Morgunblaðið - 27.08.1999, Blaðsíða 55

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
FÖSTUDAGUR 27. ÁGÚST 1999 55,
FRÉTTIR
MARÍA GUÐRÚN
JÚLÍUSDÓTTIR
+ María Guðrún
Júlíusdóttir
fæddist á Snæfjöll-
um á Snæfjalia-
strönd í utanverðu
Isafjarðardjúpi 11.
júlí 1898. Hún and-
aðist á heimifi sínu i
Reykjavfk 19. ágúst
síðastfiðinn. For-
eldrar hennar voru
Júlíus Þórðarson frá
Hyrningsstöðum í
Berufirði, f. 1. júlí
1866, d. 19. mars
1965, og Ólöf Guð-
rún Gísladóttir frá
Rauðumýri á Langadalsströnd,
f. 9. október 1873, d. 11. júlí
1936. Systkini hennar sem öll
eru Iátin nema Ólöf Björg voru:
1) Gísli Steindórs, f. 6. júní 1894,
d. 27. júní 1960. 2) Jón Kristinn,
f. 20. júlí 1895, d. 26. september
1965, 3) og 4) Olgeir og Stur-
laugur, tvíburar sem dóu börn
að aldri. 5) Ólafur Kristinn, f. 15.
október 1901, d. 12. júlí 1977. 6)
Sigurvin, f. 3. júlí 1903, d. 24. júlí
1976. 7) Friðgeir, f. 3. júlí 1903,
d. 1. mars 1974. 8) Ólöf Björg, f.
„Hún mamma fékk hægt andlát í
dag.“ Þannig hljómaði látlaus til-
kynning Katrínar eða Lillýar, eins
og hún er kölluð, um að María móðir
hennar, föðursystir mín, væri látin.
Satt að segja kom það mér á óvart
að hún Maja, 101 árs gömul mann-
eskjan, hefði verið kölluð úr þessum
heimi, því að hún hafði ekki sýnt á
sér neitt fararsnið, og maður átti al-
veg eins von á, að mega njóta sam-
vista við hana eitthvað lengur. Hún
hafði lengi verið hinn fasti punktur
Júlíusarættarinnar, sem gott var að
leita til með ýmsar upplýsingar um
ættina ef á þurfti að halda, því að
minni hennar var óbrigðult allt til
hinstu stundar.
María bar ætíð hag ættmenna
sinna fyrir brjósti og tók virkan þátt
í fjölskyldulífinu, þótt aldurinn væri
orðinn hár. Ekki gætti þar kynslóða-
bilsins því að yngra fólkið laðaðist
að Maju, enda fylgdist hún af áhuga
og fordómalaust með lífí þess og
verkefnum á líðandi stund. María
var róleg og orðprúð, vel gefín og
hyggin, ekki talaði hún illa um
nokkurn mann, svo ég muni, en var
hreinskilin og hreinskiptin. Dugnað-
ur og kjarkur voru hennar aðals-
merki og er mér það minnisstætt, að
þegar ég talaði við hana síðastliðið
haust, þá nýkomna af spítala, sagði
hún, að nú þyrfti hún að fara að æfa
sig að ganga í stiganum, því að hún
vildi komast út úr húsi hér eftir sem
hingað til. Hún bjó hjá Lillý dóttur
sinni og Sveini tengdasyni á þriðju
hæð á Njálsgötu 86 hér í borg, þar
sem hún naut öryggis og góðrar um-
önnunar þeirra í ellinni. Hún tapaði
sjóninni fyi-ir 16 árum, en þá byrði
bar hún af æðruleysi og lét það ekki
hefta sína för.
Hún hafði ætíð verið heilsuhraust
og ekki þurft á sjúkrahúsvist að
halda um sína daga, fyrr en um
nokkurra vikna skeið í fyira, að hún
naut hjúkrunar á öldrunardeild
Landspítalans.
Margt sagði María mér frá upp-
vexti sínum á Snæfjöllum og Isa-
firði. Það er ótrúlegt, að á þessari
örmjóu strandlengju Snæfjalla-
strandar hafí búið 120 manns um
aldamótin síðustu.
Júlíus, faðir hennar, stundaði þar
sjóróðra á árabátum og var kallaður
þurrabúðarmaður, því að engin var
mjólkurkýrin. Þegar vélbátaútgerð
hófst frá ísafirði upp úr aldamótun-
um fluttist fólk til Isafjarðar til að
komast í fískvinnu og mundi María
hve bærinn leit vel út sumarið 1907,
þegar þau fluttu. Ástæðan var sú, að
bærinn hafði fengið andlitslyftingu
vegna konungskomunnar í ágúst
það ár.
