Morgunblaðið - 27.08.1999, Blaðsíða 36

86 FÖSTUDAGUR 27. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 27. ÁGÚST 1999 37
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
RIKISSKULDIR
LÆKKA
ÞAU UMSKIPTI hafa orðið í ríkisfjármálum, að ríkis-
sjóður er farinn að greiða niður skuldir sínar í veru-
legum mæli. Skuldasöfnun ríkisins um langt árabil var
orðin svo mikil, jafnt innanlands sem utan, að vextir og
annar lánakostnaður ei*u mjög íþyngjandi fyrir ríkissjóð
og þar með skattgreiðendur. Geir H. Haarde fjármálaráð-
herra hefur lýst því yfír að haldið verði áfram niður-
greiðslu ríkisskulda á þessu og næsta ári og er það fagn-
aðarefni fyrir skattgreiðendur. Vonir standa og til að
hægt verði að fylgja þeirri stefnu áfram, þar sem spáð er
áframhaldandi hagvexti næstu árin. Þetta þýðir að ríkis-
sjóður sparar milljarða króna í lánsfjárkostnaði, sem unnt
er að nýta til margs konar verkefna eða til skattalækkun-
ar.
Ríkisreikningurinn fyrir 1998 hefur verið birtur, en
hann er sá fyrsti samkvæmt nýjum lögum um fjárreiður
ríkisins, sem byggir á svonefndum rekstrargrunni, en
fram til þessa hafa ríkisreikningur og fjárlög verið á
greiðslugrunni. Reikningsskilin nú gefa mynd af heildar-
umsvifum ríkisins og ná yfír mun fleiri aðila en fyrr. Upp-
gjör eru með öðrum hætti og m.a. eru fjölmargir stórir lið-
ir færðir á gjaldahlið, sem áður komu til lækkunar á tekj-
um, eins og barnabætur, vaxtabætur og afskriftir
skattakrafna. Verulegar breytingar verða því bæði á
gjalda- og tekjuhlið. Þetta þýðir því að samanburður við
fjárlög og ríkisreikninga fyrri ára er ekki marktækur.
Ríkisreikningurinn fyrir 1998 sýnir um 8,8 milljarða
halla, en það má alfarið rekja til 18 milljarða króna hækk-
unar á lífeyrisskuldbindingum ríkissjóðs umfram áætlun
fjárlaga. Þessu valda launahækkanir og breyting á launa-
kerfi ríkisins. Þótt þessar miklu lífeyrissjóðsskuldbinding-
ar séu færðar til gjalda koma þær þó ekki til greiðslu nú
heldur á löngu árabili.
Það sem mestu skiptir um áhrif ríkisfjármála á efna-
hagslífið, er hins vegar lánsfjárafgangur, sem nam 17
milljörðum króna á síðasta ári, eða 12 milljörðum umfram
áætlun fjárlaga. Þessu fé var varið þannig, að 9,5 milljarð-
ar fóru til greiðslu skulda, en 7,5 milljarðar voru lagðir inn
á reikning ríkissjóðs í Seðlabankanum. Skuldir ríkisins,
sem hlutfall af landsframleiðslu, lækkuðu úr 45,6% í
40,6%. Erlendar skuldir ríkisins lækkuðu úr 127 milljörð-
um í 117 milljarða, eða úr 23,9% af landsframleiðslu 1997 í
20,0% í árslok 1998.
Þetta er umtalsverður árangur í stjórn ríkisfjármála og
full ástæða er fyrir ríkisstjórnina að halda fast við það
markmið sitt að halda áfram aðgerðum til lækkunar ríkis-
skuldanna.
FJÖLMIÐLUN OG
FRIÐHELGI
Embætti sérstaks umboðsmanns fyrir blöð í Svíþjóð var
stofnað fyrir réttum 30 árum. Hlutverk hans er að
gæta réttar borgaranna gagnvart blöðum. Fólk, sem telur
sig órétti beitt af dagblöðum eða öðrum fjölmiðlum, getur
skotið máli sínu til hans. Hann kannar málsatvik og veitir
ráðleggingar um leiðir, t.d. hvort fólk skuli leita réttar
síns í dómskerfinu eða skjóti máli sínu til úrskurðar siða-
nefndar blaðamanna.
