Morgunblaðið - 06.02.1999, Qupperneq 50

50 LAUGARDAGUR 6. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Nýting auðlindar
FYRIR rúmri viku
birtust tvær svargrein-
ar við grein minni 21.
jan. sl. Þar gagnrýndi
ég Sverri Hermanns-
son fv. bankastjóra og
Hrólf Gunnarsson skip-
stjóra og fv. útgerðar-
mann fyrir fullyrðingar
þeirra um að sjómenn
og útvegsmenn hentu
200.000 tonnum af
þorski á hverju ári.
Taldi ég að slíkar full-
yrðingar væru byggðar
á kjaftasögum og væru
ekkert annað en
ósmekklegar árásir á
sjómenn og útvegs-
menn meðan þeir gætu ekki fundið
þeim stað í raunveruleikanum.
I svargrein sinni 28 janúar sl.
reynir Hrólfur Gunnarsson ekki
einu sinni að fjalla málefnalega um
efnið. Hann nefnir engin dæmi til
stuðnings fullyrðingum sínum,
heldur fer útí persónulegt skítkast,
ýjar að því að undirritaður sé nú sá
seki um allt þetta úr-
kast, hann og hans
líkir skipi sjómönnum
fyrir um að henda öllu
þessu magni í sjóinn
og þeir hlýði eins og
lúbarðir hundar. Slík-
ur er málflutningur
Hrólfs og trúi honum
hver sem vill, en langt
er seilst í gagnrýni á
fískveiðistj órnunar-
kerfið og slíkur mál-
flutningur ekki svara
verður.
Síðari svargreinin
Sigurbjörn birtist 29. janúar sl.
Svavarsson eftir Jón Sigurðsson
fv. framkvæmda-
stjóra. Jón telur að brottkast afla í
hafí sé einn af höfuðágöllum núver-
andi fiskveiðistjórnunarkerfis og
nefnir þrjú dæmi um slíkt. Hann
gefur sér síðan að þessi dæmi megi
undantekningarlaust reikna á allan
fiskveiðiflotann og fær þannig út
að 60.000 til 120.000 tonnum af
þorski sé hent árlega. Þessi nálg-
Góð vísa
FYRIR nokkrum
árum leiddu fáir hug-
ann að sjúkdómnum
beinþynningu, orsök-
um hans og afleiðing-
um. Nú er öldin önnur,
sem betur fer, þekking
og tækni hefur aukist
og kappkostað er að
fræða almenning. Með
hækkandi aldri verður
beinþynningin algeng-
ari, en hún er að
mestu háð erfðum.
Þeir sem vita af bein-
þynningu í ættinni
ættu því að vera sér- Anna
staklega á verði. Pálsdóttir
Hvað er til ráða?
Nú geta allir látið mæla hjá sér
beinþéttnina til að sjá hvemig
ástandið er.
Til að koma í veg fyrir beinþynn-
ingu er nauðsynlegt að neyta kalks
sem helst er að fá úr mjólkurvör-
um. Einnig er D vítamín nauðsyn-
legt til að binda kalkið en við fáum
D vítamín einkum með sólarljósinu
og úr lýsi. Þeir sem geta hreyft sig
eiga að gera það, því að það hefur
sýnt sig svo ekki verður um villst
að hæfileg hreyfing heldur mörg-
um sjúkdómum í skefjum.
Samtök stofnuð
Samtökin Beinvernd á Islandi
voru stofnuð árið 1997 og nokkru
síðar svæðafélög um landið. Sam-
tökin hafa staðið að útgáfu bæk-
linga og fræðslufundir hafa verið
haldnir bæði fyrir fagfólk og al-
menning. Á næstunni kemur út
bæklingur á vegum samtakanna
um hormóna og beinþynningu.
Svæðafélögunum er ætlað að halda
uppi merki samtakannna út um
landið og hefur Beinvemd á Suður-
landi haldið nokkra fræðslufundi
frá stofnun í des. ‘98 og er ætlunin
Beinþynning
Framkvæmdastj órn
árs aldraðra vill leggja
áherslu á forvarnir,
segir Anna Pálsdóttir,
og mun áhersla verða
lögð á beinþynningu á
fundum sem haldnir
Mikið úrval af
fallegum
rúmfatnaði
Fiskveiðistjórnun
Flestir sem í greininni
starfa hafa gengið í
gegnum fjórar gerðir
fískveiðistj órnunar-
kerfa á sl. 20 árum,
segir Sigurbjörn
Svavarsson, og geta
því borið þau saman af
eigin reynslu.
að halda einn slíkan á
næstunni. Félagar í
Beinvernd á Suður-
landi era 80 og er fé-
lagið hið fjölmennasta
innan landssamtak-
anna.
