér uppfinningu, og
gilda um einkaleyfi sér-
stök lög.
Samkvæmt þeim lög-
um er það ekki á valdi
Alþingis að veita einka-
leyfi, heldur hefur Al-
þingi með nefndum lög-
um falið Iðnaðarráðu-
neyti það hlutverk. Það
má orða þetta þannig,
að orðið „einkaleyfi“
hefur fasta merkingu í íslensku máli
og öll frávik frá þeirri merkingu era
rugl. Þess vegna má ekki nota orðið
„einkaleyfi" um annan rétt en þann,
sem byggist á uppfmningu. Hugsan-
lega má nota orðið „einkaréttur" í
staðinn.
Sjúkraskrá, gerð gagnagrunns og
tölvuvinnsla gagna eru allt löngu
þekkt fyrirbæri og fela því ekki
lengur í sér uppfinningu og eru þess
vegna ekki forsenda einkaleyfis. I
lögum um Póst og síma frá 1977 er
talað um „einkarétt" til stofnunar-
innar til að reka nefnda þjónustu og
er því þegar af þeirri ástæðu ekki
hægt að afnema annað.
Síðustu daga hafa komið fram
þessi tvö stórmál þar sem orðið
„einkaleyfi" hefur birst í blöðum í
stóram fyrirsögnum, sem væntan-
lega allir lesa. Nauðsynlegt er að
leiðrétta -þessa málvillu, svo orðið
„einkaleyfi" megi halda sinni merk-
ingu og menn þurfi ekki að eiga það
á hættu að vakna einn morgun við,
að lagabálkar til tryggingar tug-
milljarða fjárfestingu eru að
minnsta kosti að hluta til merking-
arlausir. Afleiðingar slíkra mistaka
Gera menn sér grein
fyrir þeim ógöngum,
spyr Jón Brynjólfsson,
sem þessi risafjárfest-
ing kæmist í, ef
lög yrðu samþykkt
fyrir „einkaleyfí“ til
fyrirtækisins?
er erfitt að sjá fyrir. Gera menn sér
grein fyrir þeim ógöngum, sem
þessi risafjárfesting kæmist í, ef lög
yrðu samþykkt fyrir „einkaleyfi" til
fyrirtækisins og svo kæmi í ljós, að
það hugtak í þessu sambandi er
„tómt“, inntakið er ekki neitt, af því
forsendur skortir? Fyrirtækið er í
„góðri trú“, eins og það heitir víst á
lagamáli, en undirstaðan raunvera-
Iéga engin, og fjárfestingin í lausu
lofti, atvinna 350 manns í ráman
áratug. Hvers vegna? Vegna mál-
villu.
Skyldu útlendingar í viðskipta-
sambandi við fyi’irtækið ekki reka
upp stóra augun, þegar þeim er
sagt, að fyrirtækið hafi „Patent“ á
aðgangi að sjúkraskrám íslendinga í
12 ár? Lögin um „Patentið“ munu
væntanlega koma fyrir augu stjóm-
enda stórfyrirtækja út um allan
heim um langt árabil vonandi. Þar
væri enska orðið „Patent" rétt þýð-
ing á orðinu „einkaleyfi". Menn
hefðu fyrir augunum brandara ald-
arinnar í beinni útsendingu og Is-
lendingar yrðu aðhlátursefni um all-
an heim. Lögin gætu vel komið fyrii'
Alþjóðadómstólinn í Haag, og sjón-
varpsstöðvar út um allan heim
mundu gera sér mat úr þessu.
Góð landkynning það, eða hitt þó
heldur.
Höfundur er verkfræðingur.