Arlega fær umboðsmaðurinn 400 til 450 kvartanir vegna
meintra ófaglegra vinnubragða sænskra dagblaða. Nú á
tímum Netsins eru og að verða mikilvægar breytingar í
fjölmiðlun og enn nær vald sænska blaðaumboðsmannsins
ekki til þess. Sænski umboðsmaðurinn telur í samtali við
Morgunblaðið í gær, að Netið geti smitað út frá sér og
fjölmiðlamenn freistist til að nota óstaðfestar fréttir sem
þar er að finna.
Sænski umboðsmaðurinn er ekki opinber embættismað-
ur heldur er starf hans kostað af samtökum fjölmiðla, en
hann starfar þó óháð þeim. Áherzla er lögð á sjálfstæði
hans og óhlutdrægni og nýtur hann því trausts almenn-
ings og stjórnvalda. Reynsla Svía af starfi umboðsmanns-
ins er íhugunarefni fyrir íslendinga á tímum örra breyt-
inga í fjölmiðlun, sem að mörgu leyti ganga nær friðhelgi
einkalífsins en fyrr.
Skjávarp byggir upp net um þrjátíu sjónvarpsrása um land allt
HUGMYNDIN að baki
Skjávarpi er að búa til
staðbundinn upplýsinga-
miðil,“ segir Ágúst Ólafs-
son, framkvæmdastjóri Skjávarps
hf., sem er að byggja upp net stað-
bundinna sjónvarpsrása þar sem
lögð er áhersla á upplýsingar í
margmiðlunarformi, í átján bæjum á
landsbyggðinni auk ellefu rása í
hverfum Reykjavíkur og bæjunum á
höfuðborgarsvæðinu. Þegar eru
hafnar tilraunaútsendingar á fímm
stöðum en í fyrsta áfanga er gert ráð
fyrir uppsetningu á 29 stöðum.
Skjávarp varð til á Höfn í Horna-
firði. Þar eru birtar tilkynningar frá
sveitarfélaginu, öðrum opinberum
stofnunum, fyrirtækjum, félögum og
einstaklingum. Auk þess eni fundir
bæjarstjórnar sendir út á Skjávarpi.
Ágúst Ölafsson, fréttamaður Stöðv-
ar 2 og Bylgjunnar á Austurlandi,
var í sumar ráðinn framkvæmda-
stjóri og hefur hann nú flutt sig frá
Egilsstöðum til Hafnar ásamt
starfsfélaga sínum, Sigurði Mai-
Halldórssyni ljósmyndara. Alls er
gert ráð fyrir á þriðja tug starfs-
manna.
Upplýsingar
endurnýjaðar ört
Ágúst segir að hver stöð Skjá-
varps sé sérsniðin að þörfum samfé-
lagsins á viðkomandi útsendingar-
svæði. Áhersla sé lögð á að ná inn á
hvert einasta heimili þannig að allir
íbúar staðarins geti íýlgst með því
sem sé að gerast. Þá segir hann að
fjöldi sveitarstjóma hyggist nýta sér
möguleika Skjávarpsins til að koma
upplýsingum til íbúanna. Sum ætli
að gera það með því að senda út
fundi sveitarstjórnar.
Ágúst leggur á það áherslu að
Skjávarp náist í öllum sjónvarps-
tækjum, án nokkurs aukabúnaðar.
Og til að nýta þessa möguleika enn
frekar séu settir upp sjónvarpsskjáir
í verslunum, bönkum og biðstofum
af ýmsu tagi, þannig að íbúar stað-
anna geti notað lausar stundir til að
fylgjast með upplýsingum í Skjá-
varpi.
„Það eiga ekki allir tölvur eða
hafa beinan aðgang að Netinu. Sjón-
varpið er einfaldur miðill sem allir
hafa og kunna að nota. Með Skjá-
varpi getum við miðlað upplýsingum
til þeirra," segir Ágúst.
Sérstaða Skjávarps felst í því, að
mati Ágústs, að unnt er að endur-
nýja upplýsingarnar ört, þess vegna
oft á dag. Þá hefur það sérstöðu að
því leyti að þeir sem vilja koma upp-
lýsingum áleiðis geta valið um það
hvort þeir vilja láta þær birtast á öll-
um stöðvunum eða einangrað þær
við ákveðna landshluta eða einstök
útsendingarsvæði. Þannig beinast
upplýsingarnar markvisst að réttum
hópum.
