Morgunblaðið - 03.01.2000, Blaðsíða 24

24 MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000
1913 2000
Bretar hernema ísland 10. maí 1940
PwpwHata
19409 Bretar hernámu Island
föstudaginn 10. maí 1940. Á
vinstri myndinni eru nokkrir her-
mann á hafnarbakkanum
skömmu eftir komuna og á hinni
er hópur þeirra á göngu eftir
Suðurgötu.
HKRTAKA ÍSI.ANDS:
„Ekki stundinni lengur en
stríðsnauðsyn krefur1'
JSoguIegur dagur, Jmgar
| xítdk stórveldantia
núðu UI Islands
Sögulegar sættir
eftir STYRMI
GUNNARSSON
1979
í grein hér í Morgunblaðinu þriðju-
daginn 11. desember vék Bjöm
Bjamason að þeim möguleika, að
samstarf gæti tekist milli Sjálfstæð-
isflokks og Alþýðubandalags.
Sjálfstæðisflokkur og Sósíalista-
fiokkur, sem var forveri Alþýðu-
bandalags, áttu samstarf í ríkis-
stjóm ásamt Alþýðuflokki 1944-
1946 undir forsæti Ólafs Thors.
Þessi ríkisstjóm hefur verið kölluð
nýsköpunarstjóm. Það fer ekki á
milli mála, að forystumönnum Sjálf-
stæðisflokks og Sósíalistaflokks
þótti vænt um þessa stjóm. Frá því
að hún féll fyrir 33 árum hafa Sjálf-
stæðisflokkur og Sósíalistaflokkur-
Alþýðubandalag verið höfuðand-
stæður í íslenzkum stjórnmálum.
Mestu átakamáhn mOli þessara
tveggja flokka hafa verið utanríkis-
mál. Sjálfstæðisflokkurinn mótaði
þá utanríkisstefnu, sem síðan hefur
verið fylgt og byggir m.a. á aðdd að
Atlantshafsbandalaginu og vamar-
samningi við Bandaríkin. Alþýðu-
bandalagið er andvígt aðild að Atl-
antshafsbandalaginu og vamarsam-
Skólavörðustíg 4á
V Sími 551 3069 J
starfí við Bandaríkin.
A Viðreisnarámnum kom upp
nýtt átakamál mdli þessara tveggja
flokka. Sjálfstæðisflokkurinn beitti
sér fyrir samstarfi við erlenda aðda
um stóriðju í landinu. Alþýðubanda-
lag snerist harkalega gegn samn-
ingunum um álverið.
Að öðra leyti hafa verið stöðug
átök mdli þessara tveggja flokka
um stefnuna í atvinnumálum og
kjaramálum, stundum mjög
hatrömm. Grandvallarstefna þess-
ara tveggja flokka er náttúralega
gjörólík. Aiþýðubandalagið vid
koma á sósíalísku þjóðskipulagi á
Islandi. Sjálfstæðisflokkurinn berst
af hörku gegn því og vdl þjóðfélag,
sem byggir á frelsi einstaklingsins
til orðs og athafna. Sjálfstæðismenn
líta á alþýðubandalagsmenn sem
fulltrúa þess þjóðfélagkerfis, sem
byggt hefur verið upp í A-Evrópu
og sjálfstæðismenn hafa mestu fyr-
ii-litningu á. Gjörólíkar hugmyndir
um þróun samfélagsins komu hins
vegar ekki í veg fyrir samstarf
Sjálfstæðisflokks og Sósíalista-
flokks í nýsköpunarstjórninni.
Forsendan fyrir samstarfi Sjálf-
stæðisflokks og Alþýðubandalags
nú, þótt ekki sé nema í skamman
tíma, er einfaldlega sú, að það er
höfuðnauðsyn, að stríðandi öfl slíðri
sverðin um skeið og taki höndum
saman um að leysa vandamál, sem
ógna sjálfstæði þjóðarinnar. Það
hefur ekki fyrr gerzt frá því að við
stofnuðum lýðveldi á Þingvödum, að
svo áleitnar spumingar vakni um
það, hvort efnahagur okkar sé með
þeim hætti, að sjálfstæði þjóðarinn-
ar sé í voða. Við það skapast sér-
stakar aðstæður, sem krefjast sögu-
legra sátta.
Viðhorfin innan
Sjálfstæðisflokksins
Innan Sjálfstæðisflokksins hefur
hugsanlegt samstarf við Alþýðu-
bandalagið ekki verið rætt að ráði.
A undanförnum árum hafa við og
við komið fram raddir um það í hópi
sjálfstæðismanna, að tímabært væri
orðið að nálgast Alþýðubandalagið
og kanna grundvöll fyrir samstarfi
þessara tveggja flokka. Þær raddir
hafa þó aldrei fengið mikinn hljóm-
grunn og það er ekki fyrr en Stein-
grímur Hermannsson hóf útilokun-
arherferð sína á hendur Sjálfstæðis-
flokknum, að umtalsverður áhugi
hefur vaknað meðal manna á því að
huga að samstarfi við Alþýðubanda-
lagið.