Samstarf á
ári aldraðra
Framkvæmdastjórn
árs aldraðra vill leggja
áherslu á forvamir og
mun áhersla verða
lögð á beinþynningu á
fundum sem haldnir
verða um allt land.
Bók um líkamsrækt
fyrir aldraða verður
gefin út og leitast verður við að
vekja athygli starfsfólks dvalar- og
unaraðferð Jóns er álíka röng og ef
ég fullyrti að allir framteljendur
svikju undan skatti af því að ein-
hverjir gerðu það. Mér dettur ekki
í hug að fullyrða að engum fiski sé
hent í þessu fiskveiðikerfi, en leiða
má líkur að því, að úrkastið yrði
síst minna í öðru kerfi. Alltaf ónýt-
ist eitthvað af fiski eða er þeirrar
gerðar að teljast ekki verðmæti,
t.d. fiskur sem festist í möskvum
trollveiðarfæra, fiskur sem eyði-
leggst í netum og á línu sem ekki
hefur náðst að draga tímanlega
vegna óveðurs, fiskikóðum, sem oft
koma á línu og handfæri, er hent.
Annað dæmi má nefna, sem var sá
siður um áratugi við karfaveiðar er
skip sigldu með afla til Þýskalands,
að henda öllum smákarfa. Allt eru
þetta dæmi um fisk sem kemur um
borð og er og hefur ávallt verið
hent vegna þess að hann verður
ekki að verðmæti. Slíkt úrkast má
áætla 1-3% af afla. Fullyrðing Jóns
um að hegðun manna og umgengni
við auðlindina sé með öðrum hætti
í þessu stjómunarkerfi en í annars-
konar fiskveiðistjórnunarkerfum
er einnig röksemdalaus.
Flestir sem í greininni starfa
hafa gengið í gegnum fjórar gerðir
fiskveiðistjórnunarkerfa á síðast-
liðnum 20 áram og geta því borið
þau saman af eigin reynslu. Frjáls-
ar veiðar fyrir 1983, síðan svokall-
að skrapdagakerfi þar sem reynt
var að draga úr sókn í þorskinn,
síðar sóknarmark með dagatak-
mörkunum og nú síðast aflamarks-
kerfið. I öllum þessum kerfúm eru
dæmi um illa umgengni um afla án
þess að það sé tíundað hér. Þegar
samdrátturinn í þorskvæiðum var
sem mestur 1989-1990 og fiski-
skipaflotinn þar af leiðandi of af-
kastamikill við þær aðstæður, var
Ijóst að sameina yrði veiðiheimildir
skipa til þess að útgerðin í landinu
yrði arðbær. Orfáar útgerðir áttu
fleiri en eitt skip og því voru að-
stæður fyrir einstaklinga í útgerð
ekki hagstæðar til hagræðingar,
annaðhvort hættu menn rekstri og
seldu skip og veiðiheimildir eða
þeir sameinuðust í stærri einingar
til að komast af. Við þessar aðstæð-
ur féllst útgerðin, í samráði við
stjórnvöld, á frjálst framsal veiði-
heimilda.
Framferði og afstaða einstak-
linga er gjarnan háð afkomumögu-
leikum þeirra og tekur ekki endi-
lega tillit til sameiginlegra hags-
muna í greininni eða þjóðarinnar.
Með tilkomu laganna um framselj-
anlegar aflaheimildir hafa þeir sem
nú era í útgerð keypt fjölda fyrr-
verandi samherja sinna útúr grein-
inni og sameinað aflaheimildir á
fæiri skip, það var tilgangur Al-
þingis með lögunum árið 1990. Ein
afleiðingin, sem þetta hafði og hef-
ur skapað veralegt vandamál í
greininni, er að mikill fjöldi báta,
sem seldu frá sér aflaheimildir, var
ekki úreltur heldur héldust inni í
kerfinu, með veiðileyfi en litlar sem
engar veiðiheimildir. Síðustu árin
hafa þessir bátar stundað það að
fiska fyrir aðrar útgerðir til að
drýgja aflaheimildir sínar svo og
leigt þorsk dýra verði í takmörk-
uðu framboði. Þetta hefur leitt til
gífurlegrar hækkunar á leiguverði
þorsks. Það er við slíkar aðstæður
sem tilhneiging verður hjá einstak-
lingum, sem hafa úr litlu að spila,
að velja úr aflanum og koma með
að landi verðmætasta fiskinn.
