Morgunblaðið - 30.11.1999, Blaðsíða 39

38 ÞRIÐJUDAGUR 30. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 30. NÓVEMBER 1999 39 .

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
EFLUM
GRUNNRANN SÓKNIR
STJORNVÖLD taka rannsóknarvinnu ekki alvarlega,"
er sú ályktun sem einn af reyndustu vísindamönnum
okkar, Guðmundur Eggertsson, prófessor í sameindalíf-
fræði við Háskóla Islands, dregur af viðureign sinni við
skilningssljótt kerfið í gegnum árin. Ennfremur segir
hann í viðtali við Morgunblaðið síðastliðinn laugardag:
„Grunnrannsóknir á Islandi eru í algeru svelti og stundað-
ar af vanefnum. Islenskir vísindamenn eru hins vegar
þrautseigir og gefast ekki upp. Aftur á móti er hætta á að
úrvalsfólk sæki fremur í störf í útlöndum."
Orð Guðmundar eru hörð en engar ýkjur. Eins og fram
kom í áðurnefndri grein blaðsins hafa grunnvísindi þurft
að líða fyrir skilningsleysi og vantrú stjórnvalda hér á
landi undanfarin ár. í grunnvísindum er, eins og nafnið
bendir til, lagður grunnur að frekari vísindarannsóknum
og framförum á hverju sviði, þau eru með öðrum orðum
grunnurinn að hagnýtum rannsóknum og þróunarstarfi. í
nýrri skýrslu Ingu Dóru Sigfúsdóttur félagsfræðings og
Pórólfs Pórlindssonar, prófessors við Háskóla íslands,
kemur fram að framlög til rannsóknastarfs hafa aukist
hérlendis á síðustu árum en áherslan hefur verið á hagnýt-
ar rannsóknir. Framlag til grunnrannsókna hefur dregist
saman um 10% frá því að vera um 30% árið 1977 í 20% ár-
ið 1997. Er ástæða þessa talin sú að atvinnufyrirtækin,
sem standa að mestu undir þeirri aukningu sem orðið hef-
ur á framlögum til rannsókna, sjá sér frekar hag í að fjár-
magna hagnýtar rannsóknir og þróunarstarf en grunn-
rannsóknir. A sama tíma hafa stjórnvöld ekki séð ástæðu
til að auka framlag sitt til grunnrannsókna, þvert á móti
hefur raungildi styrkja í Vísindasjóði Rannsóknarráðs Is-
lands minnkað, en hann er annar tveggja meginsjóða sem
fjármagna grunnvísindi í landinu.
Bilið milli ráðstöfunarfjár Vísindasjóðs og heildarfjár-
hæðar umsókna vísindamanna hefur breikkað mikið und-
anfarin ár og fyrir vikið hlýtur ekki nema helmingur
þeirra umsókna, sem hljóta fyrstu einkunn fagráða, styrk.
Pað gefur augaleið að þarna er verið að kasta gríðarlegum
auði og tækifærum á glæ. Pjóðfélagið hefur lagt geysilegt
fé í uppbyggingu góðs menntakerfis á öldinni. Það er að
kosta ungt fólk til náms, bæði hérlendis og erlendis, með
almannafé. Avöxtun þessarar fjárfestingar er hins vegar
takmörkuð vegna þess að stjórnvöld hafa ekki lagt fram fé
til að virkja og nýta þekkinguna sem aflast hefur.
Pessu verður að breyta. Allt bendir til þess að á kom-
andi öld verði þekkingin sú auðlind sem sker úr um af-
komu og samkeppnishæfni þjóða. Náttúruauðlindir eru af
skornum skammti og sífellt verður erfiðara að ná sátt um
nýtingu þeirra eins og dæmin sanna. Islensk stjórnvöld
verða því að hafa hugrekki til þess að horfa til langs tíma,
lengra en kjörtímabilið nær, því að árangur af fjárfestingu
í vísindalegum rannsóknum mun ekki skila sér á allra
næstu árum. Pað er skynsamlegt að grípa tækifærið nú
þegar íslenskt hagkerfi stendur traustari fótum en oftast
áður og leggja traust sitt á þá þekkingu sem þjóðin hefur
aflað með ærnum tilkostnaði og vinnu. Nágrannaþjóðir
okkar hafa þegar stigið þetta skref og eru Finnar senni-
lega nærtækasta dæmið um það hvernig snúa má vörn í
sókn. Þeir hafa sýnt að með hugarfarsbreytingu og mark-
vissri stefnumótun má ná gríðarlegum árangri í þekking-
ariðnaði á tiltölulega skömmum tíma.
