Morgunblaðið - 09.10.1998, Blaðsíða 54

54 FÖSTUDAGUR 9. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Dýraglens
Hundalíf
Ljóska
BREF
TIL BLAÐSINS
Kringlan 1 103 Reykjavík • Sími 569 1100 • Símbréf 569 1329
Er góðærið hjá
öryrkjum?
Frá Guðbjörgu Hermannsdóttur:
NÝLEGA efndu öryrkjar til mót-
mæla við Alþingishúsið. Ekki veit
ég hvort það hafði einhver áhrif, eða
muni hafa áhrif. Fáir gera sér grein
fyrir hvað það þýðir að vera öryrki í
raun, enda er orðið ofnotað og alls
óhæft til að skýra þann reginmun
sem er á hinum raunverulega ör-
yrkja og þeim sem hafa á einhvem
hátt skerta starfsorku en eru þó
vinnufærir að hluta til eða öllu leyti.
Talað er meira segja um 10% ör-
yrkja. Samkvæmt orðabók Menn-
ingarsjóðs (1963 útg.) þýðir orðið
öryrki: maður sem hefur tapað
minnst fjórða hluta starfsorku sinn-
ar vegna heilsubilunar, meiðsla.
A þessum tíma árs þarf ég alltaf
að íhuga kjör þessa fólks því þetta
er sá tími sem ég þarf alltaf að kæra
skattskýrslu ungrar konu sem er
raunverulegur og 100% öryrki (75%
er það kallað, hvers vegna veit ég
ekki). A hverju áii sér skatturinn
einhverja bitlinga. I ár var það fé-
lagsleg aðstoð við að komast í búð
og fleira sem Félagsmálastofnun
hefur veitt af greiðasemi sinni en
gleymt að taka af staðgreiðslu, eða
álitið það ekki skattskylt. í fyrra
var það aðstoð vegna verulegs tann-
læknakostnaðar. Og enn einu sinni
heimta þeir læknisvottorð. Mér
varð það á að spyrja elskulega konu
hjá skattinum hvers vegna skattur-
inn héldi að hún hefði engar tekjur
nema örorkubætur, hvort það benti
ekki til að hún væri öryrki. Nei,
læknisvottorð skyldi fylgja og ekk-
ert múður. Læknisvottorð kostar
1.000 kr. eftir skatt. Pað kostar líka
að komast til læknisins og svo aftur
heim og það er líka greitt af pening-
um eftir skatt. Hér er ljóst að hægri
höndin veit ekki hvað sú vinstri
gjörir og tekur ekki mark á því þó
hún frétti það.
Vandamálið við orðið öryrki eins
og það er skráð hjá Menningarsjóði
er að það er marklaust. Allir missa
starfsorku á æviskeiði sínu. Sam-
kvæmt því eru allir eldri borgarar
öryrkjar því allir hafa þeir misst að
minnsta kosti fjórðung starfsorku
sinnar frá því þeir voru ungir. Og
ekki þarf elli til, öll missum við ein-
hverja starfsorku yfir ævina, a.m.k.
til erfiðisvinnu, og ekki er hægt að
telja það til örorku. Þegar orðið er
eins misnotað og raun er á er ekki
skrýtið þó skatturinn og fleiri séu
löngu hættir að taka mark á því.
Nei, læknir er læknir, ráðherra er
ráðherra, prófessor er prófessor, en
orðið öryrki er misnotað í bak og
íyrir yfir alla mögulega kvilla í stað
þess að nota það yfir þá sem raun-
verulega eru óvinnufærir. Örorku-
mat er undarlegur hlutur. Hjá
Tryggingastofnun er til á skrá fólk
með 65% örorku sem þiggur engar
bætur og vinnur fulla vinnu. Þetta
er fatlað fólk sem þarf stundum ein-
hver hjálpartæki svo sem gervifæt-
ur eða hendur eða upphækkun á
skó og annað þess háttar og fær það
niðurgreitt en sér um sig sjálft að
öðru leyti. Hvemig yrði það metið
ef það yrði raunverulega óvinnu-
fært? Hvernig mundi sá almenni líf-
eyrissjóður sem það hefði greitt í af
sínum launum, jafnvel í 30 ár, meta
örorkuna? Mundu þeir segja: „Ja,
þú varst 65% öryrki þegar þú byrj-
aðir að vinna svo við borgum bara
10%. Það væri dýrkeypt ef skráning
Tryggingastofnunar gæti valdið
slíkum usla.
Við hvað er örorka mæld? Ef hún
er mæld í hæfileikum til erfiðis-
vinnu eru sjálfsagt fleiri Islending-
ar í fullu starfi öryrkjar en þeir sem
eru það ekki. Það er nauðsynlegt
íyrir félög fatlaðra að gera skýran
greinarmun á því hvernig orðið ör-
yrki er notað.
Það er ekkert góðæri hjá þeim
sem er raunverulegur öryrki. Það
er fólk sem þarf að treysta á hjálp
þeirra sem næst því standa og/eða
þess opinbera. Það er fólk sem þarf
að læra að bíða og vona að einhver
rétti því hjálparhönd, ekki þegar
því hentar heldur þegar það hentar
viðkomandi hjálparmanni. Það þarf
ekki bara að læra að búa við fötlun
sína og örorku heldur líka það and-
lega niðurbrot að finnast það vera
baggi á ættingjum og þjóðfélaginu í
heild. Þegar manneskja tærist upp
líkamlega smám saman og fær enga
aðstoð andlega verður niðurbrotið
mikið. Það er ljóst að fátt af þessu
fólki fær þann andlega stuðning
sem það þarf til að forða því frá
meiri skaða en líkamlegi skaðinn er.
Fötlun þarf ekki alltaf að þýða ör-
orka en ef andlega styrkinn þrýtur
verður hún alltaf 100% örorka.
Þarna hefur heilbrigðisþjónustan
brugðist algerlega. Við veitum
áfallahjálp vegna alls mögulegs og
ómögulegs en út um allan bæ er
fólk sem er smám saman að verða
blint eða lamað og engum dettur í
hug að veita þessu fólki andlega að-
stoð, hvorki heilsugæslum eða öðru
fagfólki. Það er alveg ljóst að íyrsta
skrefið að því að verða öryrki er oft-
ast hin líkamlega fötlun en loka-
skrefið er andlegt niðurbrot.
Það er mannréttindabrot að
dæma öryrkja á framfæri maka
síns. Það dytti engum lífeyrissjóði í
hug en þykir sjálfsagt hjá Trygg-
ingastofnun ríkisins. Það á ekki
einu sinni að þurfa að segja þetta,
það á hver heilvita maður að sjá.
Gerum vel við okkar raunverulegu
öryrkja og látum þá ekki þurfa að
fara bónarveginn endalaust en
reynum hinsvegar að styrkja eins
marga og við getum til sjálfsbjarg-
ar.
GUÐBJÖRG HERMANNSDÓTTIR,
Hátúni 8, Reykjavík.
Allt efni sem birtist í Morgunblaðinu og Lesbók er varðveitt í upplýsinga-
safni þess. Morgunblaðið áskilur sér rétt til að ráðstafa efninu þaðan, hvort
sem er með endurbirtingu eða á annan hátt. Þeir sem afhenda blaðinu efni
til birtingar teljast samþykkja þetta, ef ekki fylgir fyrirvari hér að lútandi.
Þetta er siðasta ljóðið mitt,„ viltu
sjá hvað þér finnst.
Likaði þér það ekki, ha?
www.mbl.is