Morgunblaðið - 06.02.1999, Qupperneq 46

MORGUNBLAÐIÐ
46 LAUGARDAGUR 6. FEBRÚAR 1999
... ...............

Svíinn
„Strindberg var ekki einungis mikill rithöf-
undur, listmálari og Ijósmyndari heldur
fékkst hann við margt annað. Sagt er að
hann hafi í fullri alvöru lýst því yfir að
Nóbelsverðlaun ætti hann að fá í að
minnsta kosti þremur greinum. “
A u
A í
il.
ugust Strindberg er
án efa kunnasti
sænski rithöfundur-
inn fyiT og síðar og
r frægð hans jafnvel
meiri utan heimalandsins. Hund-
rað og fimmtíu ár voru liðin frá
fæðingu hans 22. janúar sl. Mik-
ið verður um að vera í Svíþjóð í
tilefni afmælisins, en ekki þarf
að kvarta yfir því að Strindberg
gleymist. Hann er sífelldlega í
umræðunni, verk hans lesin og
leikin og ráðgátan, maðurinn
sjálfur, viðfangsefni fræðimanna
á ýmsum sviðum, ekki bara bók-
mennta- og leikhúsfræðinga.
Strindberg var ekki einungis
mikill rithöf-
VIÐHORF un^ur> listmál-
_____ ari og ljós-
Eftir Jóhann myndari heldur
Hjálmarsson fékkst hann við
margt annað.
Sagt er að hann hafi í fullri al-
vöru lýst því yfir að Nóbelsverð-
laun ætti hann að fá í að minnsta
kosti þremur greinum: verðlaun
í efnafræði, friðarverðlaun og
bókmenntaverðlaun. Nóbels-
verðlaun fékk hann þó aldrei.
Aðrir hirtu þau.
Geðræn vandamál Strind-
bergs leiddu til erfiðra tímabila í
lífi hans og höfðu einkum áhrif á
samskipti hans við konur. Hann
var þríkvæntur og valdi sér ekki
alltaf auðveldustu kvenkostina
eða þær hann, að auki var hann
ástfanginn af fleiri konum, að
lokum ungri stúlku sem hann
hugðist kvænast en þær ráða-
gerðir fóru út um þúfur.
Sænski leikstjórinn Staffan
Valdemar Holm, sem hefur
stjórnað mörgum Strind-
berguppsetningum, er meðal
þeirra (sennilega fáu) sem hafa
þreyst á Strindberg. Holm setti
Dauðadansinn upp í Santiago í
Chile og líkaði það svo vel að
hann kveðst reiðubúinn til að
gera aðra slíka tilraun utan
heimalandsins. I Chile segir
hann að unnt sé að setja Strind-
berg upp hreint og beint, en á
Norðurlöndum þurfi að gera
breytingar, þar sé krafist nýrra
túlkunarleiða. A Norðurlöndum
segir Holm að menn séu bundnir
við ævisögulega leiktúlkun þar
sem persóna Strindbergs sé í
öndvegi, leikritin fjalli fyrst og
síðast um Strindberg sjálfan:
„Við vitum vel að Strindberg
gróf sína eigin gröf, að hann
kvæntist Siri von Essen og Fri-
du Uhl og Harriet Bosse og
skildi og kynntist nýjum konum
og drakk sig fullan í Berlín... En
það vekur alls ekki áhuga því að
hver hefur ekki drukkið sig full-
an í Beriín? Hver hefur ekki
verið í ýmsum samböndum? Fj-
andinn hafi það, svo merkilegt
var það ekki, en engu að síður
hefur það haft gildi að uppsetn-
ingin gat stuðst við persónur
sem voru til og féllu inn í sjálfs-
mynd Strindbergs sem hafði
það í för með sér að leikarinn
var settur í gervi sem var ná-
kvæmlega Strindbergs. Þessu
hef ég aldrei haft neitt á móti og
ef einhver til dæmis fullyrðir að
Strindberg hafi sagt að konan
sé ekki meðvituð um þorpara-
eðli sitt, þá segi ég sem leikhús-
maður að það hafi Stindberg
aldrei sagt heldur höfuðsmaður-
inn í Föðurnum og á því sé
munur!“
Að mati Holms á leikstjórinn
að nýta sér vitfirringuna sem
felst í leikritum Strindbergs til
þess að geta sagt áhorfandanum
að þannig sé heimurinn, þannig
hann sjálfur. Aftur á móti á
heimur persónunnar Strind-
bergs ekki að vera allsráðandi.
