Morgunblaðið - 10.07.1998, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 10. JÚLÍ 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Hvað ber
að gera?
„Hvað ber að gera?“spurði V.I.
Lenín á sínum tíma. Þessi spurn-
ing á ekki einungis erindi við
pólitíska afkomendur hans
Eftir Ásgeir
Sverrisson
NNÚ þegar umtals-
verður hluti ís-
lenskra vinstri-
manna hefur afráð-
ið að leita að nýj-
um sameiginlegum tilveru-
grundvelli næn-i miðju stjórn-
málanna er lýðræðinu nauðsyn-
legt að flokkarnir í landinu skýri
og skerpi helstu baráttumál sín.
Ekki er unnt að líta á fyrirsjáan-
leg endalok Alþýðuflokks, Al-
þýðubandalags og Kvennalista
sem afmarkaðan pólitískan við-
burð heldur mun áhrifa hans
gæta í öllu stjórnmálalífí íslend-
inga. Eftir því sem kosningar
næsta árs fær-
VIÐHORF ast nær hljóta
kjósendur að
gera þá kröfu
til stjómmála-
aflanna í land-
inu að þau útskýri í hverju sér-
staða þeirra er fólgin. Sífellt erf-
iðara verður á hinn bóginn að
svara þeirri spumingu og ekki
verður það verk léttara þegar
nýr flokkur sameinaðra jafnað-
armanna hefur tekið sér stöðu
nærri miðjunni þar sem fyrir
era tveir flokkar sem ómögulegt
er að greina að:Sjálfstæðisflokk-
ur og Framsóknarflokkur.
Eftir hinn sögulega auka-
landsfund Alþýðubandalagsins
um liðna helgi hafa þau stór-
merku tíðindi gerst að íslenskir
sósíalistar standa uppi án flokks.
Flestir þekktustu leiðtogar
bandalagsins, þingmenn til
margra ára og fyrram ráðsmenn
í ríkisstjórnum, urðu undir á
fundi þessum. Við hlýtur að
blasa að stofnaður verði nýr
flokkur sósíalista.
Svavar Gestsson setur fram
sögulega skýringu á átökum
þessum í síðasta tölublaði Hug-
myndar en svo nefnist blað er
hann heldur úti á netinu. Þessi
áhrifamikli félagi í forystusveit-
inni segir: „Nú er ímynd Al-
þýðubandalagsins átök enn einu
sinni. Fyrrverandi formaður
þess, Ólafur Ragnar Grímsson,
taldi átök nauðsynleg í flokkn-
um. Þar með varð átakaímyndin
aðalsvipur fiokks okkar um
margra ára skeið. Það var nú að
lagast; ekki síst með þeirri
málamiðlun sem náðist á lands-
fundinum í fyrra. Nú er átaka-
myndin aftur orðinn veraleik-
inn.“
Þetta er athyglisverð skýring
og til marks um hversu langvinn
og djúpstæð átökin í Alþýðu-
bandalaginu eru. Ætla hefði
mátt að þau væra tilkomin sök-
um hugmyndafræðilegs ágrein-
ings um hvernig bregðast bæri
við breyttum aðstæðum. En svo
er ekki. Skýring Svavars Gests-
sonar rennir stoðum undir þá
kenningu að átökin í Alþýðu-
bandalaginu séu miklu fremur
tilkomin vegna persónulegra ill-
deilna og valdabaráttu einstakra
manna. Forvitnilegt verður að
sjá hver hlutur núverandi for-
seta lýðveldisins verður þegar
saga þessi verður gerð upp.
Alltjent virðist hann hafa séð
lengra fram á veginn en flestir
félagar hans þegar hann ákvað
að yfirgefa skipið og gerast
skoðanalaust „sameiningartákn
þjóðarinnar".
Engum blöðum er um það að
fletta að sú ákvörðun Alþýðu-
bandalags að ganga til sameigin-
legs framboðs skapar tómarúm
á vinstri vængnum. Alþýðu-
flokkurinn nálgast þetta sam-
starf úr gagnstæðri átt, frá
hægri, og sækir hratt yfír miðj-
una. Virðist svo sem neytenda-
og þéttbýlissjónarmið þau sem
hafln vora upp í formannstíð
Jóns Baldvins Hannibalssonar
heyri nú sögunni til ásamt „opn-
unar -“ og Evrópustefnunni sem
nú er vart minnst á enda skilaði
þessi sérstaða engan veginn því
fylgi sem stefnt var að.