NÁTTÚRAN OG
ARÐSEMISMAT
Staale Navrud, einn þekktasti umhverfishagfræðingur á
Norðurlöndum, vakti athygli á því í fróðlegu samtali
hér í blaðinu í fyrradag, að hagfræðingar leggi nú stór-
aukna áherzlu á að meta efnahagslegt gildi náttúrunnar og
að þær aðferðir séu notaðar bæði í Evrópu og Bandaríkj-
unum og raunar víða um heim.
í Ijósi þeirra deilna, sem hér standa yfir um Fljótsdals-
virkjun, leggur hinn norski sérfræðingur til, að við Islend-
ingar látum gera arðsemismat á þeim kostum, sem fyrir
hendi eru. Petta er skynsamleg tillaga, sem ríkisstjórn og
Alþingi ættu að taka upp og fylgja eftir. Það gæti verið af-
ar fróðlegt fyrir landsmenn alla að sjá hvað út úr slíku
arðsemismati kæmi.
Búist við tugþúsundum mótmælenda í Seattle vegna ráðherrafundar WTO
F:
i
IULLTRUAR 135 aðildar-
"ríkja WTO, þar á meðal ís-
lands, sækja ráðherrafund
stofnunarinnar sem hefst í
Seattle í dag, þriðjudag. Innan þess-
ara 135 ríkja búa þrír fjórðungar
mannkyns. Að auki sitja fundinn
áheyrnarfulltrúar 30 ríkja, sem von-
ast til að fá aðild á næstunni, þar á
meðal Kína. Loks eru svo um eitt
þúsund áheyrnarfullti’úar ýmissa
hagsmunasamtaka og stofnana. Bú-
ist er við að mikill tími fari í að ræða
landbúnaðarmál, en á því sviði eru
aðildarríkin fjarri því að vera á einu
máli um tilhögun tolla. Fundurinn
markar upphaf nýrrar samninga-
lotu, sem búist er við að taki allt að
þrjú ár, þar sem mótuð verður frí-
verslun og tollareglur milli aðildar-
ríkjanna á næstu öld.
Heimsviðskiptastofnunin, World
Trade Organisation, tók til starfa í
ársbyrjun 1995 og er arftaki GATT.
Sá er hins vegar munurinn á arftak-
anum og forveranum, að úrskurðir
WTO í deilum milli aðildarríkja um
viðskipta- og tollamál eru bindandi.
Það ríki sem bíður lægri hlut verð-
ur því að breyta reglum
sínum, eða sæta hærri
tollum. Reglur GATT
voru hins vegar leiðbein-
andi, ekki bindandi, og
þar af leiðandi stundum
hunsaðar.
WTO fjallar um tolla á
ýmsum framleiðsluvör-
um, þ.á m. landbúnaðar-
vörum, bannar aðildar-
þjóðum að hindra inn-
flutning með tollum til
verndar innlendri fram-
leiðslu og stefnir að því
að útrýma „kvóta“ á inn-
flutning. Reglur WTO
gera aðildarríkjum
einnig skylt að leyfa er-
lendar fjárfestingar í
bankakerfi landanna,
tryggingafyrirtækjum og
fjarskiptafyrirtækjum.
WTO leggur áherslu á
verndun höfundarréttar
milli landa, setur reglur
um hvaðeina sem snertir
matvæli, allt frá notkun
skordýraeiturs við
ávaxta- og grænmetis-
ræktun upp í að fjalla um
erfðabreytt matvæli. Þá
banna reglur WTO yfir-
völdum landa að hygla
innlendri framleiðslu við
kaup á vöru og þjónustu,
Frá því að WTO tók til
starfa hafa alþjóðavið-
skipti aukist um 37% og
líkur eru á að enn bætist
þar við. Þar mun líklega
muna mest um aðild Kína,
sjöunda stærsta hagkerfis
heims, sem líklega fær að-
ild á næsta ári. Rússar
eru líka í hópi þeirra
þjóða sem óskað hafa eftir
aðild.