Júlíus faðir hennar var í hópi dag-
launamanna eða húsmanna á Ísa-
firði. Þeir höfðu þá mikla og góða
vinnu frá apríl til september, en eft-
ir að síðasta fiskflutningaskipið fór í
september var atvinna stopul um
22. desember 1911.
María eignaðist
eina dóttur,
Katrínu, f. 27. októ-
ber 1927. Faðir
hennar var Páll
Jónsson frá Segl-
búðum. Eiginmaður
Katrínar er Sveinn
Sigursteinsson, f. 4.
apríl 1920.
María var mat-
ráðskona á Sjúkra-
húsinu á fsafirði í 22
ár, frá 1925 til 1947,
er hún fluttist til
Reykjavíkur. Þá var
hún hótelsljóri á Hótel Rits í eitt
ár, síðan starfrækti hún í tvö ár
mötuneyti fyrir NLFÍ, sem fé-
lagið rak þá í Næpunni. Þaðan
fór hún sfðan til Ríkisspítala
(1950) og vann sem vaktráðs-
kona í þvottahúsi Landspítala.
Þar starfaði hún óslitið til ársins
1972, er hún lét af störfum
vegna aldurs, þá orðin 74 ára
gömul.
Útför Maríu fer fram frá Foss-
vogskirkju í dag og hefst athöfn-
in klukkan 10.30.
veturinn. Þar sem heimilið var barn-
margt þurfti María að fara að vinna
ung að árum og lá hún ekki á liði
sínu. Dugnaður hennar vakti athygli
og þegar rekstur nýja sjúkrahússins
hófst á ísafirði á árinu 1925 var
María ráðin matráðskona þess.
Kaupið var 90 krónur á mánuði, sem
þótti gott á þeim tíma. Árið 1947
vildi hún breyta til og úr varð að hún
fluttist til Reykjavíkur ásamt Lillý
dóttur sinni. Eftir störf á tveimur
stöðum í þrjú ár höguðu forlögin því
svo að hún fór aftur að vinna á
sjúkrahúsi. í þetta sinn sem vakt-
ráðskona á þvottahúsi Landspítal-
ans. Hennar starfsævi lauk svo 22
árum síðar er hún lét af störfum
þar, þá orðin 74 ára að aldri. Hún
hafði þá unnið hjá heilbrigðisstofn-
unum í 44 ár.
Ekki er mér kunnugt um skóla-
göngu Maríu, en árið 1931 gafst
henni tækifæri til að fara til Dan-
merkur í eitt ár og vinna á sjúkra-
húsum og læra matreiðslu. Það var
fröken Gyða Maríasdóttir, forstöðu-
kona Hússtjórnarskólans á Isafirði,
sem útvegaði Maríu gistingu hjá
Lambertssen-hjónunum í Kaup-
mannahöfn veturinn 1931-1932.
Frú Málfríður Lambertssen hafði
verið í vist hjá Finsen landshöfð-
ingja og fylgdi Lambertssen manni
sínum til Danmerkur. María útveg-
aði sér sjálf atvinnu í eldhúsum
sjúkrahúsa í Kaupmannahöfn, þar
sem hún vann með náminu í mat-
reiðsluskólanum í sex mánuði. Þá
fór hún einnig á frönskunámskeið,
því að hún varð jú að geta lesið mat-
seðlana.
Á heilli öld hefur margt breyst,
fólk var nægjusamt hér áður fyrr,
enda efnin oft ekki mikil. Aðspurð
hvort móðir hennar hefði farið í
ferðalög sagðist hún minnast þess
að hún hefði einu sinni farið að
heimsækja vinkonu sína, hana Ingi-
björgu hans Péturs i Hafnardal inni
í ísafjarðardjúpi. Á þessum árum
var fólk ekki að ferðast að óþörfu
eins og það var kallað. María fór
hins vegar oft í ferðalög eftir að hún
hætti að vinna, komin á níræðisald-
urinn, bæði innanlands og utan. Eft-
ir að sjónin bilaði dró úr þessum
ferðum.
María var mikil félagsvera, hún
kallaði ættingja jafnan saman við
hátíðleg tækifæri og þótti slæmt að
geta ekki haldið myndarlega upp á
hundrað ára afmælið vegna veik-
inda, en hélt þá bara í staðinn upp á
hundrað og eins árs afmælið og var
þar hrókur alls fagnaðar nú í sumar.
Nú er skarð fyrir skildi er hennar
Maju Júl. nýtur ekki við lengur.
