Morgunblaðið - 09.10.1998, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FÖSTUDAGUR 9. OKTÓBER 1998 29
Erfítt að skemma
góða sögu
VILHJÁLMUR Hjálmarsson og Arnar Jónsson í hlutverkum sínum.
lýsingar inn í hann. Það yrðu ekki
starfsmenn Islenskrar erfðagrein-
ingar. „Þetta verða að vera starfs-
menn viðkomandi heilbrigðisstofn-
unar. Vinnan við gagnagi’unninn
myndi skapa störf á stofnununum
og sérleyfishafi myndi greiða kostn-
aðinn sem af hlytist. Við ætlum alls
ekki að senda okkar starfsmenn inn
á stofnanirnar, heldur skapa at-
vinnu á hverjum stað. Sérleyfishafi
myndi svo semja við hverja stofnun
um hvernig staðið væri að frágangi
gagna í tölvutækt form, en eftirlit
með að staðið væri rétt að málum
yrði í höndum Tölvunefndar."
Áætlað er að uppbygging gagna-
grunns taki 3-5 ár. Islensk erfða-
greining hefur áætlað kostnaðinn
12-20 milljarða út frá mismunandi
forsendum og Stefán Ingólfsson
verkfræðingur, sem lagði mat á
hugsanlegan kostnað fyrir heil-
brigðisráðuneytið, taldi hann verða
10,5 til 19,3 milljarða. „Við nefndum
fyi-st lægri töluna, 12 milljarða, af
því að við óttuðumst að fólk tryði
ekki hæm tölunni, en með launum,
tækjum, uppbyggingu ráðgjafar-
þjónustunnar, hugbúnaðar- og að-
ferðaþróun þykir mér líklegt að við
verðum við hærri töluna."
Samið um tilraunaaðferðir
Sérstaða íslenskrar erfðagi-ein-
ingar byggðist í upphafi á efniviðn-
um, erfðafræðilega einsleitri þjóð
með nákvæmar ættfræðiupplýsing-
ar. Kári segir að smám saman
breytist þetta. „Sérstaða íýiártækis-
ins er að flytjast til þess sjálfs,
vegna þekkingar, sköpunarmáttar
og tæknigetu.“
Enn bætist við þekkinguna. Kári
segir að nú sé Islensk erfðagreining
að semja við tvö fyrirtæki, sem séu
mjög framarlega í tækniþróun á
sviði líftækni. „Við byrjum fljótlega
að vinna með tilraunaaðferðir, sem
þessi fyi'irtæki hafa hannað,“ segir
Kári, sem vill ekki gefa upp hvaða
fyrirtæki þetta eru fyrr en gengið
hefur verið frá samningum.
Fyrirtæki erlendis hafa tilkynnt
að þau hafi þróað mjög fljótvirkar
aðferðir til að raðgreina erfðamengi
mannsins og ætli að ljúka verkinu á
þremur árum. Kári segir að íslensk
erfðagreining geti nýtt sér þá vit-
neskju til að auðvelda starfann, því
erlendu fyi'ii'tækin ætli að birta
megnið af upplýsingunum um leið
og þær liggi fyrir. Þetta skipti hins
vegar ekki öllu fyrir leitina að mein-
genum.
Ráðuneytið ver sína
hagsmuni vei
í frumvarpi til laga um gagna-
gi-unn á heilbrigðissviði er gert ráð
fyrir að einkaleyfið á rekstri hans
renni út að tólf árum liðnum. Kári
segist skilja frumvarpið svo að eftir
tólf ár taki heilbrigðisráðuneytið yf-
ir rekstur gi'unnsins þar til ákveðið
hafi verið hvort frekara rekstrar-
leyfi verði veitt sama aðila eða öðr-
um leyft að vinna með upplýsing-
arnar. „Vandi ráðuneytisins er sá,
að það er erfitt að sjá tólf ár fram í
tímann og því er eðlilegt að halda
sem flestum leiðum opnum. Það
gerir hins vegar sérleyfishafa erfitt
fyrir, ef hann verður allt í einu
sviptur þessum gi-undvallarupplýs-
ingum eftir uppbygginguna, því þá
er ekki aðeins verið að stöðva upp-
lýsingaflæðið heldur einnig að koma
í veg fýrir að hægt verði að nýta þá
þekkingu, sem myndast hefur innan
fyrirtækisins á þessum tíma. Það er
þó eðlilegra að semja um þá hags-
muni sérleyfishafa síðar og ráðu-
neytið hefur varið sína hagsmuni
vel með þessu ákvæði.“
Kári segir að frumvarpinu sé ætl-
að að setja lagaramma á þann hátt,
að ekki verði komið í veg fyrir að
hægt verði að beita nýjum aðferð-
um til að vemda persónuupplýsing-
ar, verði slíkar aðferðir til. Þess
vegna sé það lagt í hendur Tölvu-
nefndar að móta nánari starfsreglur
um gagnagrunninn. „Tölvunefnd er
hins vegar vanbúin til eftirlits í dag
og þeir árekstrar sem orðið hafa við
nefndina hafa verið óþarfir og allir
átt rætur sínar í því að nefndin hef-
ur ekki eðlilegt starfslið. Hún þarf
stórbætta aðstöðu nú þegar, hvað
þá ef gagnagrunnurinn verður til.
