Morgunblaðið - 09.10.1998, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 9. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Leikfélag Reykjavíkur frumsýnir Qfanljós á Litla sviðinu í kvöld
Morgunblaðið/Ásdís
HLUSTAR þú á rapp? spyr Tom, Þorsteinn Gunnarsson, Kyru, Guðlaugu Ólafsdóttur.
EDWARD, Friðrik Friðriksson , kemur óvænt til Kyru ári eftir að móðir hans deyr.
Barátta upp á
líf og dauða
KJARNI málsins er pabbi,“
segir Edward, þegar hann
birtist allt í einu kvöld eitt
á heimili Kyru, ári eftir að
móðir hans deyr úr krabbameini.
Hann segir Kyru undan og ofan af
ástandinu á heimilinu, sem ekki er
hægt að segja að sé gott. Raunar er
hann farinn að heiman. Seinna sama
kvöld er hamast á dyrabjöllunni hjá
Kyru og fyrir utan stendur Tom, fað-
ir Edwards, fullur örvæntingar og
sektarkenndar. í heil sex ár höfðu
Tom og Kyra átt í ástarsambandi, en
það beið skipbrot eftir að Alice, eig-
inkona Toms, komst á snoðir um það
- og Kyra fór. Síðan eru liðin fjögur
ár. Hún vinnur nú af mikilli hugsjón,
kennir ungu fólki í hverfum lágstétta
og innflytjenda, og býr ein í kaldri
íbúð í ekki sérlega fínu hverfí, við
nokkuð aðrar aðstæður en þegar hún
vann við veitingahús þeirra hjóna,
bjó inni á heimili þeirra og var við-
haid Toms. Þessa köldu vetramótt á
sér stað hið óhjákvæmilega uppgjör
milli þeirra tveggja - og baráttan er
upp á líf og dauða.
„Þetta er saga um fólk sem hefur
verið lostið ástinni og ástin er afl
sem alltaf setur allt á annan endann
í tilfmningum manna. Hún setur af
stað ákveðið ferli sem veldur ringul-
reið, fólk verður að endurskoða
sjálft sig frá grunni, gildi, stöðu og
skoðanir," segir leikstjórinn, Kristín
Jóhannesdóttir, um leikritið Ofan-
ljós efth’ breska leikritaskáldið Da-
vid Hare, sem verður frumsýnt á
Litla sviði Borgarleikhússins í
kvöld.
Með hlutverk Kyru Hollis fer Guð-
laug Elísabet Ólafsdóttir, Þorsteinn
Gunnai’sson leikur Tom Sergeant,
fyrrverandi ástmann hennar, og son
hans, Edward Sergeant, leikur Frið-
rik Friðriksson. _ Islenska þýðingu
leikritsins gerði Ami Ibsen, höfund-
ur leikmyndar og búninga er Stígur
Steinþórsson, lýsingu annast Ög-
mundur Jóhannesson og um leik-
hljóð sér Ólafur Örn Thoroddsen.
Guðlaugu Elísabetu vefst tunga
um tönn þegar hún er spurð um hvað
leikritið fjalli eiginlega. „Þetta er svo
margslungið og flókið verk. Þegar ég
var að byrja að æfa og fólk spurði um
hvað það væri, lenti ég í hálfgerðum
vandræðum. Þetta er um fólk,“ segir
hún og ypptir öxlum. „Maður getur
ekki sagt neitt, þetta er eiginlega
bara um allt. Þetta fjallar ekki um
framhjáhald eða ástandið í Eastham,
en samt er þetta allt þarna. Það er
kannski pínulítið galdurinn í því -
þegar maður fer af stað veit maður
ekkert hvar það endar,“ segir hún.
David Hare er eitt fremsta núlif-
andi leiki-itaskáld Bretlands. Hann
er fæddur í Sussex á Englandi árið
1947 og lauk MA-gráðu í ensku 1968.