Þannig verður nú ekki annað
séð en að þrír flokkar miðju-
manna bjóði fram í þingkosning-
unum á næsta ári, Jafnaðar-
mannaflokkurinn nýi, sem þó
mun leitast við að skilgreina sig
vinstra megin við miðjuna og
miðjuflokkarnir tveir Fram-
sóknarflokkurinn og Sjálfstæðis-
flokkurinn, sem báðir era flokk-
ar þjóðlegra íhaldsmanna.
Tvennt er við þessa þróun að
athuga. I fyrsta lagi má halda
því fram með gildum rökum að
það sé ekki lýðræðinu til fram-
dráttar að kjósendur fái ekki
greint neinn mun á flokkum
þeim sem bjóða fram í kosning-
um. I annan stað kennir reynsl-
an að einstakar persónur öðlast
óeðlilegt vægi í stjórnmálalífínu
þegar aðgreinandi málefni
skortir. Leiðtogadýrkun getur
af sér valdsmennsku og hroka
líkt og ítrekað hefur komið í ljós
bæði í landsstjórninni og í borg-
arstjórn Reykjavíkur að undan-
förnu.
Sökum þessa hlýtur tilkoma
Jafnaðarmannaflokksins nýja að
verða til þess að knýja önnur
stjórnmálaöfl í landinu til að
gera skilmerkilega grein fyrir
stefnu sinni og upplýsa kjósend-
ur um hvað það er nákvæmlega
sem greinir þau frá öðrum
flokkum í hugmyndafræðilegu
og málefnalegu tilliti. Þessari
spurningu verður af vaxandi
þunga beint til miðjuflokkanna
tveggja, Framsóknarflokksins
og Sjálfstæðisflokksins, því ekki
verður séð að ágreiningur sé
með þessum samtökum í
nokkram þeirra stærri mála
sem þjóðin stendur frammi fyr-
ir.
Því er það svo að það eru ekki
eingöngu vinstri öflin í Alþýðu-
bandalaginu, þjóðernissósíalist-
ar, miðstýringarmenn, NATO-
andstæðingar og „samneyslu"-
sinnar sem nú standa uppi án
flokks. Það sama á við um
hægrimenn í landinu. Leiðtogar
Sjálfstæðisflokksins telja hags-
munum sínum best borgið með
því að staðsetja sig á miðjunni,
þétt við hlið Framsóknarflokks-
ins og þær „hægri áherslur"
sem einkenndu Alþýðuflokkinn í
formannstíð Jóns Baldvins
Hannibalssonar heyra sögunni
til.
„Hvað ber að gera?“ spurði
V.I. Lenín á sínum tíma. Þessi
spurning á ekki einungis erindi
við pólitíska afkomendur hans.
Herferð gegn henti-
fánum í hálfa öld
í ÁR eru liðin 50 ár frá
því að ITF hóf herferð
sína gegn útflöggun
kaupskipa. ITF hefur
ákveðið að minnast
þessa atburðar á
margvíslegan hátt.
Haldnar verða ráð-
stefnur um stöðu
kaupskipasiglinganna í
dag þar sem aðilar
vinnumarkaðarins og
fulltrúar stjórnvalda
gera grein fyrir sjón-
armiðum sínum. ITF
hefur fest kaup á flutn-
ingaskipi sem mun
leggja upp í heimssigl-
ingu frá Lundúnum 7.
júli nk. og verður fyrsti viðkomu-
staður skipsins Reykjavík. Hingað
kemur skipið 10. júlí og fer hinn 13.
til Björgvinjar. Úm borð er sýning
sem lýsir aðstæðum til sjós, henti-
fánafyiirkomulaginu, herferðinni
gegn hentifánum og fleira sem að
greininni snýr. Eg hvet sem flesta
til að fara um borð og skoða þessa
sýningu sem eiga kost á því. Að-
gangur er ókeypis.
En hversu vel hefur tekist til þeg-
ar hentifánaherferðin er annars veg-
ar? Hvað hefur áunnist þegar tvö
helstu markmið herferðarinnar era
annars vegar - að reka skipin aftur
undir eigin þjóðfána og að bæta kjör
og vemda réttindi þeirra sem starfa
um borð í þessum skipum?