Það er alls ekki hagur íslenskrar
erfðagreiningar að nefndin sé veik,
hún þarf að vera skilvirk og vel upp-
lýst.“
Einn grunnur öruggari
en margir smærri
Gagnagi'unnurinn verður þannig
úr garði gerður, að upplýsingar er
aldrei hægt að rekja til einstak-
linga. „Þegar við finnum hóp sjúk-
linga, sem hætt er við sjúkdómi, þá
getum við aldrei rakið okkur aftur
til einstaklinganna. Við verðum hins
vegar búin að kortleggja eiginleika
þeirra og getum látið heilbrigðis-
kerfið um að finna þá. Þaðan komu
upplýsingarnar upphaflega og þar
verða þær enn. Læknar geta svo
sjálfir fundið einstaklinga með
þessa eiginleika og leitað til þeirra.
Það er þeirra að sinna fólkinu og
þessi leið mjmdi ekki eingöngu nýt-
ast hér á landi, heldur um heim all-
an.“
Bernhard Pálsson, einn aðstand-
enda líftæknifyrirtækisins Urðar
Verðandi Skuldar, hefur lýst þeirri
skoðun sinni að betra væri að reka
nokkra aðskilda gagnagrunna, í
stað þess að færa allar upplýsingar í
einn grunn. Kára finnst þetta hins
vegar aðeins tilraun til að fela hug-
mynd um miðlægan grunn. „Það
skiptir engu máli hvort þú keyrir
saman marga smærri grunna, eða
hefur einn stóran. Hins vegar fylgja
ýmis vandamál þessari hugmynd
Bernhards. I hvert sinn sem þarf að
samkeyra upplýsingar þarf að ná í
nafntengdar upplýsingar inn á
stofnanir. Kraftur gagnagrunns
minnkar ef hann er í bútum hér og
þar og það eykur hættuna á að unn-
ið sé með persónuupplýsingar.
Kosturinn við miðlægan gagna-
grunn er að eftir að hann hefur ver-
ið byggður upp þarf aldrei að fara
aftur í persónutengdar upplýsingar,
eins og nú er sífellt verið að gera.“
Mikill stuðningur
Kári hefur farið víða á síðustu
vikum, haldið borgarafundi og
kynnt hugmyndir sínar um miðlæg-
an gagnagrunn. „Ég finn mikinn
stuðning við þessa hugmynd um allt
land og ég hef aðeins rekist á örfáa
lækna sem eru hugmyndinni and-
snúnir. Ég er því ekki viss um að
stjórn Læknafélags íslands sé góð-
ur fulltrúi grasrótarinnar í sínu fé-
lagi í þessu máli. Umræðan hefur
ekki verið málefnaleg og ég held að
það sé miklu minna bil á milli skoð-
ana minna og heilbrigðisráðuneytis-
ins annars vegar og stjórnar
Læknafélagsins hins vegar en kom-
ið hefur fram í umfjöllun fjölmiðla.
Það eru miklir möguleikar á að
finna sameiginlegan flöt. Innan
stjórnar Læknafélagsins er margt
gott fólk, sem vill ná sáttum um
þetta mál og ég held að líkur séu á
að það takist.“
Á MORGUN
Miðlægur
gagnagrunnur
Á morgun verður fjallað um mið-
lægan gagnagrunn á heilbrigðis-
sviði. Lýst verður hugmyndum ís-
lenskrar erfðagreiningar um nafn-
leyndarkerfi gagnagrunnsins og
nýjum kröfum heilbrigóisráðuneyt-
is um hvernig tryggja beri lág-
marksöryggi og persónuvernd.
Greint verður frá því hvernig dulrit-
un gagna fer fram, hvaða hömlur á
að setja á notkun upplýsinga í
gagnagrunninum og rætt um ýmis
álitamá! varðandi öryggisráðstaf-
anir í tölvukerfum.