Þessir einstaklingar, sem höfðu
sömu möguleika og aðrir í upphafi
en seldu frá sér aflaheimildir,
kenna síðan kei*finu um aðstæður
sínar nú. Þeir útgerðarmenn, sem
ganga illa um auðlindina í eigin-
hagsmunaskyni og fá sjómenn til
þátttöku í kvótakaupum og til að
henda fiski, era svartur blettur á
greininni, þeir era undantekning
og framferði þeirra er ekki hægt
að reikna á alla útgerðarmenn. Það
sem samdrátturinn í aflaheimildum
hefur kennt mönnum sl. 15 ár er að
fara betur með það sem dregið er
úr sjó og auka verðmæti tegunda
sem lítt vora nýttar. Með því hug-
arfari hafa flestir útvegsmenn
starfað. Þetta hefur meðal annars
gerst fyrir tilstuðlan núverandi
stjórnkerfis fiskveiða.
Þeir sem örlátastir eru á ráð og
fyrirmæli um hvemig hlutunum
skuli fyi-irkomið í sjávarútvegi í
dag era gjarnan þeir sem engan
áhuga höfðu á þessum atvinnuvegi,
fyrr en hann tók að rétta við eftir
gífurlega erfiðleika í heilan áratug
eða frá 1983-1993. Margir þeirra
hafa sýnt það í skrifum sínum að
þeir hafa litla innsýn í atvinnu-
greinina en telja sig engu að síður
hafa íhlutunarrétt um málefni
hennar. Umræðan verður einhliða
af þeirra hálfu ef þeir sýna sjálfum
sér og öðram ekki meiri virðingu í
þeim umræðu.
Höfundur er formaður Utvegs-
mannafélags Reykjavíkur og út-
gerðarstjóri Granda hf.
verða um allt land.
hjúkrunarheimila enn frekar á
gildi forvarna.
Dýr sjúkdómur
Áætlaður kostnaður heilbrigðis-
kerfisins vegna beinbrota af völd-
um beinþynningar skiptir hund-
raðum milljóna. Það er því brýnt
að fólk sé vakandi fyrir því sem
hægt er að gera í forvarnarskyni
og að ríkisvaldið greiði niður þær
aðgerðir sem Ijóst er að geta leitt
til lækkunar sjúkrahússkostnaðar
vegna sjúkdómsins. Á undanförn-
um áram hefur mikið verið skrifað
um nauðsyn fyrirbyggjandi að-
gerða, en betur má ef duga skal.
Aldrei verður góð vísa of oft
kveðin!
Höfundur er formaður Beinvemdar
á Suðurlandi.
Heldur þú að
Kalk sé nóg ?
NATEN
Skólavörðustíg 21, Reykjavík, eími 551 4050
- er nóg l
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
991. þáttur
JÓN Magnússon í Stykkis-
hólmi skrifar mér athyglisvert
bréf sem ég birti hér á eftir með
athugasemd í hornklofum og
litlum eftirmála:
„Oft taka menn ástfóstri við
einstök orð og orðasambönd, og
nota þau í tíma og ótíma. Orðið
„fjármagn" hefur notið þessarar
upphefðar. Það er algengt í dag-
legu tali fólks, einnig í viðtals-
þáttum og rabbþáttum útvarps
og sjónvarps. Orðin fé, íjármun-
ir, fjárstuðningur, fjárstyrkur
og peningar virðast vera á und-
anhaldi fyrir þessu magnaða
orði. Mér finnst að oft ætti eitt-
hvert þessara orða betur við í
samhenginu. Þá finnst mér
hvimleið notkun orðsins pening-
ur í eintölu þar sem fleirtala ætti
betur við. Dæmi: áttu pening?;
ég á engan pening; Alli, lánaðu
mér pening.