Svarið við fyrri hluta spurning-
arinnar er að hentifánaskipum hef-
ur fjölgað jafnt og þétt frá 1948,
þegar þing ITF í Osló ákvað að
hrinda henni af stað. Sú þróun er
eftirfarandi:
1950 5,6% allra kaupskipa heims
undir hentifána
1960 26,1%
1970 29,7%
1980 31,6%
1990 32,4%
1994 42,0%
1996 46,0%
Kaupskipafloti heims er í öram
vexti. Vöruflutningaskipum fjölg-
aði í fyrra um 3,6% í 457,5 millj.
brúttótonn. Aukningin hefur verið
samfelld undanfarinn áratug og er
áætluð 6% á ári fram til ársins
2005. Stærstu skráningarlönd
kaupskipa era Panama, Líbería,
Kýpur, Bahama, NIS (alþjóðlega
norska skipaski'áin), Malta,
Singapúr, Hong Kong, St Vincent
og DIS (alþjóðlega danska skipa-
skráin). Allar þessar skipaski-ár
eru annað hvort hentifánaskrár
eða aukaskrár eigin landa (DIS og
NIS) eða lönd sem útgerðarmenn
annarra landa snúa sér til
(Singapúr og Hong Kong). Um
14.000 skip sigla undir hentifánum.
Sú staðreynd að herferðin hefur
ekki náð fram þeirri kröfu að skip-
in sigli undir eigin þjóðfána jafn-
gildir því ekki að sá hluti hennar
hafi mistekist. Sú staðreynd að
hugtakið hentifáni er neikvætt er
fyrst og fremst herferðinni að
þakka. Það er jafnframt staðreynd
að ef ITF tækist ekki að ná fram
lágmarkskjörum um borð í henti-
fánaskipum þá væri staða sjó-
mannanna enn verri en nú er.
Margir sem hafa fylgst með her-
ferðinni óttast að hrun Sovétríkj-
anna og Austur-Evrópu muni hafa
í íbr með sér fjöldaframboð á
ódýra vinnuafli frá þessum löndum
á vestrænum vinnumarkaði til sjós.
Jafnframt að Kína muni grafa und-
an herferð ITF með því að bjóða
fram fólk á lágmarkslaunum. Þetta
hefur ekki ennþá gerst og ennþá
„knýr“ ITF fram samninga um
borð í hentifánaskipum. Hækkun
lágmarkslauna ITF fyrir háseta úr
1.000 $ í 1100 $ 1994 ög aftur í 1200
$ 1998 virðist engu hafa breytt um
framboð sjómanna á lágmarkskjör-
um ITF. Kjarasamningum ITF um
borð í hentifánaskip-
um hefur fjölgað úr:
2.358 árið 1993, 4.099
árið 1996 og yfir 5.000
árið 1997 og þeim
heldur áfram að
fjölga.
Aftumrkar kaup-
greiðslur sem ITF
innheimti fyrir áhafnir
hentifánaskipa námu:
1993 10 millj. $
1996 22 millj. $
1997 33 millj. $
Hve margir farmenn
njóta verndar ITF?
í sameiginlegri
skýrslu sem birt var í
árslok 1995 af tveimur útgerðar-
samtökum, International Shipping
Federation og Baltic and
International Maritime Council, er
talið að sjómenn séu samtals 1,234
milljónir manna í heiminum
Árið 1996 sigldu 46%
kaupskipa heims undir
hentifánum. Jónas
Garðarsson fjallar urn
baráttu ITF gegn út-
flöggun kaupskipa.
(409.000 skipstjórnarmenn - þ.e.
skipstjórar, vélstjórar og stýri-
menn - og 825.000 hásetar).
Heimsflotinn telur um 81.000 skip
(yfír 100 tonn), eða um 15,23 menn
á skip. Ef þessar tölur era bornar
saman við 14.000 hentifánaskip, þá
era 213.284 sjómenn, eða 17% sjó-
manna um borð í hentifánaskipum.
Sú staðreynd að 1996 vora um
4.100 manns á kjarasamningum
viðurkenndum af ITF þá ná ITF
samningarnir til um 62.000 sjó-
manna, eða 29% þeirra. Þessi 29%
njóta þeirra trygginga, launa og
annarra kjara sem ITF getur
tryggt þeim. I einstökum henti-
fánahópum er þetta hlutfall hærra.
T.d. um 48% þeirra sem starfa um
borð í skipum undir Líberíu fána,
39% þeirra sem starfa undir Ba-
hama fána, svo dæmi sé tekið.