Ætla má, að í meginatriðum muni
sjálfstæðismenn skiptast í tvennt,
þegar rætt er um slíkt samstarf.
Annar hópurinn mun af hugsjóna-
legum og tilfinningalegum ástæðum
vera andvígur samstarfí við Alþýðu-
bandalagið. „Þama kemur einn
komminn,” sagði mætur flokksmað-
ur við annan eftir að grein Bjöms
Samstarf
Sjálfstæðis-
flokks og
Alþýðu-
_bandalags
Bjamasonar hafði birzt hér í blað-
inu og lýsir þessi setning vel afstöðu
þeirra, sem með engu móti geta
hugsað sér samstarf við kommún-
ista.
Hinn hópurinn mun af praktísk-
um ástæðum verða tdbúinn td að
taka upp samstarf við Alþýðu-
bandalagið ef viðunandi málefna-
samstarf gæti tekist á mdli þessara
tveggja flokka. I þessum hópi era
ekki minni andkommúnistar en i
þeim fyrri en hins vegar menn, sem
era reiðubúnir að leggja þau sjónar-
mið td hliðar í því skyni að ná ár-
angri á öðrum sviðum.
Ef td þess kemur, að viðræður
hefjast mdli Sjálfstæðisflokks og
Alþýðubandalags mun það kosta
miklar umræður og mikd átök inn-
an Sjálfstæðisflokksins. Það er eðli-
legt og líka æskdegt. Hér væri um
svo byltingarkennda breytingu að
ræða á afstöðu til annars flokks að
það hlyti að valda nokkru umróti
innan flokksins. I þessu sambandi
ber að minna á að það var enginn
leikur fyrir Ólaf Thors að mynda
nýsköpunarstjórnina. Fimm þing-
menn flokksins gengu úr þing-
flokknum um skeið og tóku upp
andstöðu við stjórnina þar á meðal
einn nánasti vinur Ólafs Thors, Pét-
ur Ottesen.
Miklum atburðum fylgja mikil
átök og vissulega væra það mikd
tíðindi í sögu Sjálfstæðisflokksins,
ef viðræður hæfust við Alþýðu-
bandalagið um hugsanlegt stjómar-
samstarf.
Sjónarmiðin innan
Alþýðubandalagsins
Viðræður við Sjálfstæðisflokkinn
mundu ekki síður valda miklu um-
róti í Alþýðubandalaginu en Sjálf-
stæðisflokknum. Þar eiga við öll hin
sömu rök gegn samstarfi og í Sjálf-
stæðisflokknum. En í hópi alþýðu-
bandalagsmanna velta æ fleiri fyrir
sér þeim möguleika að taka upp
samstarf við Sjálfstæðisflokkinn.
Astæðan er auðvitað sú, að alþýðu-
bandalagsmenn hafa svo oft orðið
fyrir vonbrigðum með samstarfið
við Framsóknarflokkinn, að margir
í þeirra hópi vilja reyna eitthvað
nýtt. Alþýðubandalagsmenn vora
auðvitað óánægðir með það að tapa
þremur þingsætum í kosningunum
en það segir sína sögu, að margir
þeirra hefðu fremur vdjað, að Sjálf-
stæðisflokkurinn yrði sigurvegari
þessara kosninga en Framsóknar-
flokurinn.
Eindregnustu stuðningsmenn
vinstri stjórnar í Alþýðubandalag-
inu eru þingmenn flokksins úr
landsbyggðarkjördæmum. Þeir
mega helzt ekki heyra minnzt á
annað en samvinnu við Framsókn-
arflokkinn. Með kjöri Ragnars Arn-
alds í stöðu formanns þingflokks Al-
þýðubandalagsins var tryggt, að
vinstri stjórnar menn réðu ferðinni í
viðræðunum við Framsóknarflokk
og Alþýðuflokk. Forysta Ragnars í
þessum viðræðum af hálfu Alþýðu-
bandalags þýðir, að reynt verður td
hins ýtrasta að endurreisa vinstri
stjórnina. Astæðan fyrir því, að
landsbyggðarþingmenn Alþýðu-
bandalags eru svo ákafir stuðnings-
menn vinstri stjóma er afar einföld.
Þeir ímynda sér, að sé Alþýðu-
bandalag í ríkisstjórn með Sjálf-
stæðisflokki en Framsóknarflokkur
í stjómarandstöðu muni fylgið
streyma frá þeim td Framsóknar.
Með sama hætti telja þeir það út af
fyrir sig óskastöðu, að Framsóknar-
flokkur sé í stjóm með Sjálfstæðis-
flokki vegna þess, að þá streymi at-
kvæði td Alþýðubandalags frá
Framsóknarflokki.