Undanfarna fjórtán
mánuði hefur verið unnið
að því innan WTO að ná
samkomulagi um næstu skref í
starfseminni, þ.e. hvar skuli næst
bera niður til að tryggja aukna frí-
verslun. Sú ákvörðun hefði raunar
átt að liggja fyrir áður en fundurinn
í Seattle hófst, en aðildarþjóðirnar
náðu ekki að stilla saman strengi
sína. Þó er ljóst að á ------------
fundinum verður m.a.
rætt um líftækni, höfund-
arrétt á hugviti, landbún-
að, skógarhögg og ýmsa
þjónustu á borð við
bankastarfsemi, trygg-
ingar, fjarskipti og viðskipti á Net-
inu. Tillögur, sem liggja fyrir fund-
inum, miða að því að ýta undir
verslun og fjárfestingar með lægri
tollum og minni ríkisafskiptum í að-
ildarríkjunum.
Deilt um Iandbúnað
og verkalýðsmál
Innan WTO er hver höndin upp á
móti annarri. Bandaríkin, Ástralía
og fleiri ríki hafa til dæmis krafist
þess að Evrópusambandið og Japan
Aðildarþjóðir
ósammála um hvert
skuli stefna
Fjölmenn mótmæli ýmissa baráttuhópa munu að líkindum setja
meira mark á ráðherrafund Heimsviðskiptastofnunarinnar, WTO, í
Seattle í Bandaríkjunum í þessari viku en merkar pólitískar ákvarð-
anir. Ragnhildur Sverrisdóttir segir aðildarríkjum WTO hafa geng-
ið illa síðustu 14 mánuði að ná samkomulagi um að hvaða sviðum
viðskipta eigi næst að beina kröftum stofnunarinnar og ráðherrarnir
megi hafa sig alla við, ætli þeir að vinna það verk á fjórum dögum.
UM 10.000 manns gengu um götur Parísar á laugardag til að mótmæla áformum um að liefja nýja lotu samningaviðræðna um aukið
frjálsræði í heimsviðskiptum og ráðherrafundi Heimsviðskiptastofnunarinnar í Seattle í Bandaríkjunum.
Hver höndin
upp á móti
annarri innan
WTO
láti af miklum ríkisstyrkjum til
landbúnaðar, því slíkir styrkir haldi
verði lægra en raunhæft sé. Á móti
hafa Evrópuríki bent á að Banda-
ríkjamenn séu ekki saklausir af slík-
um styrkjum, svo þeir geti ekki lagt
fram slíkar kröfur. Japan segir
________ Bandaríkjamenn koma í
veg fyrir innflutning með
því að skýla sér á bak við
lög, sem banna sölu á
vörum undir kostnaðar-
verði. Japan vill gjarnan
““ ræða þau lög í næstu
samningalotu, en Bandaríkin segja
það ekki koma til greina.
Annar ásteytingarsteinn er
verkalýðsmál. Evrópusambandið
og Bandaríkin hafa lagt til að gerð
verði könnun á áhrifum fríverslun-
ar á réttindi verkalýðs í aðildarríkj-
unum, en láglaunaríki í Asíu og
Suður-Ameríku kæra sig lítt um að
blanda verkalýðsmálum við frí-
verslunarmál, enda óttast þau að
þurfa að sæta refsiaðgerðum, þyki
þau brotleg á því sviði.
Evrópuríki og Japan vilja að
tryggt verði að þau geti hafnað inn-
flutningi á erfðabreyttum matvæl-
um af umhverfis- og heilbrigðis-
ástæðum. Bandaríkin berjast gegn
slíkum tillögum með kjafti og klóm,
enda hefði slík regla gífurleg áhrif á
útflutning Bandaríkjanna á t.d. maís
og afurðum úr sojabaunum.
Loks má svo nefna mál, sem vafa-
laust fær töluverða umfjöllun í
Seattle, en það eru viðskipti á Net-
inu. Öflug hugbúnaðarfyrirtæki, t.d.
Microsoft, vilja að sett verði afdrátt-
arlaust bann við að gjöld verði lögð
á þau viðskipti. Talið er líklegt að
WTO gangi ekki svo langt, heldur
samþykki aðeins að framlengja
gjaldalaust tímabil.
