Morgunblaðið - 21.05.1998, Blaðsíða 56

*56 FIMMTUDAGUR 21. MAÍ 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Hreppaskipting
hálendis og jökla
í lagafrumvarpi fél-
agsmálaráðherra um
sveitarstjórnarmál er
gert ráð fyrir að land-
ið allt falli innan
hreppamarka, jöklar
þar með taldir. Sam-
kvæmt lögum fer
hvert sveitarfélag
með skipulag innan
sinna vébanda.
'Stjórnvöld áforma nú
að ákvörðunarvald
um leyfi til bygginga
og mannvirkja hvar-
vetná á hálendinu
verði hjá aðliggjandi
sveitarfélagi. Því
grundvallar sj ónar-
miði að skipulag nái
til hálendisins og jöklanna eru flest-
ir sammála. En það er ekki sama
hvemig þetta grundvallarsjónarmið
er útfært og án heildarsýnar er
vandséð að markmið um vemdun og
skynsamlega nýtingu náist.
Á meginlandi Evrópu er ekkert
svæði til sem líkist hálendi íslands.
,Flestir sem þangað hafa komið
fínna fyrir töfram hálendisins. Út-
lendir ferðamenn sem hingað koma
skynja þá og skilja gildi auðnanna.
Auðlind hálendisins þurfum við að
nýta af skynsemi og varðveita fyrir
komandi kynslóðir.
Bændur á íslandi hafa um langan
aldur nýtt hálendið til sauðfjárbeit-
ar og haft veiðinytjar í vötnum og
ám. Reyndar voru hlutar hálendis-
ins ónumdir að kalla þar til eftir
miðja 19. öld að þekking jókst með
_.ferðum vísindamanna eins og Þor-
valds Thoroddsen. Jöklarnir hafa
aldrei tilheyrt afréttum og af þeim
hafa bændur aldrei haft nytjar.
Könnun Vatnajökuls fór fram á
Míkíá úrval af
faliegum rúmfatnaái
Skólavörðustlg 21 Simi 551 4050 Reykjavik
þessari öld, í leiðöngrum vísinda-
manna sem framan af voru flestir
erlendir. Jöklarannsóknafélag ís-
lands var stofnað 1950 og hefur síð-
an byggt upp aðstöðu fyrir
rannsóknaleiðangra og ferðamenn.
Til að tryggja samræmi
og heildarhagsmuni
þyrfti hálendið með
jöklunum að vera ein
heild, segja Magnús
Tumi Guðmundsson og
Tryggvi Arnason, þar
sem til þess skipað eða
kjörið yfirvald færi
með skipulagsmál.
Nú á félagið skála á fjórum stöðum
á Vatnajökli. Næsta óljóst hefur
verið til hvaða byggðahreppa þessir
skálar skulu teljast. En meðal jökla-
manna hefur ætíð legið ljóst fyrir að
allir standa þeir í Grímsvatna-
hreppi, sem er hið óformlega nafn
jöklamanna á Vatnajökli. Nú stend-
ur til að skipta honum milli 10 sveit-
arfélaga, þrátt fyrir að hann sé ein
landfræðileg heild. Erfitt er að sjá
rökin fyrir þessari skiptingu.
Reitaskipting hálendisins gæti
leitt til þess að einhver sveitarfélög
fari að líta á sinn skika sem út-
hlutaðan kvóta og leiti síðan leiða til
að ná sem mestum arði til sveit-
arfélagsins og íbúa þess af skikan-
um. Sveitir landsins hafa gengið í
gegnum miklar þrengingar á liðn-
um árum og eðlilegt að fólk reyni að
nýta þau sóknarfæri í atvinnumál-
um sem sýnileg eru. Sú hætta að
skipulagsvald sé notað til að skapa
aðliggjandi sveitarfélögum aðstöðu
á annarra kostnað er raunveruleg.
Á Hveravöllum sldpulagði Svína-
vatnshreppur hús Ferðafélags Is-
lands burtu af staðnum. í staðinn
ætlar hreppurinn sjálfur að byggja
þjónustumiðstöð fyrir ferðamenn!
Vonandi heldur ferðaþjónusta
áfram að dafna og heppileg leið til
að efla sveitirnar væri að styrkja
nýsköpun í ferðaþjónustu, m.a. á
hálendinu, í byggðarlögum þar sem
atvinnuástand er erfítt. En fyrir-
komulag stjórnsýslu ætti ekki að
vera hægt að nota í þessum tilgangi.
Það má vera að fyrirtæki í
ferðaþjónustu, eins og t.d. Jökla-
ferðir, sem stunda starfsemi sína að
mestu innan eins sveitarfélags,
gætu haft einhvern hag af því
skipulagi sem ráð er fyrir gert. En
starfssvæði Jöklaferða nær yfir all-
an Vatnajökul og gæti samkvæmt
áformuðu skipulagi þurft að leita til
allt að 10 sveitarfélaga vegna starf-
semi sinnar!
Hálendisskipulag þarf að sam-
ræma sjónarmið náttúruskoðunar,
útiveru og orkuöflunar annarsveg-
ar og náttúruvemdar hinsvegar.
Útivist og náttúruvernd fara ágæt-
lega saman og útivistin eflir vilja
fólks til að varðveita náttúru lands-
ins. Til að tryggja samræmi og
heildarhagsmuni þyrfti hálendið
með jöklunum að vera ein heild þar
sem til þess skipað eða kjörið yfir-
vald færi með skipulagsmál.
Hefðbundin nytjarétt bænda þarf
að virða, sem og þann siðferðilega
rétt sem frumkvöðlar í nýtingu há-
lendisins hafa skapað sér. Nái
reitaskiptingin fram að ganga þarf
sú nefnd sem fjalla skal um svæðis-
skipulag miðhálendisins samkvæmt
framkomnu frumvarpi umhverfis-
ráðherra, að fá mun meiri völd en
ráð fyrir gert. Einnig þyrfti hún að
vera skipuð breiðari hópi fólks en
áætlað er í frumvarpinu.
Talsmönnum reitaskiptingarinn-
ar verður tíðrætt um að mótmælin
gegn henni stafi af misskilningi. Ef
um tóman misskilning er að ræða
hljóta ráðamenn að geta frestað af-
greiðslu sveitarstjórnarfrumvarps-
ins og sannfært þjóðina á næstu
mánuðum. Síðan næði málið fram
að ganga í góðri sátt í haust. Reyn-
ist hins vegar rök þeirra sem
andæfa réttari, hljóta ráðamenn að
breyta um stefnu, landi og þjóð til
hagsældar.
Magnús Tmni er dósent við Háskóla
íslands og formaður Jökla-
rannsóknafélagsins.
Tryggvi er framkvæmdastjóri
Jöklaferða í Homafirði og fyrrver-
andi sveitarstjóri.