Sömu grunnflokkar upplýsinga
eru á öllum Skjávarpsstöðvunum:
Verslun og viðskipti, menning,
íþróttir, upplýsingar frá bæjarfélag-
inu, skólastarf og fleira. Sums staðar
eru sendir út bæjarstjómarfundir.
„Það er upplýsingagildið. Fólk getur
gengið þarna að öllum þeim upplýs-
ingum sem það þarf að hafa um
byggðarlagið sitt. Reynslan sýnir að
fólk fylgist reglulega með Skjávarpi
til að sjá hvað er að gerast," segir
Ágúst.
Hann telur ekki að Skjávarp sé
alvarleg ógnun við héraðsfrétta-
blöðin sem víða eru gefin út.
„Skjávarp er ekki fréttamiðill og er
sjálft ekki með neina dagskrárgerð
eða viðtöl. Við erum hins vegar að
einhverju leyti í samkeppni um aug-
lýsingar við blöðin. „Skjávarp er
nýr miðill, sem starfar að vissu leyti
á sama markaði, þótt ólíkur sé.
Héraðsfréttablöðin geta hins vegar
nýtt sér Skjávarp til þess að kynna
efni sitt og ég hef boðið þeim upp á
það.“
Vanda betur
málflutning
„Við höfum notað Skjávarpið til að
koma upplýsingum um fundi og
starfsemi sveitarfélagsins á fram-
færi þótt Skjávarpið nái ekki út á
Staðbundin
upplýsing'aveita
fyrir Island
Stefnt er að uppsetningu 29
staðbundinna Skjávarpsrása um
allt land fyrir veturinn. Þaðan
eru sendar út upplýsingar og
jafnvel bæjarstjórnarfundir.
Kerfíð býður auk þess upp á
ýmsa margmiðlunarmöguleika.
Helgi Bjarnason fræddist um
hugmyndina að baki Skjávarpi
og möguleika þess hjá Agústi
Olafssyni, nýráðnum fram-
kvæmdastjóra.
0
Sigkrfjörður
• Húsavil
Húnaflói
Egrfsstaðir • . • Seyðisfjörður
4( : • Noskaupstaður
J/Ú ' .• Eskifjörðr-r
Breiðafjöriíur
Faxaflói
Akranes#>
REYKJAVÍK Á
Keflavíi
Fyrirhugaðar stöðvar
í fyrsta áfanga
Skjávarps á íslandi
,ilýriilth-
. jitkuU
VestmannaeyjarO
Skjávarpið hef-
ur komið sér
upp aðstöðu í
Reykjavík þar
sem margmiðl-
unardeild verð-
ur staðsett
enda sveitarfélagsins. Kosturinn við
þennan miðil er að hægt er að koma
tilkynningum á framfæri með stutt-
um íyrirvara," segir Gísli Svemr
Árnason,, forseti bæjarstjórnar
Hornafjarðar, þegar hann er spurð-
ur um reynsluna af Skjávarpinu.
Telur hann að íbúarnir fylgist með
rásinni, margir hafi það fyrir reglu
að fletta í gegn um hana einu sinni á
dag.
Bæjarstjórnarfundir á Hornafirði
hafa verið sendir út á Skjávarpinu í
tvö eða þrjú ár. „Það var gott skref
og ég hef engan heyrt tala um að
stíga það til baka. Við höfum orðið
varir við að það er býsna mikið horft
á þessa fundi. Eg tel að það stuðli að
því að bæjarfulltrúar vandi betur
málflutning sinn og framsetningu á
ræðum. Ibúarnir mæta yfirleitt ekki
til að fylgjast með fundum en þegar
sjónvarpsvélarnar eru á staðnum
vita bæjarfulltrúamir að á mál
þeirra hlýða einhverjir aðrir en þeir
ellefu fulltrúar sem sitja í bæjar-
stjórninni. Eins tel ég að þetta leiði
til þess að vakin er athygli á fleiri
Morgunblaðið/Golli
Ágúst Ólafsson, framkvæmdastjóri Skjávarps, og hans hægri hönd, Sig-
urður Mar llalldórsson, við Landssímamastrið á Höfn. Þaðan er Skjá-
varpið sent út um Hornafjörð.
málum í bæjarstjórn en áður var,
bæjarfulltrúar eru farnir að tala svo-
lítið til bæjarbúa,“ segir Gísli Sverr-
ir.