Þróunarlönd ósátt við sinn hlut
Þróunarríki innan WTO hafa látið
að sér kveða undanfarið og myndað
sterkan hóp innan stofnunarinnar.
Ríkin segja að enn eigi eftir að efna
ýmis þau loforð, sem WTO hafí gef-
ið þeim og þau samþykki ekki
áframhaldandi viðræður nema tekið
sé á þeim vanefndum. Þau benda á,
að útflutningur auðugra ríkja hafi
aukist, og um leið innflutningur til
þróunarríkja, sem glími við meiri
viðskiptahalla en fyrir tíu árum. Þau
sjái sér því engan hag í nýrri samn-
ingalotu um tollalækkun __________
og fríverslun.
Smáríki innan WTO
hafa einnig gagnrýnt, að
stærstu og auðugustu
ríkin innan stofnunarinn-
ar leysi ýmis mikilvæg
mál sín á milli, án þess að smáríkin
fái að taka þátt í ákvörðunum um
þau.
Vilja reglur um kjör
og umhverfismál
Framkvæmdastjóri WTO, Mike
Moore, sagði nýlega í fréttaviðtali,
að stofnunin væri orðin skotspónn
allra þeirra sem teldu eitthvað hafa
farið úrskeiðis í heiminum undan-
farna áratugi. Skemmst er að minn-
ast mótmæla franskra bænda við
Deilt um
verkalýðsmál
og umhverfis-
vernd
Eiffel-turninn í París á fóstudag, en
sá háværi hópur óttast að lækkun
tolla á landbúnaðarafurðir muni
skerða hag þeirra. Fjöldi manna
gekk um götur Genfar í Sviss í síð-
ustu viku í mótmælaskyni við
Heimsviðskiptastofnunina og hópur
manna ruddist inn í höfuðstöðvar
hennar og hlekkjaði sig þar fastan.
Reiknað er með að tugir þúsunda
mótmælenda muni ganga um götur
Seattle í dag og næstu daga. Þeir
era flestir á vegum verkalýðssam-
taka og umhverfisverndarsamtaka
um heim allan. Mótmælendur segja.
WTO einungis hafa hagsmuni stór-
fyrirtækja og ríkisvalds í huga og
hörð samkeppni í viðskiptalífinu sjái
til þess að ekki sé farið að lágmarks-
kröfum um aðbúnað og kjör verka-
fólks og vernd umhverfisins. Þeir
vilja m.a. að ný samningalota miði
að því að fastsetja grundvallarregl-
ur um réttindi verkafólks um allan
heim. Þróunarlönd hafa ekki tekið
þessum hugmyndum fagnandi,
segja þær ekki hafa fæðst vegna
manngæsku heldur séu þær runnar
undan rifjum verkalýðssamtaka í
auðugum ríkjum, sem
óttist samkeppnina við
ódýrara vinnuafl þróun-
arríkjanna.
Umhverfisverndar-
sinnar segja reglur WTO
koma í veg fyrir að ríki
geti gengið eins langt í
umhverfisvernd og þau
vilji. Eitt dæmi um slíkt
er t.d. að Bandaríkja-
mönnum var ekki stætt á
að hætta að kaupa rækju
frá löndum, þar sem
veiðarfæri, skeinuhætt
sæskjaldbökum, eru not-
uð. Þeir, sem vísa mót-
mælum verkalýðssam-
taka og umhverfisvernd-
arsinna á bug, segja
WTO ekki rétta vett-
vanginn til að vinna að
framfórum á þessum
sviðum.
Gagnrýnendur segja
einnig, að WTO grafi
undan stjórnvöldum í að-
ildarríkjum, sem verði að
sæta reglum stofnunar-
innar og sveigja lögin í
heimalandinu að þeim.
Aðrir segja, að þessar
gagnrýnisraddir hejTÍst
helst frá verkalýðssam-
tökum, sem megi ekki til
þess hugsa að missa eig-
in ítök heima fyrir.
Sljórnsýslan þarf
að vera gegnsæ
Þá hefur stofnunin
legið undir ámæli fyrir
að gera ekki skjöl um
viðræður og deilur innan
stofnunarinnar opinber.