Islendingar era fámenn þjóð.
Samt hafa þeir nokkur tilbrigði í
málfari og orðavali, þó ekki sé
beinlínis hægt að tala um mál-
lýskur. Viss einkenni í máli
tengjast þó ákveðnum land-
svæðum: Harðmæli Norðlend-
inga, flámæli Austfirðinga, lin-
mæli Sunnlendinga, merking
orða, sérkenni í orðavali og
harðmæli Vestfirðinga. Ekki er
ástæða til þess að uppræta eða
amast við slíkum blæbrigðum
málsins. Þau gefa málinu fjöl-
breytileika og stíl. Því síður er
ástæða fyrir menn að vilja troða
sínum mállýskum uppá aðra, eða
telja sínar málkenjar þær einu
réttu. Svo er til dæmis með
klukkuna. Engan nauður ber til
þess, að allir landsmenn taki
upp málvenju á tilteknum svæð-
um á Norðurlandi um fjórðung
og þriðjung (hvað um fimmtung
eða sjöttung).
[Umsjónarmaður tekur þetta
ekki illa upp. Hann hefur jafnan
mælt gegn einhæfni í orðavali og
oft lofað skaparann fyrir að ekki
hafa allir sama smekk. Hitt er
annað, að honum þykir ijórð-
ungur (sem amma hans kenndi
honum) miklu fallegra og ís-
lenskulegra en „korter/kortér“.
Kvartil, sem Jón nefnir, er auð-
vitað miklu snotrara tökuorð en
kortér sem því miður er þáttar-
heiti á sjónvarpsstöð á Norður-
landi.
Umsjónarmaður hefði viljað
að J.M. héldi áfram a.m.k. upp í
áttung sem er heiti á íláti sem
tók 1/8 úr tunnu, sbr. hið frá-
bæra kvæði Skipafregn eftir sr.
Gunnlaug Snorrason.
af áttungnum
allt hripar niður,
í þrautunum
það er plagsiður.
Hér er rétt að loka hornklofa
og leyfa J.M. að hafa orðið.]
Gamla mínútan er enn í fullu
gildi. Orðið korter fellur mér
ekki í geð, og hefur aldrei gert,
og heldur ekki fjórðungur eða
þriðjungur. En ef um 45 mín-
útna tímabil er að ræða finnst
mér eðlilegra og einfaldara að
segja þrjú korter heldur en þrír
(stundar)fjórðungar. Og ef litið
er á tunglið, þá er það ýmist á
fyrsta, öðra, þriðja eða fjórða
kvartili. Ég býst við því að flest-
um þætti skrítið, ef þar yrði far-
ið að tala um fjórðunga. Korter
(15 mínútur) finnst mér ekki
verra afbakað tökuorð en mörg
önnur.
En áfram með smjörið. Það er
þetta sífellda síendurtekna „í
gegnum tíðina“. Með allri virð-
ingu fyrir nóbelsskáldinu, Hall-
dóri Kiljan Laxness, sem vand-
aði mál sitt mjög, var snillingur í
beitingu íslenzkrar tungu og
amaðist við erlendum málslett-
um, þá hafði hann ekki fyrr látið
þessa ambögu út úr sér, en allur
landslýður var með hana á vör-
unum. Hversvegna segja menn
ekki beint út: i gennem tiden?
Og hvað með orðatiltækið „fyrir
margt löngu“. Það er einnig frá
nóbelsskáldinu komið. Ég er
hræddur um að Snorra hefði
ekki líkað svona meðferð á tung-
unni.
Ævinlega blessaður."
EftÚTnáli umsjónarmanns:
Kjarni máls okkar Jóns Magn-
ússonar er þá sá, að við eram á
móti fátækt og einhæfni í orða-
vali og viljum sýna mismunandi
smekk ákveðið umburðarlyndi.
Hlymrekur handan kvað:
í Miðbæ var mörgum að þakka
að Málhildur eignaðist krakka:
lífsreyndri Ijósmóður
og lækni er var jóðfróður
og svo bræðrunum báðum á Slakka.
tír bréfí frá málfarsráðunaut
Ríkisútvarpsins:
,,“Bréfasími“ er þýðing á er-
lenda orðinu „fax“. Bréfið sem
sent er með tækinu er kallað
„símbréf‘. Þessu á ekki að ragla
saman.“