Einnig á
höfuðborgarsvæðinu
Vegna starfsemi Skjávarpsins á
höfuðborgarsvæðinu hefur fyrir-
tækið komið sér upp aðstöðu í
Reykjavík. Þar verður margmiðlun-
ardeild fyrirtækisins til húsa. Kerf-
ið er samtengt og er því sama hvar
gengið er frá efninu, það má gera á
Höfn eða í Reykjavík. Islandspóst-
ur er umboðsaðili Skjávarps á út-
sendingarstöðunum. Þar er upplýs-
ingamóttaka, en einnig er unnt að
koma upplýsingum á framfæri við
Skjávarpið á vefnum og með tölvu-
pósti, símbréfum og í gegnum sím-
ann.
Skjávarpið hefur hafið útsending-
ar á Hornafirði og tilraunaútsend-
ingar í Vestmannaeyjum, á Seyðis-
fii'ði, ísafirði og Dalvík. Fyrir vetur-
inn verða einnig hafnar útsendingar
í Reykjanesbæ, á Akranesi og í
Borgarnesi, á Sauðárkróki, Siglu-
firði, Akureyri og Húsavík, á Egils-
stöðum, Reyðarfirði, Norðfirði og
Eskifirði og á Selfossi og í Hvera-
gerði. „Upphaflega var hugmyndinn
að Skjávarp yrði eingöngu í stærri
byggðarlögum á landsbyggðinni.
Síðan var ákveðið að koma upp
sendum á höfuðborgarsvæðinu
vegna mikils áhuga sveitarstjórnar-
manna sem sáu möguleika Skjá-
varps sem öflugs upplýsingamiðils í
hverfum borgarinnar.“ Sendum
verður komið upp í Hafnarfirði,
Garðabæ, Kópavogi og Mosfellsbæ
og í sjö hverfum Reykjavíkur. „Mun-
urinn er ekki svo mikill á starf-
rækslu Skjávarps í Grafarvogi og á
Dalvík. Það er mikið af hverfabund-
inni starfsemi í Reykjavík, íþróttafé-
lög, skólar, sóknir og fleira. Þessi
staðbundni upplýsingamiðúl hentar
jafn vel þar og á landsbyggðinni,"
segir Ágúst.
Þótt Ágúst treysti sér ekki til að
greina frá kostnaði við verkefnið er
ljóst að stofnkostnaður við fyrsta
áfanga nemur tugum milijóna króna.
Hann segir að samningar um fjár-
mögnun séu á lokastigi og komi að
því máli fjármögnunaríyrirtæki og
öflugir fjárfestar.
Gagnvirkni
og textavarp
Hjá Skjávarpi vinna menn með
mikla reynslu í miðlun upplýsinga og
segir Ágúst að fyrirtækið hafi
ákveðið að nýta sér tölvu- og sjón-
varpstæknina til hins ýtrasta, til
dæmis möguleika á gagnvirkni og
textavarpi. Nú er verið að útbúa öfl-
ugan vef, skjavarp.is, þar sem not-
endur geta kallað upp fréttir og upp-
lýsingar, ekki einungis á sínu út-
sendingarsvæði heldur einnig öðr-
um. Síðar verður sett upp textavarp
þar sem notendur geta kallað upp
ákveðnar upplýsingar með fjarstýr-
ingu á sjónvarpstækinu sínu. Þá
býður gagnvirknin upp á að
Skjávarp geti til dæmis nýst til að
kanna hug íbúanna til ákveðinna
mála. „Það getur nýst sveitarstjórn
sem vill á ákveðnu stigi kanna vilja
íbúanna til máls sem er til umfjöll-
unar. Þá yrðu ákveðnar upplýsingar
birtai- ásamt einfaldri spurningu og
fólki gæfist kostur á að gera upp á
milli ákveðinna kosta. Fyrirtæki
gætu gert markaðskannanir og
íþróttahreyfingin gæti látið fólkið
velja íþróttamann ársins,“ segir
Ágúst.