Sjónleikur frumsýnir
annað kvöld í
Tjarnarbíói leikverk-
ið Svartklæddu konuna
sem gengið hefur
í tíu ár samfellt á fjöl-
unum í London. Sigur-
björg Þrastardóttir
fylgdist með æfíngu,
ræddi við lykilmenn og
fræddist um leikhljóð,
ímyndun og hroll.
ÚNSTIN við að vekja
hroll í leikhúsi er að alUr
sem að sýningunni
vinna geri það af ein-
lægni,“ segir leikstjórinn, Guðjón
Sigvaldason, og klappar sínu fólki
kumpánlega á bakið skömmu áður
en æfing hefst. „Auk sögunnar
sjálfrar eru það svo áhorfendur
sem fullkomna heildina með upp-
lifun sinni og ímyndunarafli," bæt-
ir hann við, býður upp á kaffi og
kveðst tiltölulega rólegur þótt
frumsýningardagur færist óðfluga
nær. Þegar hann hins vegar
skyndilega hrópar að fimm mínút-
ur séu til stefnu, hriktir í stoðum
Tjarnarbíós og hávaðinn nægir til
að gera hverjum manni hverft við.
Ekki í síðasta sinn sem óhljóð fá
blaðamann til þess að grípa and-
ann á lofti, enda leikurinn til þess
gerður.
Landlægur áhugi
á draugum
„Það er mjög erfitt að rústa
góðri sögu,“ segir Vilhjálmur
Hjálmarsson, leikari, fram-
kvæmdastjóri og forsprakki Sjón-
leiks. „Hrollvekja á möguleika á að
heppnast ef handritið er gott en
það er erfiðara ef handritið er lé-
legt, jafnvel þótt bestu tæknibrell-
um sé beitt.“ Leikverkið Svart-
klædda konan er byggt á hroll-
vekju Susan Hill en leikgerðina
skrifaði Stephen Mallatratt sem
einna frægastur er fyrir handrits-
gerð hinna þekktu bresku sjón-
varpsþátta Coronation Street.
„Verkið er byggt á draugasögu-
hefð sem er sterk í Bretlandi en á
ekki síður erindi hér heima,“ segir
Vilhjálmur og mótleikari hans,
Airnar Jonsson, tekur undir.
„Áhugi Islendinga á draugum er
náttúrulega landlægur og verður
vonandi ásamt öðru til þess að
vekja foi-vitni á verkinu."
I Svartklæddu konunni leikur
Ai'nar aldraðan lögfræðing, Arth-
ur Kipp, sem á ónotalegar minn-
ingar frá því hann á yngri árum
var sendur í afskekkt sveitaþorp
til að vera við útför dularfullrar
ekkju og ganga frá erfðamálum
hennar. Hann fær ungan leikara til
þess að aðstoða sig við að koma
upplifun sinni frá sér og eftir því
sem dulmagnað andrúmsloft,
þungbúnir þorpsbúar og sögu-
sagnir um reimleika þrengja að,
hættir viðstöddum að standa á
sama innan sviðs sem utan.
„Eg er enginn leikari"
Vilhjálmur Hjálmarsson leikur
unga leikarann og það er óneitan-
lega kúnstugt að sjá hvernig hann
tekur hinn reynda leikara, Ai'nar
Jónsson, í læri í upphafi sýningar.
Roskni lögfræðingurinn þekkir
hvorki haus né sporð á leikrænni
tjáningu, stendur óstyrkur í sviðs-
ljósinu og þylur textann „eins og
verðbréfavísitölu". Af og til afsak-
ar hann að hann sé enginn leikari
og hafi „enga tilhneigingu í þá
veru“ en ungi leikarinn gefst ekki
upp við þjálfunina.
Vilhjálmur, er ekki undarlegt að
segja jafnreyndum manni til og
Arnari Jónssyni?"
Vilhjálmur: „Vissulega, og í
rauninni var það þannig í verunni
að hann kenndi mér miklu meira
en persóna mín kennir persónu
hans.“
Guðjón: „Ég held að þeir hafi
lært hvor af öðrum eins og allir
læra af öllum í leikhúsi. Auðvitað
er ómetanlegt á sviði að fá að
vinna með þetta reyndum manni
sem oft kom með góðar lausnir
þegar við sigldum í strand."
Vilhjálmur: „Kannski þrjátíu
ára gömul trikk sem áhorfendur
muna blessunarlega ekki eftir.“
Var ekkert erfítt að leika mann
sem kann ekki að leika?
Arnar: „Ef persónan nær að
skríða undir skinnið hlýtur maður
að túlka bakgrunn hennar en ekki
sinn eiginn. Hins vegar fékk ég
stundum ávítur frá leikstjóranum
þegar honum fannst Arthur Kipp
farinn að leika of vel ... en það er
allt farið.“
Samvinnan gerir leik-
húsið skemmtilegt
Guðjón, hvernig gekk að leik-
stýra manni sem hefur séð verkið
erlendis, á sýningarréttinn og er
höfuð leikhópsins - lætur hann
nokkuð að stjórn?