Hann hefur starfað sem leikskáld við
Þjóðleikhúsið í London allt frá árinu
1971 og þar hafa ellefu leikrita hans
verið sett á svið. Hin þekktustu
þeirra, Plenty, The Secret Rapture,
The Racing Demon, Absence of War
og Skylight eða Ofanljós hafa einnig
verið sýnd á Broadway í New York.
Fyrsta kvikmynd hans af sex,
Wetherby, sem hann leikstýrði
einnig, vann gullbjörninn á kvik-
myndahátíð Berlínar 1985. Hare
gerði einnig handpitið að mynd Louis
Malle, Damage. Aður hefur eitt leik-
rita Hares verið sett á svið hér á
Uppgjörið er óhjá-
kvæmilegt og það er
barist upp á líf og
dauða eina kalda vetr-
arnótt á heimili Kyru
Hollis. Margrét Svein-
björnsdóttir fylgdist
með rennsli á Ofanljósi
og spjallaði við leik-
stjórann og einn
þriggja leikara.
landi, Fanshen í leikstjórn Bríetar
Héðinsdóttur í Nemendaleikhúsinu
árið 1978.
Kristín vitnar í gagnrýnanda New
York Post, sem skrifaði um Ofanljós
að hann teldi ekki ósennilegt að það
myndi öðlast sess á meðal örfárra
leikverka aldarlokanna sem teljast
sígild. „Ég hef það sama á tilfmning-
unni,“ segir hún.
Sjálfur hefur David Hare látið
þessi orð falla í tengslum við Ofan-
ljós: „Ég ski’ifa ástarsögur. Hin nýja
sýn á heiminn sem ástin veldur og
ringulreiðin sem hún skapar er ein-
hver magnaðasta lífsreynsla margra.
Efnið sem ég skrifa einkum um er
getuleysi Englendinga til að gefa
eitthvað af sér og þetta getuleysi
verður svo augljóst þegar fólk er ást-
fangið, vegna þess að ástin setur svo
mikinn þrýsting á allt þetta." Þessi
orð tekur leikstjórinn undir. Nema
hvað hún segir að þetta gildi ekki
einungis um Englendinga heldur allt
nútímafólk. Það að gefa, eða kannski
öllu heldur að geta ekki gefið, er
nokkuð sem kemur aftur og aftur
upp í verkinu. „Það er djúp gjá á
milli þeirra Kyru og Toms, óendan-
legur viðhoifsmunur. Þau geta ekki
fyrirgefið og geta ekki gefíð, sem er
það sem til þarf til að brúa þessa gjá,
og þar liggur þeirra tragík,“ segir
Kristín.
„Kyra er aldrei tilbúin til þess að
lúta vilja annarra, hún verður að lifa
lífínu eftir sínum eigin leikreglum
vegna þess að hún treystir ekki nein-
um öðrum. Þann þátt var dálítið
erfitt fyrir mig að skilja, að geta ekki
treyst einum einasta manni. Þau
hafa bæði svo rétt fyrir sér þegar
þau eru að skjóta hvort á annað.
Hann spyr hana ítrekað hvort hún sé
ánægð og hvort hún sé hamingjusöm
en hún kemur sér alltaf einhvern-
veginn undan því að svara,“ segir
Guðlaug Elísabet.
„Það sem kemur manni sífellt á
óvart við þetta verk er að það er ekki
í stóru yfirlýsingunum, stóru lyklun-
um eða niðurstöðunum sem sann-
leikurinn liggur, heldur er það í hinu
litla, einhvers staðar þar sem síst
skyldi. Líka það að sannleikurinn er
ekki hjá einhverjum einum frekar en
öðrum. Maður heldur af lífi og sál
með einni persónunni meðan hún er
að skýra út sína afstöðu en svo er
maður umsvifalaust, þegar andstæð-
ingurinn svarar, kominn yfíi’ á hans
band. Og allt þetta virkar á mann
sem fullkomlega sönn og rétt rök í
hvert skipti, hvort sem það er Tom
eða Kyra. Þannig held ég að höfund-
urinn sjái þetta líf; það er ekki til
einn sannleikur eða einn veruleiki.