Ágúst sér mikla möguleika á nýt-
ingu þess grunns sem Skjávarp er
að koma sér upp. Hann hefur kynnt
það hjá aðilum sem starfrækja fjar-
kennslu- og fjarfundarbúnað. „Við-
ræður eru í gangi um að tengja
þennan búnað Skjávarpinu og koma
þannig fjarkennslu og fjarfundum
inn á heimilin á viðkomandi stað en
nú þarf fólkið að safnast saman í
fundarsal eða skólastofu." Nefnir
hann í því sambandi að það væri til
dæmis tilvalið fyrir Byggðastofnun
að auka notagildi Byggðabrúarinnar
með þessum hætti.
Fyrirlestur Skotans Rogers Crofts um
verndun og nýtingu náttúruauðlinda
1
J t ■ 'Á
Sá u .. ‘r: Áfe/ 1
• ] 1 i '44^ 1 t/ '
Morgunblaðið/Þorkell
Fjölmennt var á fyrirlestri Rogers Crofts, framkvæmdasljóra Scottish Natural Heritage, á Hótel Borg. Margir
alþingismenn voru á meðal gesta eins og sjá má á meðfylgjandi mynd, en Crofts er lengst til hægri.
ÞEKKING A UM-
HVERFINU EYKUR
UMHYGGJU FYRIR ÞVÍ
Skotar búa að reynslu á sviði umhverfísmála
sem við Islendingar getum lært af. Fram-
kvæmdastjóri Scottish Natural Heritage,
Roger Crofts, miðlaði hluta þeirrar
reynslu á fyrirlestri á Hótel Borg.
MARKA þarf stefnu til
framtíðar um nýtingu
náttúruauðlinda og nátt-
úruvernd, segir Roger
Crofts, framkvæmdastjóri Scottish
Natural Heritage (SNH), sem
staddur er hérlendis í boði Land-
græðslu ríkisins. Crofts hélt fyrir-
lestur á vegum Landgræðslunnar,
Landverndar og Náttúruverndar
ríkisins á Hótel Borg í vikunni.
SNH fer með yfirstjórn náttúru-
verndar í Skotlandi. Stofnunin hóf
starfsemi árið 1992 og hefur Crofts
verið framkvæmdastjóri frá upphafi
en Magnús Magnússon var stjórnar-
formaður þar til sl. vor. Stofnunin
leggur áherslu á sjálfbæra nýtingu
náttúruauðlinda og vinnur markvisst
að því að efla þekkingu almennings á
umhverfinu.
Aukin vísindaleg þekking á um-
hverfinu og miðlun hennar til stjóm-
málamanna, fjölmiðla, bama, bænda,
sjómanna og alls almennings er nauð-
synleg til þess að ná árangri. Crofts
sagði það vera reynslu Skota að auk-
in þekking manna á umhverfinu
breytti oftar en ekki viðhorfi þeirra.
Menntun á sviði
umhverfismála árangursrík
„Eftir að við sýndum sjómönnum
lifandi myndir af lífríkinu neðan-
sjávar og áhrifum veiða þeirra
breyttist viðhorf þeirra gjörsam-
lega. Við vinnum mai'kvisst að því
að byggja upp þekkingu meðal sjó-
manna á lífríki sjávar og neikvæð-
um áhrifum veiða þeirra. Sú vinna
hefur mjög mikil áhrif,“ sagði
Crofts. Samskonar starf er einnig
unnið meðal bænda í Skotlandi til
þess að stemma stigu við upp-
blæstri og gróðureyðingu af völdum
búfénaðar. Benti Crofts á að vinna
af því tagi gæti hentað vel hérlend-
is.
„En það er ekki stefna SNH að
setja reglur og banna hitt og þetta.
Fólk þarf að lifa af landinu," sagði
Crofts. Því er nauðsynlegt að finna
nýjar leiðir til þess að nýta náttúru-
auðlindirnar á þann hátt að um-
hverfið beri sem minnstan skaða af.