Manneskjur með eins jákvæða og
æðrulausa framkomu og hún hafði
eru ekki á hverju strái og megi af-
staða hennar til lífsins verða okkur
hinum til eftirbreytni.
Henni er hér með þakkað fyrir
margar liðnar ánægjustundir og
Greinargerð um
götunöfn í Graf-
arholtshverfí
mikla gestrisni á liðnum áratugum.
Um leið og við Sigga og dætur send-
um Sveini og Lillý innilegar samúð-
arkveðjur er þeim einnig þökkuð hin
mikla umhyggja og umönnun Maríu
síðustu árin, sem gerðu henni hinn
háa aldm- bærilegri.
Blessuð sé minning Maríu Júlíus-
dóttur.
Júli'us Sæberg Ólafsson.
María föðursystir okkar er látin.
Hún náði því að verða 101 árs gömul
og var svo lánsöm að halda minni og
athygli til hinstu stundar. Hún fylgd-
ist vel með því sem var að gerast,
hlustaði á fréttir og var vel með á
nótunum, en sjónina missti hún fyrir
mörgum árum.
María var skyldurækin og bar um-
hyggju fyrir skyldfólki sínu. Hún
hringdi sjálf í okkur skylduliðið að
staðaldri og vildi vita hvernig allir í
fjölskyldunni hefðu það, börn og
barnabörn, og spurði um hvern ein-
stakan.
Við höfum þekkt Maríu frænku
alla ævi og hún hefur næstum alltaf
verið nálæg. Það var mikill sam-
gangur milli heimilis hennar og for-
eldra okkar. Hún bjó alla tíð með
dóttur sinni, Katrínu, og Sveini, eig-
inmanni hennar, og við eigum ótal
minningar um jól og gamlárskvöld,
afmælisveislur og fleiri viðburði sem
fjölskyldan átti saman ásamt fleiri
skyldmennum og vinum. María var
sterkur persónuleiki, viljasterk og
dugleg. Hún fór að vinna í eldhúsi
sjúkrahússins á ísafirði þegar það
tók til starfa 1925. Henni bauðst
fljótlega staða matráðskonu og hún
fékk árs frí til þess að fara í nám til
Danmerkur. Hún fór í nám og starf á
Frederiksberg og Bispebjærg hospi-
tal. Eftir það tók hún við starfinu á
Sjúkrahúsi ísafjarðar og þá tók við
mikið starf og langur vinnudagur því
þá voru ekki rafmagnstækin til að
létta störfin. Okkur var sagt af kon-
um sem unnu með henni að hún hafi
gert miklar kröfur til starfsfólksins
sem vann með henni en þó alltaf
mestar kröfur til sjálfrar sín. Á
Sjúkrahúsi ísafjarðar vann María í
rúm 20 ár eða þar til hún fluttist til
Reykjavíkur þegar Katrín, dóttir
hennar, hóf nám í Fóstruskólanum.
Þar tóku við ýmis störf við mat-
reiðslu og síðast vann hún í þvotta-
húsi Landspítalans. María átti fimm
bræður og eina systur. Hún lifði alla
bræður sína en systir hennar, Ólöf,
er sú eina sem er á lífi.
María var skemmtileg og það var
gaman að spjalla við hana, við eigum
eftir að sakna þess að geta það ekki
lengur. Síðasta ár var heilsan farin
að bila en hún naut mjög góðrar um-
önnunar dóttur sinnar og tengdason-
ar.
Við og fjölskyldur okkar þökkum
henni vináttu og velvilja í okkar garð
og allar góðar samverustundh. Guð
blessi Maríu Júlíusdóttur.
Sigurborg Friðgeirsdóttir,
Edda Friðgeirsdóttir Kinchin.
Alveg frá því að ég man eftir mér
var María öldruð kona. Þó tók maður
ekki eftir því og kom þar tvennt til. í
fyrsta lagi var hún óvenju heilsu-
hraust og varð sjaldan misdægurt.
Hins vegar fylgdist hún vel með
þjóðmálum og var viðræðugóð. Hún
var áhugasöm um það sem unga
fólkið í fjölskyldunni var að sýsla og
átti ekki í neinum vandræðum með
að halda uppi skemmtilegum sam-
ræðum við fólk sem var mannsævi
yngri en hún. Líklega var það þess
vegna sem manni fannst að hún yrði
alltaf til staðar þó svo að hún væri
orðin hundrað ára. Ég mun minnast
Maríu eins og hún kom mér fyrir
sjónir, glettin, gáfuð og góðhjörtuð.