í ÞESSARI þriðju grein um orða-
notkun í tengslum við sjávarútvegs-
mál, mun ég fjalla um orðið gjafa-
kvóti. Áður ritaði ég um orðin eigna-
tilfærsla og sægreifí sem hafa mikið
verið notuð í áróðri „Þjóðvaka um
þjóðareign" gegn íslenskum sjávar-
útvegi. I fjórðu greininni mun ég
fjalla um orðið þjóð. Að þessu sinni
er gjafakvóti orð dagsins. Eftir
minni máltilfinningu er þetta ljótt
orð. Það er samsett úr tveimur orð-
um og upphafsstafír þeirra, gj og kv,
hljóma kauðalega í hi-ynjanda orðs-
ins. Gjafakvóti stendur tæplega
undir því að teljast fullkomið nýyrði,
því fyrri hluti orðsins hefur oft verið
notaður með svipuðum hætti í
tungumálinu. Má nefna orð eins og
gjafalisti, gjafabréf, gjafaumbúðir
og fleiri. Gjafakvóti táknar aflaheim-
ildir sem era gefnar hluthöfum í ís-
lenskum sjávarútvegi. Með orðinu
eru sögð einhver mestu ósannindin í
allri umræðunni um kvótakerfið. Til
að geta fært einhverjum gjöf, þarf
gefandinn að hafa keypt gjöfina
fyrst eða búið hana til. Hin margum-
rædda þjóð hefur hins vegar ekki
búið til verðmæti úr aflaheimildum
eða borgað fyrir þær. Ef enginn
kynni að ná í fiskinn í myrkri lög-
Það má segja að mikið starf sé
enn óunnið, en við getum kinnroða-
laust haldið því fram að að þessu
leyti hafi herferðin skilað veruleg-
um árangri.
Stefnumál ITF
Herferð ITF gegn hentifánum er
ekki rekin sem einangraður mála-
flokkur sjómanna. Sjómannadeild
ITF hefur gripið til pólitískra að-
gerða af margvíslegum toga gegn
hentifánastefnunni. I því sambandi
hafa samtökin beitt sér á ýmsum
vettvangi. Þar ber fyrst að nefna
Alþjóða siglingamálastofnun Sa-
meinuðu þjóðanna, IMO. Að fram-
kvæði ITF hefur IMO skipað eftir-
litsnefnd með þeim siglingaþjóðum
sem ekki fara að tilskipunum IMO.
ITF hefur átt í viðræðum við
stjórnvöld siglingaþjóða víðs vegar
um heiminn um að bæta kjör og
aðstæður manna um borð í henti-
fánaskipum.
ITF telur að þrjár leiðir séu fær-
ar í milliríkjasamskiptum í þessu
efni:
• Fara yfir sáttmála Sameinuðu
þjóðanna um skipaskráningar
• Nýr sáttmáli um þjóðfánasigl-
ingar
• Endurskoðun I kafla sáttmálans
um öryggi í siglingum, SOLAS.
ITF telur sig einnig hafa heim-
ildir fyrir því að OECD muni innan
skamms leggja fram í IMO skýrslu
um efnahagslegan ávinning út-
gerða sem ekki fara eftir alþjóða-
reglum um lágmarksviðmiðanir um
öryggi til sjós.
ITF mun halda áfram að hafa
áhrif á þróun þessara mála í já-
kvæða átt. Við Islendingar erum
með í þessari baráttu. Við eigum
fulltrúa innan ITF þar sem farið er
yfir þann vanda sem fylgir útflögg-
un fiskiskipa og hér á landi er virkt
eftirlit með hentifánaskipum sem
koma í íslenska höfn frá 1996.
Þessi barátta mun halda áfram
um ókomna tíma til að skapa viðun-
andi vinnuaðstæður til sjós. Velferð
sjómanna hefur ávallt verið brýnt
hagsmunamál okkar íslendinga og
verður það vonandi um alla framtíð.
sögunnar væri hann verðlaus. Verð-
mæti aflaheimilda hafa alfarið orðið
til inni í sjávarútveginum sjálfum.
Það hefur engin gjöf verið þegin og
engu verið stolið út af heimilum
fólks síðan kvótakerfið var tekið
upp. Með því að kalla aflaheimildir
gjafakvóta, er verið að segja fólki að
það hafi búið þessi verðmæti til og
eigi þau. Síðan hafi þau verið gefin
öðram í heimildarleysi. Markmiðið
með notkun orðsins er að æra upp
öfund, sem er einhver aumasta
Ef enginn kynni að ná í
fískinn í myrkri lögsög-
unnar, segir Bjarni
Hafþór Helgason, væri
hann verðlaus.
kennd mannsins. Fólkið á að öfunda
þá sem hafa aflaheimildir. Til að
mæta öfundinni er fólkinu sagt að
það eigi rétt á að fá pening sendan í
pósti eða skatta sína lækkaða. Til að
bæta úr ástandinu er sagt að leggja
verði veiðigjald á útgerðina. Viljandi
er horft framhjá grundvallaratriði í
samspili atvinnurekstrar og skatt-
Jónas
Garðarsson
Höfundur er fornmður Sjómnnniifé-
lags Reykjnvíkur.
Islenskt mál og
ósannindi - III