Úrskurðir í deilumálum
aðildarþjóða eru t.d.
ekki gerðh' opinberir.
Clinton Bandaríkjafor-
seti sagði í síðasta mán-
Heimsviðskiptastofnunin
hefði allt of lengi verið rekin eins og
samkunda sérfræðinga, þar sem al-
menningur fengi engan aðgang,
þrátt fyrir að honum væri gert að
fara eftir reglunum sem settar væru
vébanda stofnunarinnar.
Svona gætu mál ekki
gengið fyrir sig í upplýst-
um heimi. Ekki væri
hægt að ætlast til að
mark yrði tekið á stofn-
uninni nema stjórnsýslan
yrði gegnsæjari.
Aðrir hafa tekið undir þetta sjón-
armið og bent á, að hluta þeirra
miklu mótmæla, sem starfsemi
WTO þarf að sæta, megi rekja til
þessarar miklu leyndar. Mótmæl-
endur óttist hið óþekkta; leyndin
skapi því óþarfa óróleika.
Þrátt fyrir að óvíst sé að ráðherr-
amir á fundinum í Seattle nái að af-
greiða merkar pólitískar ákvarðanir
um nýja samningalotu telja ýmsir,
að þar verði stigið fyrsta skrefið í þá
átt að aflétta þessari leynd.
uði, að
mnan
Þróunarlöndin fái
að njóta góðs af
friálsum viðskiptum
Eftir mánuð verður 20. öldin
að baki. Á fýrri helmingi
aldarinnar var heimurinn
næstum lagður í rúst í
stríðsátökum - að hluta til vegna þess
að hann skiptist í stríðandi viðskipta-
bandalög. Á síðari helmingnum jukust
heimsviðskiptin meira en nokki'u sinni
fyn' og þau færðu okkur einnig meiri
hagvöxt en nokkru sinni áður.
Fundur Heimsviðskiptastofnunar-
innar í Seattle í vikunni og nokkrir
aðrir fundir sem haldnh' verða á
næstu árum gætu ráðið úrslitum um
það hvort 21. öldin verður eins og fyrri
helmingur 20. aldarinnar, aðeins verri
- eða eins og síðari helmingurinn, að-
eins betri. Eftir heimsstyrjöldina síð-
ari lögðu framsýnir stjórnmálaskör-
ungar grunninn að efnahagslegri og
pólitískri skipan
sem ákvarðast af
reglum sem gera
frjáls viðskipti
möguleg og draga
þar með úr líkunum
á fleh'i heimsstyrj-
öldum. Þetta tókst í
meginatriðum
vegna þess að þetta
var tími almennrar
samstöðu um
hlutverk ríkisins í
því að tryggja fulla
atvinnu, verðstöð-
ugleika og félagsleg
öryggisnet - og til
voru aðskilin hag-
kei'fi ríkja sem gátu
stjórnað viðskipta-
tengslunum milli
þegnanna innan
skýrt afmarkaðra
landamæra.
Efnahagsmálin hnattræn en
stjórnmálin staðbundin
Núna er heimurinn gjörbreyttur.
Framleiðslu- og fjánnálakeðjur hafa
losað sig við landamærin og eru orðin
hnattræn. En afgangurinn af kerfinu
hefur hins vegar dregist aftur úr.
Þjóðríkin og stofnanir þeirra geta ekki
lengur sett alþjóðlegu viðskiptunum
skilmála með því eingöngu að semja
sín á milli. Efnahagslífið einskorðast
ekki lengur við breiðan ramma sam-
eiginlegra gilda og stofnanabundinna
venja. Efnahagsmálin eru orðin hnatt-
ræn en stjórnmálin era enn staðbund-
in.
Afleiðingin er sú að þótt haldnar
séu frjálsai’ kosningar í æ fleiri i-íkjum
telja menn sig ekki geta haft áhrif á
ákvarðanir sem móta líf þeirra. Þeim
fínnst þeir vera varnarlausir og hjálp-
arvana. Þessi tilfinning er að mínu
mati á bak við mörg af þeim rökum
sem við heyrum nú notuð til að þoka
ýmsum góðum málum áleiðis. Þeir
sem setja slíkar röksemdir fram láta í
ljósi áhyggjur og beyg af afleiðingum
hnattvæðingar.