Kunnir sænskir rithöfundar
hafa svarað spurningum blaða-
manna um Strindberg. Lars
Norén, sem sumir telja helsta
leikritaskáld Norðurlanda nú, er
ekki sérlega hrifinn af Strind-
berg, einkum vegna formrænna
galla leikverka hans, og telur Ib-
sen honum fremri að þessu leyti
og að hann hafi sjálfur lært
meira af þeim síðamefnda.
Norén er hrifnastur af bréfum
Strindbergs enda af nógu að
taka í þeim efnum.
Per Olov Enquist er í mun að
benda á prósaistann Strindberg
sem að hans dómi var brautryðj-
andi, ekki síst í skáldsögunni
Rauða herberginu. Hann vill líka
minnast samfélagsgagnrýnand-
ans Strindbergs.
Þótt Strindberg gnæfi upp úr í
leikritun sinni eru leikrit hans
síður en svo gallalaus, telur
Enquist. Bestu leikritin segir
hann Föðurinn, Dauðadansinn
og Fröken Júlíu. Hvað varðar
vísindastörf hans misheppnaðist
honum gjörsamlega í efnafræð-
inni.
Það er einmitt efnafræðin sem
bók Strindbergs, Infemo, snýst
að nokkm um. Einhverjir myndu
þó segja að í þessari tímamóta-
bók næðu geðrænu vandamálin
yfirtökum. Bókin er nú fáanleg í
þýðingu Þórarins Eldjárns frá í
fyrra, þeirri fyrstu á íslensku.
Inferno þekkjum við einkum úr
minningabókum Halldórs Lax-
ness, en Strindberg og einkum
Infemo hafði gríðarleg áhrif á
Laxness.
Það er fyrst og fremst stíllinn
í Infemo sem gerir hana
skemmtilega aflestrar en hug-
renningar höfundarins em geig-
vænlegar og á köflum sogast les-
andinn inn í heim óranna og á
erftitt með að komast þaðan aft-
ur. Þá er maður staddur í veröld
geggjaðasta Svíans, mannsins
sem Svíar fyrirlitu uns þeir gátu
fylgt honum til grafar. Þá fylltu
þeir syrgjandi götur Stokk-
hólmsborgar. Hvílíkur léttir fyr-
ir þá!
I Infemo stendur m.a.: „Það
var fyrir tíu ámm, á mesta óróa-
skeiði ritferils míns meðan ég
hamaðist gegn kvennahreyfing-
unni, sem allir á Norðurlöndum
studdu nema ég. Ég lét berast
með í hita stríðsins og fór svo
langt yfir velsæmismörkin að
landar mínir héldu að ég væri
brjálaður."
Staffan Valdemar Holm finnur
myrkar pólitískar hliðar hjá
Strindberg, rithöfundurinn er
jafnvel verri en fyrirmyndin
Friedrich Nietzsche. Hann segir
að ekki sé mögulegt að hafa uppi
á listamanni í samtímanum sem
sé jafn skyni skroppinn og
Strindberg í pólitískum efnum.
LISTIR
Markviss og vönduð vinna
PORTRETTMYND Guðmundar Odds af Birgi Andréssyni
í Akureyrarkirkju.
MYJVDLIST
Stöðlakot
LJÓSMYNDIR OG GRAFÍSK
HÖNNUN
GUÐMUNDURODDUR
Opið frá 14-18. Sýningin stendur til
14. febrúar.
SÝNING Guðmundar Odds í
Stöðlakoti er þrískipt, en allir hlut-
arnir þrír lúta þó sömu hugsun og
tengjast að ýmsu leyti. Meginuppi-
staða sýningarinnar er röð tíu por-
trettljósmynda, þá er á lofti Stöðla-
kots að finna ýmis dæmi um graf-
íska hönnun Guðmundar Odds og
loks eru á sýningunni þrjár húsa-
myndir frá Akureyri, teknar með
svokallaðri Lomo-myndavél. Ljós-
myndirnar vinnur Guðmundur Odd-
ur þannig að hann rífur þær í sund-
ur og endurraðar brotunum til að
umbreyta sjónarhornum og jafnvel
til að bæta í og auka við myndirnar.
