Morgunblaðið - 11.03.1999, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 11. MARZ 1999
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Ljósmynd/Bragi Ásgeirsson
LISTASKÁLI og Listasafn Færeyja í Þórshöfn.
„Ég heiti
Barbara“
/ /
I tilefni sýningar Tryggva Olafssonar í
listaskálanum í Þórshöfn og einstöku tæki-
færi til að kynnast færeyskri list og lista-
mönnum brá listrýnir blaðsins, Bragi
Asgeirsson, sér þangað í helgarferð fyrir
skömmu. Fannst hann hafa verið full lengi
á leiðinni á vit þessara ágætu og nálægu
frænda vorra sem sízt skulu vanræktir.
IÞESSU rauðbrúna timburhúsi fremst við Dalagötu bjó skáld, William
Heinesen, í húsinu fyrir ofan býr málari, Zakarías Heinesen.
TRYGGVI Ólafsson ræðir hér við Sylvíu og Zakarías Heinesen við
opnun sýningarinnar í Listaskálanum.
SÉÐ út um einn gluggann í borðstofunni hjá
Zakaríasi og Sylvíu. Sér í hús Williams Heines-
ens fyrir neðan, en brjóstmyndin á gluggakist-
unni er af dóttur þeirra. Hinni sömu sem grein-
arhöfundur óforvarandis sagði fyrir að kæmi í
heiminn er þau hjónin voru í heimsókn á heimili
hans ári áður en hún fæddist, en þau höfðu þá
verið barnlaus lengi.
inn að hugblær og
kvika landsins and-
ar á skoðandann.
Ingálvur var því
miður í Kaup-
mannahöfn þegar
mig bar að, sýnir
þar reglulega og á
stóran aðdáenda-
hóp, get trútt um
talað sem hef sótt
sýningar hans í
borginni heim, þar
sem alltaf er fólk og
rauðir miðar við
annað hvert mynd-
verk að segja má.
Það telst gæfa og
yfirburðir fær-
eyskra myndlistar-
manna að geta sótt
á svo stóran og gró-
inn markað, jafnvel
þótt örmarkaður
teljist miðað við
stóru borgimar
sunnai’ í álfunni. En
flesta aðra mynd-
listarmenn, sem
eitthvað kveður að,
hitti ég í Listaskál-
anum við opnun
sýningar Tryggva,
en hann var þar
með um 40 málverk
og allnokkrar graf-
íkmyndir á aflöngu
borði á palli, og svo
aftur í veizlu um
kvöldið, sem er
MIKIL býsn og furða hve
langan tíma getur á
stundum tekið að nálg-
ast fólk og staði sem þó
eiga hug manns, og grannt hefur
verið íylgzt með úr fjarlægð.
Þannig mæta Færeyjar og Græn-
land sem eru okkar næstu ná-
grannar afgangi hjá ferðafúsri
þjóð, þótt allir megi vita að bæði
löndin eru meira en lítið áhuga-
verð. Grænland að vísu kalt, en býr
yfir mikilli fegurð, sem kemur
beint í flasið á ferðalanginum á
björtum degi, þótt ekki sé farið
nema dagsferð til Kulusuk. Sjálfur
hef ég aldrei komizt lengra en að
tylla þar tá einhvern tímann í upp-
hafi áttunda áratugarins, fyrir náð
samstarfsmanns míns til margra
ára, Valtýs heitins Péturssonar, og
sá dagur líður mér ekki úr minni.
Valtýr var um langt skeið farar-
stjóri dagsferða til Kulusuk yfir
sumartímann, og íyrir kom að
hann tók einhvern vin sinn með sér
sem honum þótti brýnt að minntist
við fegurð landsins og hina merki-
legu þjóð. Fimmtán ára gamall
hafði ég lesið allar bækur Vil-
hjálms Stefánssonar um heim-
skautsslóðirnar, sem út höfðu kom-
ið á íslenzku, lifað mig inn í þær af
lífi og sál og síðan ávallt borið
djúpa virðingu fyrir Inúítum, sögu
þeirra og menningu.
Eðlilega hafa samskipti mín ver-
ið meiri við frændur vora Færey-
inga, einn þeirra samtíða okkur
Guðmundi Erró í grafíkdeild list-
iðnaðarskólans í Ósló veturinn
1952-53. Og er ég tók að mér
kennslu í þeim listgeira við Hand-
íða- og myndlistarskólann haustið
1956, var í fyrsta hópnum hæfileik-
aríkur ungur maður, Zakarías
Heinesen að nafni, sem nú er einn
virtasti málari á landi þar. Hef
margra hluta vegna lengi haft hug
á að sækja eyjarnar heim og skoða
þær vel og rækilega, en einfaldlega
ekki komið ásetningnum í verk. I
mínu tilviki heitir það að leita langt
yfir skammt í ljósi allra minna
ferða um heiminn, er ekki par stolt-
ur af því en skyldan og brauðstritið
heimtar sitt og maðurinn lengstum
á mörgum vígstöðvum í senn.