Þeir hafa fullgilda ástæðu til að hafa
áhyggjur af atvinnleysi, mannrétt-
indamálum, barnaþrælkun, umhverf-
inu og þeirri tilhneigingu að gera vís-
indi og læknisfræðilegar rannsóknir
að söluvöru. Þeir hafa fyrst og fremst
ástæðu til að hafa áhyggjur af þeirri
sáru fátækt sem svo margir í þróunar-
löndunum búa við.
Menn mega samt ekki nota hnatt-
væðinguna sem blóraböggul til að af-
saka það sem fer úrskeiðis heima fyr-
ir. Iðnvæddu ríkin í heiminum mega
ekki reyna að leysa eigin vandamál á
kostnað fátæku ríkjanna. Það er sjald-
an skynsamlegt að beita viðskipta-
hömlum til að leysa vandamál sem
eiga ekki rætur að rekja til viðskipta
heldur annarra sviða stjórnarstefn-
unnar. Með því að auka á fátæktina og
hindra efnahagslega þróun í fátæku
ríkjunum gera slíkar hömlur vanda-
málin, sem þær eiga að leysa, jafnvel
enn erfiðari úrlausnar.
Reynslan hefur sýnt að viðskipti og
fjárfestingar leiða ekki aðeins til efna-
Iðnríki heimsins þurfa
að opna markaði sína
fyrir varningi frá þró-
unarlöndunum, skrifar
Kofí Annan, fram-
kvæmdastjóri Samein-
uðu þjóðanna, sem segir
að rétta þurfi hlut fá-
tækustu landa heims í
viðræðunum um aukið
frelsi í heimsviðskiptum.
hagslegrar þróunar, heldur einnig
meiri mannréttinaa og umhverfis-
verndar. Allt þetta fylgir með þegar
ríki taka upp rétta stefnu og stjórnar-
hætti. Reyndin er sú að íbúar þróun-
arlandanna setja markið hærra í þess-
um efnum um leið og þau fá tækifæri
til þess. Það ætti þvi varla að koma
mönn um á óvart ef þróunarríkin eru
tortryggin í garð þeirra sem segjast
vera að hjálpa þeim með því að setja
ný skilyrði eða hömlur á viðskipti.
Þeim hefur verið sagt hvað eftir annað
að frjáls viðskipti séu góð fyrir þróun-
arríkin - að þau verði að opna markaði
sína. Og þau hafa gert það, oft með
miklum fórnum. Ef tii vill hafa þau
ekki staðið sig nógu vel: mörg þeirra
halda sig enn við háa tolla, sem tak-
marka samkeppnina, torvelda fram-
leiðendum þróunarlandanna að verða
sér úti um nauðsynlegan varning og
hægja þannig á hagvextinum.
Hærri tollar á vörur
frá þróun arlöndunum
Þrátt fýrir þetta er staðreyndin sú
að auðugu ríkin hafa lækkað innflutn-
ingsgjöldin minna en fátæku ríkin.
Svo virðist sem þau geri sig ánægð
með að flytja framleiðsluvörurnar að-
eins út til annarra iðnríkja. Þau vilja
enn aðeins hráefni frá þróunarlöndun-
um, ekki fullunnai' vörur. Afleiðingin
er sú að meðaltollarnir á framleiðslu-
vönir frá þróunarlöndunum eru nú
fjórum sinnum hæiri en á vörur sem
koma aðallega frá öðrum iðnvæddum
ríkjum. Þau nota ekki aðeins innflutn-
ingsgjöld, heldur einnig kvóta og
refsiaðgerðir gegn „undirboðum“ til
að halda varningi frá löndum þriðja
heimsins frá mörkuðum iðnríkjanna,
einkum í atvinnugreinum þar sem fá-
tæku ríkin standa betur að vígi í sam
keppninni, svo sem landbúnaði, vefn-
aði og fataiðnaði. í sumum auðugu
ríkjunum virðist litið svo á að þróun-
arlöndin séu ófær um að halda uppi
heiðarlegri samkeppni, þannig að þeg-
ar þau geta framleitt eitthvað á sam-
keppnishæfu verði eru þau sjálfkrafa
sökuð um undirboð.