Éf til vill eigum við eftir að hittast á
ný-
Og sé það tálvon ein um endurfund
þá ævisól í þagnardjúp er sest,
ger tregann samt að engri óttastund,
ástvinum sínum guð ljær væran blund,
og vilji hann þeir sofi áfram, er það best.
(Þýð. Yngvi Jóhannss.)
Kæra Kata og afi Sveinn. Megi
drottinn sefa sorg ykkar og fylla
tómarúmið sem myndast hefur.
Blessuð sé minning Maríu Júlíus-
dóttur.
Lilja Björk.
HÉR fer á eftir í heild greinargerð
Þórhalls Vilmundarsonar vegna
götunafna í nýju hverfi í Grafar-
holti í Reykjavík:
Hverfi þetta í Grafarholti verður
byggt á einu merkasta afmælisári
Islandssögunnar, árinu 2000, þegar
þess verður minnzt, að þúsund ár
verða þá liðin frá kristnitöku á Is-
landi og landafundun-
um í Vesturheimi.
Lagt er tfi að götum í
hinu nýja hverfi verði
valin nöfn til minning-
ar um þessi merku
tímamót.
Aðkomugatan inn í
hverfið frá Vestur-
landsvegi verði nefnd
Þúsöld. Það er hér sett
fram sem nýyrði í
merkingunni ‘þúsund
ára tímabil’. íslending-
ar fóru aðra leið en
Þjóðverjar, sem tóku á
17. öld upp orðið Jar-
hundert um ‘hundrað
ára tímabil’ og Danir
síðan eftir þeim orðið
árhundrede. íslendingar gáfu nafn-
orðinu öld þessa merkingu, en upp-
haflega merkti öld ‘menn’, þ.e. ‘þeir
sem aldir eru’ (af sögninni að aia),
en síðan ‘mannsaldur’, þá ‘tímabil’
(sbr. gullöld, Sturlungaöld) og loks
‘hundrað ára tímabil’. Þetta er
sama leið og farin var í latínu, þar
sem saeculum, upphaflega ‘mann-
kyn, kynslóð’, fékk merkinguna
‘mannsævi’, síðan ‘tímabil’ og loks
‘hundrað ára tímabil’. Nafnorðið öld
er geysihaglegt orð í síðastnefndri
merkingu. Menn beri saman á
tólftu öld á íslenzku og f det tolvte
árhundrede á dönsku, sem hefði
getað orðið á tólfta árhundraði á ís-
lenzku. Að ekki sé minnzt á muninn
á orðunum árhundredskifte á
dönsku og aldamót á íslenzku, sem
fætt hefur af sér orð eins og alda-
mótaljóð og aldamótakynslóð.
Á 18. öld tóku Þjóðverjar upp Ja-
hrtausend um ‘þúsund ára tímabil’
og Danir eftir þeim ártusinde, sem
hefur verið nefnt árþúsund á ís-
lenzku. Þús- í orðinu þúsund (að
fomu einnig þúshund eða þúshund-
rað) er talið hafa merkt upphaflega
‘stór’- eða ‘fjöl’- og hefur hér fengið
merkinguna ‘tíu’ eða ‘tífalt’. Þúsund
ár merkir því ‘tíu hundruð ár’. Þar
sem Islendingar hafa hafnað orðinu
árhundraðog nota orðið öld í merk-
ingunni ‘hundrað ára tímabil’ vakn-
ar sú spurning, hvort ekki megi
taka upp orðið þúsöld um ‘þúsund
ára tímabil’ eða ‘tíu aldir’. Orðið
þúsöld væri þá hugsað sem ‘stóröld’
í merkingunni ‘tíföld (hundrað ára)
öld’. Segja mætti þá f lok þúsaldar,
á nýrri þúsöld, um þúsaldamótin,
pýramídarnh miklu vom hlaðnir á
3. þúsöld f. Kr. o.s.frv. Með þessu
móti fengist samræmi við alda-
kerfið íslenzka.
Frá Þúsöld gengur stór gata til
vesturs, og er lagt til, að hún fái
nafnið Vínlandsleið, en stór gata til
austurs nefnist Grænlandsleið. Með
vali seinni liðarins -leið er höfð í
huga merkingin ‘sjóleið’. Smærri
gata til vesturs verði nefnd Guðríð-
arstígur til minningar um Guðríði
Þorbjarnardóttur, konu Þorfinns
karlsefnis, en gata til austurs Þjóð-
hildarstígur til minningar um Þjóð-
hildi Jörundardóttur, konu Eiríks
rauða. Báðar tengjast þær bæði
landafundunum í vestri og upphafi
kristni á Islandi og Grænlandi.