*

Við hvetjum sem flesta til
að leggja baráttunni lið!
Sérstök þörf er á bílum og
bílstjórum til aksturs á kjörstaði,
því mikið verður
um að vera!

>
Kosningamiðstöðin Hafnarstræti • Sími: 561 9498
Kosningaskrifstofa í Grafarvogi • Sími: 567 6140
Kosningaskrifstofa í Breiðholti • Sími: 587 6164

4*v».

Taktu af þér
„heddfóninn“ eða
ég hendi þér út“
UNGLINGUR situr
fyrir framan kennara
sinn og glápir tómur í
andlitinu ofan í
stærðfræðibækumar.
Hann nær engu sam-
bandi við allar þær töl-
ur og tákn sem þar era,
og einangrar sig frá
umheiminum með
heymartólum.
En hvað er það sem
hann er að hlusta á?
Væntanlega TÓN-
LIST.
Tónlistin er fjársjóð-
ur. I henni felst fjöl-
breytileg tilfinningaleg
upplifun. Það sem ein-
um þykir gaman að
hlusta á þykir öðram ef til vill
leiðinlegt. Sá sem nýtur tónlistar
og myndar sér skoðanir á henni
hefur alltaf rétt fyrir sér vegna
þess að það er tilfinningaleg upplif-
un hvers og eins sem ræður
ferðinni. Hann velur það sem hann
vill hlusta á og höfðar til tilfinninga
hans. Þess vegna er það líklegt að
sá sem treður heymartólum á eyr-
un á sér sem í heyrist tónlist þegar
honum líður illa geri það til að láta
sér líða betur!
Þegar farið er að huga
að því að byggja upp
einstaklinga, segir
Soffía Yagnsdóttir, þá
er gripið til
listsköpunarinnar.
Umræða um skólamál hefur ver-
ið nokkuð hávær hér á landi síðustu
misserin. Einkum hefur saman-
burður á stærðfræðikunnáttu okk-
ar Islendinga við aðrar þjóðir faiið
nokkuð fyrir brjóstið á mörgum. Sú
umræða er ef til vill dæmi um þá
akademísku hugsun sem hefur
ráðið ríkjum í íslensku skólakerfi.
Það hefur nefnilega ekki virst
skipta óskaplega miklu máli hvort
barninu líður vel eða illa í skólan-
um. Aðalatriðið er að tryggja að
stærðfræði-, íslensku- eða önnur
bókleg kunnátta sé til staðar. Sam-
kvæmt opinberam viðmiðunum og
stöðlum era það þessar greinar
sem mæla vitsmuni okkar, og með
þær á færi okkar eram við líklegri
til að eiga farsælt líf. Með þessu er
ég alls ekki að gera lítið úr mikil-
vægi hinna bóklegu greina. Síður
en svo. Staðreyndin er hins vegar
sú að list- og verkgreinar hafa
lengst af verið nokkurs konar auka-
greinar innan grannskólans. Þeim
hafa ekki verið sköpuð þau skilyrði
sem nauðsynleg era til þess að þær
megi blómstra sem heildstæður
hluti af öðra almennu námi. Til era
niðurstöður rannsókna sem sýna
skýr tengsl milli tónlistarnáms og
almennrar velgengni í námi.
Mikið er kvartað undan agaleysi
og neikvæðum samskiptum barna.
Erfiðlega gengur að „troða“ öllum
þeim þekkingaratriðum sem nauð-
synleg þykja í þessa litlu agalausu
kolla, sem virðast þurfa miklu
meira að hreyfa sig og tjá en að
sitja eins og tölvumóttakarar og
greypa allt í minnið. Allar mann-
eskjur era í eðli sínu skapandi, og
það er öllum eðlilegt að þurfa að tjá
sig. Það fer aftur á móti eftir kring-
umstæðum og hvatningu hvernig
hver og einn fær að njóta sín í
sköpun sinni og tjáningu. Barn sem
fær hvatningu og tækifæri til að
skapa, tjá og upplifa er mun lík-
legra til að spjara sig en hitt sem