Þær eru síðan skannaðar og unnar
áfram í tölvu, og loks prentaðar út
úr litaprentara. Veggspjöldin og
annað á efri hæðinni er unnið út frá
svipuðum forsendum, en þar bætist
við letur og annað eftir því sem við
á.
Portrettljósmyndimar eru hluti af
myndröð sem tengist íslenskri lista-
sögu undanfarinna ára, einkum
þeirri sögu sem Guðmundur Oddur
hefur sjálfur verið vitni að og tekið
þátt í. Þar má meðal annarra sjá þá
Dieter Roth og Hörð Agústsson, en
einnig Bh’gi Andrésson og Bjarna H.
Þórarinsson. Viðleitni Guðmundar
Odds til að skrásetja þannig söguna
takmarkast reyndar ekki einungis
við ljósmyndir, því þær eru liður í
stærra heimilda- og sagnasöfnunar-
verkefni sem hann hefur lengi unnið
að og mun vonandi síðar koma út á
einhverju formi.
Á vissan hátt má segja að í húsa-
myndunum kristallist hugmynda-
fræði sýningarinnar, þótt þær séu
aðeins þrjár. Þær sýna allar hús á
Akureyri sem skreytt hafa verið á
frumlegan hátt fyrir jólin, og eins og
fyrr segir eru þær teknar með
Lomo-myndavél. Lomo-vélin er
kennd við verksmiðjurnar í Péturs-
borg þar sem hún var hönnuð og
framleidd - Leningrádskoje optiko
mechanitschéskoje objediniénie - og
er á ýmsan hátt sérstök. Það sem
laðar fólk einkum að þessari mynda-
vél er að hún er léleg ef tekið er mið
af hátækniframleiðslu annarra
myndavélaframleiðenda. Erfitt er að
stjóma því hvernig vélin tekur
myndir og linsan afbakar myndefnið
á undarlegan hátt svo ljósmyndarinn
veit aldrei nákvæmlega hvað hann
hefur í raun fest á filmuna fyrr hún
hefur verið framkölluð. Þá hefur
myndavélin tilhneigingu til að detta í
sundur svo framleiðendur láta skrúf-
járn fylgja henni svo notendur geti
hert upp skrúfur eftir því sem þörf
gerist á. Þrátt fyrir allt þetta tekst
fólki að taka á vélina skemmtilegar
myndir sem sameina undarleg áhrif
af linsunni og hið tilviljunarkennda
sem er óhjákvæmilegur fylgifiskur
þess að nota hana. Hér er því um
eins konar „lág-tækni“ að ræða sem
hefur óneitanlega mikið aðdráttarafl
í heimi fmpússaðrar og stafrænnar
hátækni. Lomo-myndavélin og sá
menningarkimi sem myndast hefur
kringum notkun hennar um allan
heim veitir skemmtun og óheftum
sköpunarkrafti inn í líf fólks sem
annars finnst hátæknin hafa flatt allt
út í sama dauðhreinsaða yfirborðið.
Þeir sem vilja kynnast Lomo-hreyf-
ingunni frekar geta gert það á slóð-
inni www.lomo.com.
Sýning Guðmundar Odds er um-
fram allt byggð á skýrri hugsun og
sterkri afstöðu til lista og lífs, þótt
vinnubrögðin og öll framsetning séu
líka ákaflega markviss og vönduð
eins og von var á. Hún er því vel til
þess fallin að stappa stálinu í þá sem
farnir eru að efast um að listin hafi
okkur nokkuð að færa lengur.
Jón Proppé
Barnabæk-
ur á uppleið
RITHÖFUNDURINN Louis
Sachar hefur hlotið Newbery-
barnabókaverðlaunin fyrir bók
sína „Holes“ en samtök bókasafna
í Bandaríkjunum standa fyrir
þessum verðlaunum. Hafði bókin
áður hlotið bandarísku bók-
menntaverðlaunin í flokki barna-
bóka fyrir árið 1998.
Fjallar „Holes“ um dreng sem
dæmdur er fyrir glæp sem hann
ekki framdi og sendur er í sér-
stakar búðir fyrir unga glæpa-
menn, sem eru í Texas, en reynast
síðan hinn undarlegasti staður.
Þótt lítill vafi léki á að bókin hlyti
verðlaunin var það samdóma álit
manna að mikið úrval góðra
barnabóka hefði komið út á síð-
asta ári.