Þetta verk virkar á mig eins og
kristall, sem er verið að sýna okkur
endalaust ljósbrot á. Og þessi krist-
all er kærleikurinn. Þetta er nátt-
úrulega vægðarlaus atlaga að
mannssálinni og þarna standa þessar
persónur og rista sig inn í kviku tii
þess að komast til botns í tilfinning-
um sínum. Þetta gerir auðvitað alveg
óhemjulegar og óvægilegar kröfur til
leikaranna, vegna þess að það var al-
veg ljóst frá upphafi að þau þyrftu að
ganga mjög nærri sér til að birta alla
þessa tilfinningafleti á þessum per-
sónum - og þau gera það,“ segir
Kristín.
„Það er meira en að segja það að
kynnast þessaii konu, Kyru Holhs,“
segir Guðlaug Ehsabet. „Ég er búin
að fara í marga hringi með hana, því
hún er svo allt öðru vísi en annað fólk
sem ég hef kynnst. Ég lenti oft í vand-
ræðum vegna þess að ég hreinlega
skildi hana ekki, hvei-nig það væri
hægt að vera svona ofsalega fastheld-
in. Við ui’ðum að kafa ansi djúpt til
þess að ftnna forsendumar, hvers
vegna svona er komið fýrir þessari
konu,“ segir hún. Um uppgjör Toms
og Kyru segir hún að það hafi einfald-
lega verið lífsnauðsynlegt. „Þetta upp-
gjör þeirra er óhjákvæmilegt til þess
að þau geti haldið áfram að lifa.“
SS FLINKIR BRÆÐUR
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Sinfóm'uhijómsveit íslands, einleikar-
arnir Dimitri og Vovka Ashkenazy
og hljómsveitarstjórinn Michael
Christie flytja bandaríska tónlist.
ÞAÐ var fullt út úr dyrum á Sinfón-
íutónleikum í gærkvöldi; efnisskráin
amerísk, sem og hinn 23 ára hljóm-
sveitarstjóri, Michael Christie, en ein-
leikarar voru bræðumir Dimitri Ash-
kenazy klarinettuleikari og Vovka
Ashkenazy píanóleikari. Á efnisskrá
voru þrír helstu stríðshestar banda-
rískra tónbókmennta: Klarinettu-
konsert eftir Aaron Copland, Píanó-
konsert í F eftir George Gershwin og
Sinfónískir dansar úr West Side Story
eftir Leonard Bemstein, en fyrsta
verkið á efnisskránni var Ash eftir
Michael Torke, sem fæddur er 1961.
Það gerist allt of sjaldan að flutt
séu hér á tónleikum verk erlendra
samtímatónskálda. Þetta hlýtur þó
að vera grundvöllur þess að íslenskir
tónlistarannendur geti fylgst með því
sem er að gerast utan landsteinanna
og borið saman við það sem hér er
gert. Þess vegna hefði það átt að
verða sérstök ánægja að heyra hér
ballettinn Ash, eða Ösku, eftir Mich-
ael Torke. Þótt tónskáldið sé ekki
nema 37 ára á það samt að baki lang-
an og athyglisverðan feril í heima-
landi sínu - bæði í tónsmíðum og
hljóðfæraleik. Það má kannski kalla
Torke stjörnu á ameríska vísu, því
hann er orðinn tískutónskáld þar í
landi og hljómsveitir og stofnanir
keppast um að fá hann til að semja
fyrir sig. Og fyrir verk sín hefur
hann fengið ótal viðurkenningar og
verðlaun. En hvílík vonbrigði. Þetta
verk var ekkert annað en léleg
lumma og hallærisleg stæling á sin-
fóníum Beethovens með tilheyi’andi
hornablæstri og pákuslætti, og að-
eins fleiri synkópum. Og það var
heldur engin von til þess að hljóm-
sveitin gæti spilað þennan hroða vel.
Ekki einu sinni það, að hér var á ferð
verk eftir erlent samtímatónskáld,
gat réttlætt flutning þessa verks. Og
þó, kannski það eitt, að með því varð
andstæðan við það sem á eftir fór
enn skarpari og lyfti seinni hluta tón-
leikanna á enn hæixa plan en
kannski hefði verið ella. Og þá varð
sko líka gaman.