Guðjón: „Það erfiða við að leik-
stýra framkvæmdastjóranum Vil-
hjálmi er að hann er alltaf upptek-
inn en annars er ekkert mál að
stýra leikaranum Vilhjálmi. Hann
lætur vel að stjórn. Þeir félagar
eru hinir þægilegustu leikarar þótt
að sjálfsögðu hafi komið erfiðar
stundir."
Ai-nar: „Eins og hvenær?"
Guðjón: „Nei, ég segi nú bara
svona. Æfingatímabilið hefur verið
mjög skemmtilegt og lærdómsríkt
og allur hópurinn, sem telur um
tuttugu manns, hefur unnið mjög
vel saman.“
Vilhjálmur: „Það er einmitt
samvinnan sem er það skemmti-
legasta við leikhúsið. Hún er lykil-
atriði svo allt gangi vel.“
Arnar: „Það er gríðarlega dug-
legt fólk hér í kringum okkur og
allir leggja sig fram svo að sýning-
in megi smella saman.“
Hvernig gekk ungum leikara
með sýningu á eigin vegum að fá
til liðs við sig reynt fagfólk?
Vilhjálmur: „Með því að leggja
nokkrar snörur og herða þær
hægt!“
Guðjón: „0, þú þorðir nú ekki
einu sinni að nefna þetta við Arnar
fyrr en ég skipaði þér að spyi'ja
hann...“
Vilhjálmur: „... en hann tók til
allrar hamingju ekki ólíklega í er-
indið þótt önnum kafinn væri.“
Ai'nar: „Það var margt sem
lokkaði mig til samstarfs við Sjón-
leik. Ég hef alltaf haft taugar til
þeirra sem leggja á sig að búa til
leikhús á eigin vegum, enda hef ég
oft staðið í þeim sporum sjálfur.
Mér finnst nauðsynlegt og eðlilegt
að aðstoða í slíkum tilvikum ef
maður hefur tök á. Svo hef ég
alltaf verið fylgjandi þeirri hug-
mynd að gott sé að viðra sig öðru
hverju annars staðar en við sama
stallinn.“
Vilhjálmur: „Arnar var vissu-
lega mikill happafengur fyrir sýn-
inguna og við erum afar þakklát
Þjóðleikhúsinu fyrir að leyfa okkur
að njóta krafta hans.“
Að vekja hroll og bros
Nú hefur Arnar magnaða frá-
sagnarrödd sem hlýtur að hafa
stuðlað að vali hans í hlutverk
manns sem segir hrollvekjandi
sögu, ekki satt?
Guðjón: „Fyrst og fremst var
gott að fá leikara með jafnmikla
reynslu og hæfileika og Árnar býr
yfir en svo kom vald hans á ís-
lensku talmáli sér auðvitað einnig
mjög vel.“
Vilhjálmur: „Já, ég keypti allan
pakkann þegar ég réð hann.“
Arnar: „Það sem mér persónu-
lega fannst einna skemmtilegast
var að leita eftir húmornum í verk-
inu. Ég fer að vísu með hlutverk
tragískrar persónu en hún verður
samt hlægileg á sviðinu í byi’jun
þar sem hún veit ekki hvei'nig hún
á að haga sér.“
Guðjón: „Þetta er einmitt
skemmtilegt verk þótt hrollvekj-
andi sé og það er einn af kostun-
um. Einnig er sýningin ágæt
kennslustund í leikhúsi. Ahorfend-
ur fylgjast með sviði sem er leik-
svið í raun og veru og meðöl leik-
hússins eru útskýrð í kennslu-
stund unga leikarans. í Bretlandi
hafa skólahópar einmitt streymt á
Svarfklæddu konuna í tíu ár til
þess að fræðast um leikhús en um
leið til þess að fylgjast með spenn-
andi sögu.“
Vilhjálmur: „Leikhljóð gegna til
dæmis lykilhlutverki í sýningunni
og leikarinn vekur sérstaka at-
hygli á þeim í upphafi. Þegar á líð-
ur fara þau hins vegar að virka,
þótt áhorfandinn viti að þau séu
spiluð af bandi. Þannig eru töfrar
leikhússins.“
Hljóðmeistari sýningarinnar er
Kjartan Kjartansson, ljósameist-
ari Þorsteinn Sigurbergsson og
aðstoðarleikstjóri er Bryndís
Petra Bragadóttir.