Bækur sem ritaðar hafa verið
fyrir yngri lesendur hafa átt und-
ir högg að sækja í Bandaríkjunum
undanfarin ár, eins og annars
staðar. Teikn virðast hins vegar á
lofti um að bókaútgefendur séu
farnir að sýna þessum lesendum
meiri áhuga en áður, að sögn
blaðsins The New York Times.
Dónadansinn
LEIKLIST
Verslunarskúlinn
íslenska Óperan
DIRTY DANCING
Dans- og söngleikur eftir samnefndri
bandariskri kvikmynd í þýðingu
Magneu J. Matthíasdóttur. Leik-
stjdrn: Jóhann G. Jóhannsson. Tón-
listarstjórn: Jón Ólafsson. Danshöf-
undar: Selma og Birna Björnsdætur.
Hljóð: Sveinn Ómar Grótarsson. Ljds:
Sigurður Kaiser. Aðalleikendur:
Bjartmar Þórðarson, María Þórðar-
dóttir, Hildur Hallgrímsddttir, Kári
Guðlaugsson, Ólafur Þorvaldz, Jó-
hannes Asbjörnsson, Védís Árnadótt-
ir, Rebekka Árnadóttir, Börkur
Bjarnason, Kjartan Gunnarsson.
Söngkonur: Aðalheiður Ólafsdóttir,
Katrín Halldórsdóttir, Bryndís Ýr
Pétursddttir, Guðrún Birna Injgi-
mundardóttir. Búningastýra: Iris
Hrönn Andrésdóttir. Förðunarstýra:
Gunnhildur Ásta Guðmundsdóttir.
Aðstoðarleikstjóri: Dóra Sif Sigurð-
ardóttir.
VERSLÓ hefur undanfarin ár
sett upp hvern söng- og dansleikinn
af öðrum við fádæma góðar undir-
tektir áhorfenda, enda ekki nema
von, því skólinn hefur á að skipa
efnilegum söngvurum, leikurum og
hreint frábærum dönsurum. Það er
því vel við hæfi íyrir skólann að
setja upp Dónadansinn að þessu
sinni, því þar fá dansarar skólans
gott tækifæri til að sýna það sem í
þeim býr. Og sannast sagna voru
það dansatriðin sem báru þessa
sýningu uppi og gerðu hana að hinni
bestu skemmtan.
Söguþráðurinn í Dónadansi er
ekki upp á marga fiska og í þessari
sýningu er það svo, að áhorfandinn
bíður einfaldlega eftir næsta söng-
og dansatriði því sjálf sagan skiptir
harla litlu máli nema sem stund
milli stríða.
Dansarnir voru mjög vel útfærðir
og sumir hverjir erfiðir, en vel
samæfður, þróttmikill og þokkafull-
ur hópur karl- og kvendansara skil-
aði hlutverki sínu mjög vel. Þessi
dansarahópur hefði að ósekju mátt
dansa lögin til enda.
Bjartmar Þórðarson sýndi einnig
mikla leikni, en lagði kannski full-
mikla áherslu á snerpu og færni á
kostnað þokkans sem einkenndi
hina dansarana. María Þórðardóttir
dunar
leikur annað aðalhlutverkanna á
móti Bjartmari. Það fer ekki milli
mála, að María býr yfir miklum
hæfileikum, þrátt fyrir ungan aldur.
Þau Védís Árnadóttir, Kári Guð-
laugsson og Olafur Þorvaldz sýndu
skemmtilega takta og gott skop-
skyn í leik sínum og einnig stóðu
söngkonurnar sig vel, þótt segja
megi að ætíð sé hollt að „keyra“
ekki of skart inn í lögin. Búningar,
förðun og lýsing eru einkar vel unn-
in í þessari sýningu og hjálpa til
þess að gefa henni markvisst og
vandað yfirbragð og gleðja um leið
augað.
Magnea J. Matthíasdóttir heldur
uppteknum hætti og skilar textan-
um á þjála og látlausa íslensku.
Jóhann G. Jóhannsson þreytir
hér frumraun sína sem leikstjóri.
Honum tekst að gefa sýningunni
góða heildaráferð, og þótt sum
leikatriðanna dragi hana nokkuð
niður, er heildarniðurstaðan sú, að
hér er á ferðinni létt og frískleg
sýning. Það vakti athygli mína, að
leikendur fóru vel og skýrlega með
textann, svo og að leikmyndin er
fallega gerð og vel nýtt.
Guðbrandur Gíslason