Guðríður er, sem kunnugt er, talin
einhver víðförlasta kona heims á
miðöldum; hún fæddi son á Vín-
landi, gekk suður til Róms og varð
síðast nunna (einsetukona) í
Glaumbæ í Skagafirði. Þjóðhildur
lét reisa fyrstu kirkju í Vestur-
heimi, í Brattahlíð á Grænlandi.
Seinni liðurinn -stígur er valinn
með hliðsjón af því, að konurnar
könnuðu ókunna stigu, stigu þar
væntanlega einna fyrstar evr-
ópskra kvenna fæti á land, og Guð-
ríður fetaði pílagrímsstíg. I gatna-
kerfí Reykjavíkur hafa götur þegar
verið nefndar eftir þremur karl-
mönnum, sem koma
við sögu landafund-
anna (Eiríksgata,
Leifsgata og Þorfmns-
gata í Skólavörðuholti).
Þúsöld endar í
hringtorgi, sem lagt er
til, að nefnt verði Sól-
artorg. Frá því liggur
megingata til suðaust-
urs, sem nefnd er
Olafsgeisli. Báðir koma
þeir Ólafur konungur
Tryggvason og Ólafur
helgi Haraldsson mjög
við sögu frumkristni á
íslandi. Ólafur
Tryggvason sendi
kristniboða til íslands,
kom hér á kristni árið
1000 og sendi kirkjuvið til Vest-
mannaeyja, en féll við Svöldur
sama ái-. Ólafur helgi tók síðan upp
þráðinn, kristnaði allan Noreg og
efldi mjög kristni hér á landi, tók af
ýmsa heiðna siði og sendi m.a. við
og klukku til kirkju á Þingvelli,
sennilega einu almenningskirkju á
landinu. Ólafur Haraldsson varð
síðan þjóðardýrlingur Norðmanna.
Hann var verndardýrlingur fjöl-
margra íslenzkra kirkna, m.a. í
Engey og Viðey, og mörg íslenzk
örnefni eru af nafni hans dregin.
Um Ólaf helga orti Einar Skúlason
um 1153_ drápu, sem nefnist Geisli,
og er Ólafur helgi þar kallaður
geisli miskunnar sólar (þ.e. Krists).
Frá Sólartorgi liggur gata í aust-
ur, sem lagt er til, að nefnd verði
Kristnibraut. Frá henni liggur
hringlaga gata í suður, sem gefið er
nafnið Maríubaugur, en fleiri ís-
lenzkar kirkjur eru helgaðar Maríu
mey en öðrum dýrlingum, og nafn
hennar geymist í fjölmörgum ör-
nefnum. Önnur gata austar liggur -
að væntanlegri kirkju hverfisins, og
er sú gata hér nefnd Kirkjustétt.
Kristnibraut endar í torgi, sem
gert er ráð fyrir, að heiti Kross-
torg. Frá því greinast þrjár aðrar
höfuðgötur, og er lagt til, að þær fái
nöfn eftir þjóðardýrlingunum:
Jónsgeisli norður frá torginu (eftir
Jóni helga Ögmundarsyni Hóla-
biskupi 1106-21), Þorláksgeisli suð-
ur (eftir Þorláki helga Þórhallssyni
Skálholtsbiskupi 1178-93) og
Gvendai-geisli austur (eftir Guð-
mundi góða Arasyni Hólabiskupi
1203-37). Mörg örnefni eru dregin
af nöfnum hinna íslenzku dýrlinga,
einkum Guðmundar góða, þ.á.m.
Gvendarbrunnar í Reykjavík.
Síðastnefnd gata endar í hring-
torgi, sem stungið er upp á, að
nefnist Þórðarsveigur (eftfr Þórði
Jónssyni góðamanni, sem höggvinn
var 1385 hjá Krosshólum í Dölum;
bein hans voru flutt í Stafholts-
kirkjugarð 1389 eftir skipan offici-
alis (umboðmanns biskups) með
samþykki allra lærðra manna, og
hugðu menn hann helgan mann;
tólf menn fórust í skriðuföllum í
Búðarnesi í Hörgárdal 1390, en
einn lifði, og hafði sá heitið á Þórð
Jónsson). Allmörg örnefni, einkum^
í Borgarfirði og á Mýrum, eru
sennilega dregin af nafni Þórðar
góðamanns.
Sem sjá má, eru kirkjulegu nöfn-
in hugsuð sem minningarnöfn um
kaþólska kristni, enda er um að
ræða þúsaldarafmæli þess trúarsið-
ar. Hverfið gæti heitið Þúsaldar-
hverfí eða Þúsöld. '
Þórhallur
Vilmundarson