Þeir alþýðubandalagsmenn sem
senndega hafa mestan áhuga á að
kanna möguleika á samstarfi við
Sjálfstæðisflokkinn eru forystu-
menn flokksins í verkalýðshreyfing-
unni. Meginástæðan fyrir því, að
þeir era opnir fyrir slíkri samvinnu
er vafalaust sú að þeir telja betri
aðstöðu td að gæta hagsmuna laun-
þega í samstai-fi við Sjálfstæðis-
flokkinn en Framsóknarflokksins.
Verkalýðsforingjar Alþýðubanda-
lagsins hafa langa reynslu af sam-
starfi við verkalýðsmenn úr röðum
sjálfstæðismanna. Þeir hafa einnig
kynnzt sjónarmiðum forystumanna
Sjálfstæðisflokksins síðustu tvo ára-
tugi, bæði á tímum Viðreisnar-
stjómar og einnig í tíð ríkisstjórnar
Geirs Hallgrímssonar og gera sér
vafalaust grein fyrir því, að lengi
hafa verið forsendur fyrir jákvæðu
samstarfi við forystumenn Sjálf-
stæðisflokksins um hagsmunamál
launþega.
Þá er ekki ólíklegt, að sá hópur í
Alþýðubandalaginu á höfuðborgar-
svæðinu, sem telja verður arftaka
gömlu foringjanna í Sósíalista-
flokknum, sé tilbúinn td að íhuga
samstarf við Sjálfstæðisflokkinn.
Er málefnagrundvöilur
hugsanlegur?
Þá er komið að því að gera sér
grein iyrir, hvort samstaða um mál-
efni sé yfirleitt hugsanleg mdli
Sjálfstæðisflokks og Alþýðubanda-
lags. Fyrsta ágreiningsefnið er að
sjálfsögðu stefnan í utanríkismálum
og vamarsamstarfið við Bandarík-
in. I viðræðum mdli þessara flokka
mundi óbreytt stefna í utanríkis- og
öryggismálum verða grundvallarat-
riði af hálfu Sjálfstæðisflokksins.
Alþýðubandalagsmenn mundu hins
vegar leggja áherslu á að knýja
Sjálfstæðisflokkinn td undanhalds á
þessum grundvallarpunkti.
Óhætt er að fullyrða að Sjáfstæð-
isflokkurinn mun ekki ljá máls á
samstarfi við Alþýðubandalagið
nema stefnan í utanríkis- og örygg-
ismálum verði sú hin sama og verið
hefur. Rök sjálfstæðismanna fyrir
því, að Alþýðubandalagið eigi að
sætta sig við það mundu væntan-
lega verða þessi: I fyrsta lagi er á
það að líta, að Alþýðubandalagið er í
algeram minnihluta meðal þjóðar-
innar með sjónarmið sín í öryggis-
málum. Þetta hefur verið staðfest í
öllum kosningum frá 1949 og 1951.
Alþýðubandalagið verður að viður-
kenna þessa staðreynd og gera sér
grein fyrir því, að sjónarmið þess
geta ekki náð fram að ganga meðan
svo er. I öðra lagi verður ekki horft
fram hjá því, að Alþýðubandalagið
hefur átt aðdd að þremur ríkis-
stjómum á síðustu 23 árum án þess
að hafa knúið fram stefnubreytingu
á þessu sviði og í engri þessara rík-
isstjóma hefur Alþýðubandalagið
gert breytta stefnu að fráfararat-
riði. Síðasta ríkisstjómin sem Al-
þýðubandalagið átti aðdd að hafði
brottför vamarliðsins ekki einu
sinni á stefnuskrá sinni. Alþýðu-
bandalagið getur ekki búizt við því
að ná meiri árangri á þessu sviði í
samstarfi við Sjálfstæðisflokkinn en
hina svonefndu vinstri flokka. Þeir
alþýðubandalagsmenn, sem ef td
vdl láta sér td hugar koma að sjálf-
stæðismenn hafí svo mikinn áhuga á
samstarfi við þá, að hugsanlegt sé
að Sjálfstæðisflokkurinn slaki á
stefnu sinni í utanríkis- og öryggis-
málum, verða að gera sér grein fyr-
ir því strax að _það er óskhyggjan
einber. Vamir Islands eru þjóðar-
nauðsyn á válegum tímum, hvort
sem mönnum líkar betur eða verr.
Aðild að Atlantshafsbandalaginu er
bræðraflokkum Alþýðubandalags-
ins á Spáni, Ítalíu eða Frakklandi
síður en svo þyrnir í augum. Þvert á
móti hafa hafa foringjar kommún-
ista á Spáni og Ítalíu lýst yfir nauð-
syn þess, að lönd þeirra eigi aðdd að
Nato og formaður kommúnista-
flokks Frakklands hefur ekki and-
mælt þeirri skoðun. Söguleg og
pólitísk rök liggja því td þess, að
kommúnistar hér geti slakað á and-
stöðu sinni við öryggisstefnu lands-
ins.
Annað málefni, sem ágreiningur
hefur ríkt um milli þessara tveggja
flokka og varðar samstarf við út-
lendinga, er uppbygging orkufreks
iðnaðar í samstarfi við erlend ►