Þessi útúrdúr í upphafi er til
kominn vegna þess, að síðan ég
kom þaðan hef ég hitt alltof marga
að máli sem hafa sömu sögu að
segja, einkum hafa þeir alltaf verið
á leiðinni til Færeyja, en einfald-
lega ekki komið því við einhverra
hluta vegna. Því má af öllu ráða að
hér sé breytinga þörf og að í fram-
tíðinni eigi landinn í mun ríkara
mæli að stilla áttavitann á 62 gráð-
ur norður og 7 gráður vestur, þar
sem eyjaklasinn stolti rís úr sæ.
Þegar ég fékk ávæning af því úti
í Kaupmannahöfn í desember sl., að
málarinn okkar þar, Tryggvi Ólafs-
son, hygðist halda heila sýningu í
boði listaskálans í Þórshöfn í febrú-
armánuði, vaknaði áhugi minn á að
skreppa þangað. Ekki á hveijum
degi sem landinn sýnir á þessum
slóðum, né í þessu húsi. Þótti einnig
gullið tækifæri til að kynnast fær-
eyskum listamönnum og búa í hag-
inn fyrir nánari kynni af landi og
þjóð við fyrsta tækifæri, en slík
rispa til að átta sig á aðstæðum er
einmitt sá háttur sem ég hef alla
jafna á hlutunum, og reynzt hefur
mér giska vel í áranna rás. Hæng-
urinn var þó sá er til kom, að ferðir
reyndust frekar stopular, á einn
veg verður ferðalagið þannig full
snubbótt en á annan of langt með
tilliti til árstímans og anna dagsins.
Hef lengi íylgzt með færeyskri
list úr nálægð sem fjarlægð, eða
allt frá því ég var við nám í Kaup-
mannahöfn í upphafi sjötta áratug-
arins, og veit að þessi 40 þúsund
sálna þjóð er hér norrænn risi mið-
að við höfðatölu og að list hennar er
fyrir margt sérstök. Bæði fyrir
heilbrigða íhaldsemi og að vera
samofnari og tengdari hinum sér-
stöku staðháttum en yfirleitt gerist
meðal norrænna þjóða. Eins og
Christian Matras, skáld og prófess-
or við háskólann í Kaupmannahöfn,
orðaði það eitt sinn er hann lýsti
helztu einkennum færeyskrar nátt-
úru fyrir danskinum: „Hún er hið
hættulega, hið óttalega, hið vold-
uga, - og ofar öllum skilningi, frið-
sæla.“
Á þann veg er einnig hægt að
lýsa færeyskri list, sem er í senn
hrá, ofsafengin og mild, færeyskum
listamönnum sem frumöflum með
margar ásjónur. Kemur einna gerst
fram í list Williams Heinesens, föð-
ur Zakaríasar, sem var hvergi ein-
hamur, jafnt snillingur á ritvellin-
um sem drjúgur með pentskúfinn
og rissfærin, í senn óttalegur og
magnþrunginn, launkíminn sem
bernskur. Einnig Sámal Joensen
Mykines, sem málaði jafnt blóðug-
ar orustur við grindhvalinn, mar-
svínið, og mildar landslagsstemmur
sem dúnmjúkt lognið umlykur.
Einnegin má nefna hér Ingálv af
Reyni, sem í sínum beztu abstrakt-
málverkum tekst hið nær ómögu-
lega, sem er að vera svo jarðbund-
nokkur saga að
segja frá. Tryggvi var með frum-
lega innsetningu, sem ætti að
nægja til verðlauna hjá DV, sem
var saltfiskur á portúgalska vísu, í
tómatjafningi, jarðeplum og ýmsu
fleiru. Eldaður í stórum svörtum
potti, sem gat verið 200 ára gamall
og borinn fram við langborð að
hætti víkinga og honum kyngt með
íslenzku brennivíni og áfengum pis-
smiði.
Veizlustjóri var enginn annar en
Bárður Jákupsson, einn af helztu
brimbrjótum færeyskrar listar,
sem fórst það vel úr hendi, lét sig
ekki muna um að kyrja utanbókar
og af innlifun langt kvæði eftir
William Heinesen: „Það er aftur
einn af þessum úthafsins dögum,“
sem er magnþrungin lofgjörð til
lífsins, eilífðarinnar og hafsins,
þessa mikla dansgólfs tímans.