Hann sagði það hafa vakið athygli
í heimalandi sínu að oftast hafi til-
gangurinn með nýtingu náttúrunnar
verið að skapa störf. Auðlindanýting
og aukinn fjöldi starfa fari þó ekki
alltaf saman. „Hve mikið af störfum
skapar umhverfið sjálft? Þegar við
skoðuðum það nánar kom í ljós að
umhverfið eitt og sér skapar mörg
störf og sú staðreynd kom til dæmis
umhverfisráðherra okkar mjög mik-
ið á óvart þegar við kynntum það
fyrir honum,“ sagði Crofts.
Getur stóriðja snúið
búsetuþróun við?
Crofts var spurður um orkufram-
leiðslu og stóriðju í Skotlandi að
loknum fyrirlestrinum. Sagði hann
að orkuframleiðsla Skota kæmi að
mestu leyti frá kjarnorku, þá kolum
og gasi og í mun minna mæli frá
vatnsaflsvirkjunum og vindmyllum:
„Við höfum einungis nokkrar vatns-
aflsvirkjanir í mínu landi og ef SNH
hefði verið til þegar þau verkefni
voru framkvæmd hefðum við sett
okkur á móti þeim öllum. Ástæðurn-
ar fyrir því að þær virkjanir voru
framkvæmdar á sínum tíma eru af
félagslegum toga. Bæta átti lífsskil-
yi’ði fólks í fámennum byggðarlög-
um þar sem fólki fór fækkandi. En
þegar farið er út í verkefni af þessu
tagi, þar sem höfðað er til stórra al-
þjóðlegra iðnaðarfyrirtækja sem
byggja viðskipti sín á alþjóðlegum
markaði, til þess að bæta samfélagið
heima fyrir, þarf að setja upp spum-
ingamerki. Hagnast heimabyggðin
endilega á slíkum framkvæmdum?"
sagði Crofts. Hann benti einnig á að
oftast tækju slík fyrirtæki ákvarðan-
ir út frá hagsmunum hluthafa sinna
fremur en hagsmunum íbúa byggð-
arlagsins sem þau starfa í.
,Á sjöunda áratugnum í Skotlandi
var komið á fót stóriðju til þess að
hamla gegn búferlaflutningum og
flótta ungs fólks úr byggðunum.
Hugmyndin var að uppbygging
mjög stórra verksmiðja og sá fjöldi
starfa sem þeim fylgdu myndi halda
fólki í byggðunum. Það sem hefur
gerst á þeim tveimur stöðum þar
sem þetta var gert hjá okkur, er að í
öðru tilvikinu lokaði verksmiðjan og
í hinu starfar hún að svo litlu leyti að
atvinnuleysi er enn mikið á svæðinu.
Ein helsta ástæðan fyrir því að fólk
kemur aftur til að búa á þessum
svæðum eru aðrir atvinnumöguleik-
ar, sem oft eru tengdir ferðaþjón-
ustu, eða það kemur vegna þess að
þar eru betri skólar.
Ég er ekki að segja að það sé
rangt að fara út í svona risafram-
kvæmdir til þess að bjarga byggðum
á landsbyggðinni. En ég er að segja
að þið eigið að skoða dæmin í kring-_
um ykkur áður en þið farið út í slík-
ar framkvæmdir,“ sagði Crofts.
í samtali við Morgunblaðið að lokn-
um fyrirlestrinum ítrekaði Crofts
mikilvægi þess og nauðsyn að gera
hlutlaust, hagrænt, félagslegt og um-
hverfislegt mat áður en stóriðjuverk-
efhum væri hrint í framkvæmd. „Mat
á umhverfisáhrifum er ekki nægjan-
legt því það er galli á slíku mati í öll-
um löndum sem ég þekld tíl, vegna
þess að slíkt mat er aldrei unnið af
hlutlausum aðilum frá upphafi.
Að mínu mati þarf að bæta úr
þessu auk þess sem gera þarf mat á'
hagrænum og félagslegum þáttum.
Matið þarf að gera ráð fyrir kostnaði
og ábata á öllum þessum þremur
sviðúm. Það er allt of oft gengið út
frá því að umhverfisáhrif séu ein-
göngu neikvæð og að hagræn áhrif
séu eingöngu jákvæð. En svo þarf
alls ekki að vera,“ sagði Crofts ar!
lokum.