Walter Damrosch, stjórnandi Sin-
fóníuhljómsveitarinnar í New York,
pantaði píanókonsert af George
Gershwin eftir að hafa verið við-
staddur sögulegan frumflutning
Rhapsody in Blue. Fyrir ft’umflutn-
inginn ski’ifaði Gershwin grein í dag-
blaðið New York Herald Tribune,
þar sem hann gerði grein fyrir upp-
byggingu verksins. Þar sagði hann
meðal annars: I fyrsta þættinum er
að finna hrynjandi Charleston-dans-
ins. Hann er hraður og með slag-
krafti eins og æskuþrótturinn í amer-
ísku samfélagi. Annar þátturinn er
ljóðrænn og stemmningin í honum lík
því sem kallað hefur verið amerískur
blús. Lokaþátturinn er líkari hinum
fyrsta - þar sem ægir saman alls lags
hrynjandi." Vovka Ashkenazy lék
konsertinn með miklum glæsibrag.
Hann er óhemju músíkalskur pí-
anisti; með fínlegan áslátt, en sýndi
þó líka kröftugan leik - og það svo að
slitnaði strengur undir lok fyrsta
þáttar konsertsins, sem hann lék
óhemju fallega. Það kom ekki að sök;
strengnum var kippt úr og áfram
haldið. í stemmningsfullum blús-
þættinum sýndi hljómsveitarstjórinn
ungi að hann var þess megnugur að
laða fram það besta í leik Sinfóníu-
hljómsveitar Islands. Þar áttu blás-
arai’ hljómsveitarinnai’ „stórleik".
Þetta var ákaflega fallega spilað.
Einleikarinn og hljómsveitin léku
lokaþáttinn með miklum bravúr.
Klarinettukonsert Aarons
Coplands er einnig meðal þekktustu
einleikskonserta amerískra tónbók-
mennta; saminn fyrir klarinettuleik-
arann kunna Benny Goodman fyrir
réttri hálfri öld. Klarinettukonsert-
inn er fallegt og hrífandi verk í
tveimur samfelldum þáttum. Fyirí
þátturinn er ljóðrænn og expressífur
- þar sem klarinettan beinlínis
„syngur“. Einleikskadensa brúar bil-
ið yfir í seinni þáttinn. I henni fær
einleikarinn að sýna listir sínar og
flinkheit, og það gerði Dimitri Ash-
kenazy líka. Seinni þátturinn er fjör-
ugur og bjartur - með tilvísunum í
suður-amerísk alþýðulög. I túlkun
hljómsveitarstjórans voru andstæð-
urnar milli hins ljóðræana fyrri kafla
og káta seinni kafla skarpar og skýr-
ar. Þetta var músíkalskur flutningur
og einstaklega gaman að heyra í
þessum fína klarinettuleikara. Það
sem einkenndi leik bræðranna
beggja var innileg spilagleði og
spilanautn, öryggi og óbrigðult mús-
íkalitet. Mikið væri gaman að fá að
heyra í þeim oftar hér.
Sinfónískir dansar úr West Side
Story eru örugglega skemmtilegasta
verk Leonards Bernsteins - jafnvel
skemmtilegi’i en söngleikurinn sjálf-
ur og kannski bara skemmtilegasta
ameríska tónverkið frá árunum
kringum 1960. Sinfóníuhljómsveitin
lék dansana vel, undh- stjórn
Michaels Christies. Þar fékk slag-
verksdeildin að sýna hvað í henni
býr - er á engan hallað þótt Pétm-
Grétarsson sé nefndur fyrir svipmik-
inn leik á rauða trommusettið.
Þrátt fyrir ólánlegt upphaf voru
þetta skemmtilegir tónleikar og mik-
il stemmning í heitum salnum - heit-
um og blautum salnum - því bæði á
sviði og í salnum sat fólk undir bunu-
lækjum haustrigningarinnar sem
barði sér leið gegnum þakið.
Bergþóra Jónsdóttir