Tryggvi hefur verið í vænum
málum undanfarið, fékk tvær stór-
ar pantanir á grafíkmyndum
snemmveturs, aðra frá hinu þekkta
fyrirtæki Codan en hina frá danska
verkfræðingafélaginu. Þetta er upp
á hundruð mynda og jafnframt er
hann á fullu við að undirbúa sýn-
ingar, hist og her, eins og danskur-
inn orðar það. Upphaf sýningarinn-
ar lofaði góðu, þrátt fyrir mikla of-
ankomu og fjúk í bland, sem festi
bfla og gerði fólki erfitt fyrir að
komast á milli húsa, en sólskin og
heiðnkju þess á milli.
- Ég hafði fengið inni hjá Zakarí-
asi, sem er með veglegt gestarými í
kjallaranum og býr eins og fursti í
stóru notalegu einbýlishúsi við
Dalagötu, lengst uppi á hæð þar
sem sér vítt yfir. Beint á móti stofu-
gluggunum blasti hafið og Nólseyja
við sjónum, hvert sinn sem gerði lát
á ofankomunni og fjúkinu, en hún
mun lægst færeysku eyjanna. í
næsta húsi fyrir neðan bjó William
Heinesen, og þar býr ekkja hans
enn 92 ára að aldri, og allt um kring
eru vel byggð og notaleg timbur-
hús. Þórshöfn er, þó lítil sé, höfuð-
staður með stfl, hefur sitt leikhús,
Havnar sjónleikarfélagið, og þar
var verið að sýna „Tann gamla
daman kemui’ til býin“, eftir Dur-
renmatt, - sem sagt klassi. Sylvía,
spúsa málarans, er afburða smekk-
vís og mikil húsmóðir, sem hefur
búið manni sínum fagurt og hrein-
legt heimili með miklu og völdu úr-
vali jurta og blómaskrúði. Til frá-
sagnar að í kjallaranum þar sem ég
svaf gerðust óræðir hlutir, svei mér
þá ef þar var ekki reimt, en á
sveimi voru einungis fagrir og hug-
ljúfir draugar, eða kannski heldur
draumar.
Dulúðugt atvik kom fyrir mig, er
ég á öðrum degi og að venju hallaði
mér um stund eftir síðtekinn dög-
urð, en nú einnig til að vera í góðu
formi við opnun sýningar Tryggva,
og veizluhöldin á eftir. Fljótlega féll
mér blundur á brá og fannst ég þá
vera staddur í margmenni, allt um
kring var fólk og þó lá ég fyrir í
fleti mínu, til hvorrar hliðar krupu
ung fljóð með gráleita höfuðklúta,
en klofvega yfir mér greindi ég
limafagurt sköpunarverk sem ég
naut þess að horfa á en kom ekki
fyrir mig, skyndilega laut fyrir-
burðurinn alveg niður að mér, horf-
ir beint á mig og segir: Ég heiti
Barbara! Draumurinn að því marki
yndisþokkafullur og raunveralegur,
að allt var við hið sama er svefn tók
að losa og kveið ég þá fyrir að opna
augun, sem ég freistaðist þó til að
lokum, hvarf þá sýnin en allt her-
bergið og nakinn veraleikinn birtist
mér. Lokaði augunum aftur og
sofnaði von bráðar, var þá um leið
kominn aftur í margmenni og
mannfagnað, lá fyrir sem fyrr og
rýndi á hlutina í kringum mig en
hins vegar voru sprandin blíð
hvergi nærri...
Á sunnudegi var Bárður Jákups-
son sóttur heim. Hann býr vel líkt
og Zakarías, en útsýnið naumast
eins stórbrotið, mikið menningar-
heimili þar sem bækur í hillum eru
til lofts og um víðan völl, myndlist á
veggjum. Varð mér strax starsýnt
á eitt málverkið hátt uppi, milda og
blíða náttúrastemmu, og er menn
sáu það spurðu þeir mig hvort ég
vissi hver væri höfundurinn, nei
nei, þess gat ég ekki getið mér til.
Ótrúlegt nokk reyndist myndin
vera eftir William Heinesen.
Listaskálinn í Þórshöfn, sem
einnig er listasafn staðarins, rís
upp við jaðar hallandans, þar sem
Zakarías býr hátt uppi og er dálítill
spölur að ganga, niður, yfir götu og
í gegnum mikinn garð með lítilli
tjörn og hólma á miðri leið. Þar una
sér æðarfugl og svanir líkt og á
Tjörninni í Reykjavík, sem börn
sækja heim með brauðmylsnu í
poka. Gat verið afar myndrænt,
einkum er kristalstær febrúarsólin
stirndi á svell, krap og nýfallna
mjöll. Skálinn samsamast umhverf-
inu fagurlega, sker sig úr fyrir sér-
kennilegt byggingarlag og er þó
innlegg í stærri heild, þrír blakkir
jafnhyrndir skálar með píramíða-
þaki, líkastir þrem nýjum eyjum til
viðbótar hinum sirka tuttugu.