lokar allt inni og fær
engin tækifæri til að
vinna úr hugmyndum
sínum og tilfinningum.
Eg hef á undanförn-
um áram átt þess kost
að vinna með ungling-
um sem af einhverjum
ástæðum hafa villst af
leið í hinu hefðbundna
skólakerfi. Sömuleiðis
unglingum sem leiðst
hafa út í eiturlyfja-
neyslu. Öll hefur þessi
vinna byggst á upp-
byggingu tengdri list-
sköpun af ýmsu tagi.
Gripið er til þess ráðs
að þjálfa þá í að tjá
sig, reyna að vinna úr
tilfinningalegri vanlíðan, upplifa
gleðina, hláturinn og eiginleikann
til að skapa og njóta að nýju. Smátt
og smátt fær lífið á sig nýja mynd.
Upplifun á sjálfum sér og umhverf-
inu birtist í öðra og jákvæðara ljósi.
Eg vil sjá íslenska skóla iðandi af
lífi og gleði. Eg vil sjá börnin okkar
full áhuga á því sem þau era að
nema og taka þátt i. Ég vil byggja
upp einstaklinga sem eru í senn
hamingjusamir, hugsandi og skap-
andi og líklegir til að geta látið gott
af sér leiða í framtíðinni. Einstak-
lingur sem fær tækifæri til að
skapa og tjá sig í gegnum tónlist,
leiklist, myndlist eða með öðram
hætti er mun líklegri til að geta
skilið flóknar stærðfræðilausnir eða
fundið flöt á erfíðum málum sem
upp kunna að koma í lífi hans.
Skapandi hugsun er grannur að
öllum framfóram, og til þess að
hugurinn fái að vera skapandi þarf
að búa einstaklingnum það um-
hverfi sem til þarf til að þjálfa
hann. Þetta á við bæði inni á heimiL
unum, og ekki síst í skólakerfinu. I
þessu sambandi er ábyrgð foreldra
og forráðamanna mikil. Þeir þurfa
að gera kröfur um að börn þeirra
fái þá kennslu sem þeim ber í skól-
anum, og fylgja því eftir með
stöðugri eftirgrennslan.
Nú stendur yfir undirbúningur
og vinna við hönnun nýrrar
aðalnámskrár fyrir grann- og fram-
haldsskólann. Menntamálaráðherra
hefur sent frá sér bækling um enn
betri skóla inn á hvert heimili í
landinu. Hann hefur einnig fylgt út-
komu bæklingsins eftir með fund-
um víða um land til þess að fá um-
ræðu og ábendingar um hvað megi
betur fara. Ég hvet foreldra og alla
þá sem áhuga hafa á enn betri skóla
fyrir börnin okkar að kynna sér vel
það sem í bæklingnum stendur, og
láta í sér heyra. Listgreinar fá þar
ekki mikið rými. í lengdum
skólatíma er ekki gert ráð fyrir
auknum tímafjölda fyrir listsköpun.
Stuðst er við óbreytta viðmiðunar-
stundaskrá í myndmennt, tón-
mennt og handmennt. Þó gleðst ég
yfir því að hvatt er til almenns kór-
starfs í grannskólum og í fyrsta
sinn er minnst á leikræna tjáningu
sem hluta af námi.
Ég bið yfirvöld menntamála að
minnast orða heimspekingsins
Platóns þegar lokavinna við
aðalnámskrá íslenskra grunn- og
framhaldsskóla hefst. Samkvæmt
hugmyndum hans auðgar tónlistin
anda og ímyndunarafl og er því
mikilvægur þáttur í uppeldi. Sé
hún falleg er hún heillandi og
hreinsar allt illt úr sálinni. Þannig
tileinkar manneskjan sér hrein-
leika tónlistarinnar og fegurð,
bætir við þroska sinn og verður að
betri einstaklingi. Gefið listinni
lausan tauminn í nýrri námskrá og
sannið þið til, árangurinn mun
ekki láta á sér standa!
Höfundur er tónlistarkennari.
Soffía
Vagnsdóttir