Reyndin er hins vegar sú að það eiu
iðnríkin sjálf sem selja matvörur á
undirboði á heimsmarkaðnum - vegna
offramleiðslu sem á rætur að rekja til
niðurgreiðslna að andvirði 250 millj-
arða Bandaríkjadala (18.000 milljarða
króna) á ári - og ógna þannig lífsvið-
ui’væri milljóna fátækra bænda, sem
geta ekki keppt við niðurgreiddar inn-
flutningsvörur.
Það sem við þurfum er ekki að setja
nýjar hömlur á heimsviðskipti, heldur
þurfa ráðamenn í ríkjum heims að
leggja meiri áherslu á að takast vafn-
ingalaust á við félagslegu og pólitísku
málefnin.
Við eigum ekki að taka þróunina í
átt að viðskiptafrelsi og réttarríki sem
sjálfsagðan hlut. Frjálsi heimsmark-
aðurinn, eins og frjálsir markaðir
þjóðríkja, þarf að byggjast á sameig-
inlegum gildum og hafa áhrifaríkar
stofnanir að bak-
hjarli. Við þurfum
að sýna sömu
ákveðnu forystu til*“
verndar mannrétt-
indum, réttindum
verkafólks og um-
hverfinu og við ger-
um nú þegar til
verndar hugverk-
um sem eign höf-
undar. Sameinuðu
þjóðirnar - með
umhverfisverndai'-
stofnun sinni,
mannréttindafull-
trúa og sérhæfðum
stofnunum eins og
Alþjóðavinnumála-
stofnuninni - eiga
að þjóna þeim til-
gangi. Við getum
verið hluti af lausn-
inni.
Þurfum hjálp fyrirtækja
Við þurfum hins vegar hjálp frá
einkageiranum. Fjölþjóðleg fyrirtæki
hafa notið góðs af hnattvæðingunni á
undan öðium. Þau verða einnig að
axla ábyrgðina og takast á við afleið-
ingarnar. Þess vegna lagði ég til fyrr á
árinu að gerður yrði „heimssamning-
ur“ milli fyrirtækja og Sameinuðu
þjóðanna, sem kvæði á um að við
myndum hjálpa fyrirtækjum að starfa
í samræmi við alþjóðlega viðurkennd-
ar grundvallarreglur um mannrétt-
indi, réttindi verkafólks og umhverfis-
vernd. Á sama tíma þarf Heimsvið-
skiptastofnunin að geta sinnt bi'ýnasta
verkefni sínu. í þetta sinn þarf ávinn-
ingurinn af frjálsum viðskiptum líka
að ná til þróunarlandanna. Að öðrum
kosti kann hnattvæðingin að verða
fyrir óviðráðanlegu bakslagi.
Viðskipti betri en aðstoð
Viðskipti eru betri en aðstoð. Ef iðn-
ríkin opna markaði sína meira geta
þróunarlöndin aukið út flutning sinn
um marga milljarða Bandaríkjadala á
ári - miklu meira en þau fá nú í aðstoð.
Þetta gæti skipt sköpum fyrir margar .
milljónir manna og gert þeim kleift að
lifa mannsæmandi lífi. Kostnaður ríku
landanna yi'ði samt agnarlítill.
Staðreyndin er sú að þetta gæti orð-
ið iðnríkjunum sjálfum i hag. Evrópu-
sambandið eyðir til að mynda 6-7% af
vergri þjóðarframleiðslu sinni í ýmsar
verndaraðgerðir, samkvæmt nýlegri
rannsókn. Enginn vafi leikur á því að
ýmsir hópar Evrópubúa njóta góðs af
þeim, en það hljóta að finnast ódýrari
og skaðlausar leiðir fyrir samborgar-
ana til að hjálpa þeim! í þetta sinn
þarf að skerða verulega innflutnings-
gjöld og aðrar hömlur á útflutnings- ,.
vörur þróunai-landanna. Fella þyi'fti
algjörlega niður tolla og kvóta á varn-
ing frá fátækustu ríkjunum.
Ný lota samningaviðræðnanna um
heimsviðskipti þarf að vera „þróunar-
lota“. Heimurinn þarf viðskiptakerfi
sem er bæði sanngjarnt og frjálst.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Sameinuðu þjóðanna.