Morgunblaðið - 03.01.2000, Blaðsíða 94

MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000
1913 ffotgmMáMb 2000
Eyðileggingin í Hiroshima
19459 Eyöileggingin var algjör eftir aó
Bandaríkjamenn vörpuðu fyrstu kjarnorku-
sprengju sögunnar á japönsku borgina Hiros-
hima í því skyni að fá Japani til að gefast
upp og ijúka þar með Síðari heimsstyrjöld-
inni. Sprengjunni var varpað 6. ágúst og er
talið að 70 til 80 þúsund manns hafi látist
og jafn margir særst. Annarri atómsprengju
var varpað á borgina Nagasaki 9. ágúst, þar
sem 35 til 40 þúsund manns létust og svip-
aður fjöldi slasaðist. Japanir gáfust upp 14.
ágúst.
Kvæði Davíðs Stefánssonar
sultinn upp í jafnvel þeim sem
verst eru haldnir af sjóveiki. Hér
eru ýmsar krásir á borðum sem
hvorki er hægt að fá hjá Tómasi eða
Tolla í Sfld & Fisk, biðröðin fyrir
Jjfrvern matmálstíma segir sína sögu
um vinsældir þessa margslungna
borðs. Einnig við kalda borðið hafa
myndazt rótgrónar erfðavenjur sem
sjálfsagt endurtaka sig í hverri ferð:
oftar en ekki lendirðu til borðs með
a.m.k. einum útlendingi og þá er
alltaf einhver þjóðhollur og fræða-
fús Islendingur sem tekur að sér að
halda fyrirlestur um harðfisk, út-
skýra ágæti hans, leiðbeina um
neyzlu hans, segja frá verkun hans
og að lokum fáein orð um þjóðhags-
legt gildi hans gegnum aldimar.
Og svo er það kaffistundin uppi í
reyksal að aflokinni máltíð, Pórólfur
rennir í kaffibollana, útbýtir koníaki
og kveikir í vindlum og sígarettum,
menn teygja úr sér saddir og sælir,
sumir vilja vera út af fyrir sig, grúfa
sig yfir bók, leggja kapal, stilla upp
tafli eða horfa út á hafið í djúpri
leiðslu; aðrir taka að rekja saman
ættir sínar, rifja upp fyrri ferðir
með Gullfossi og jafnvel gamla Gull-
fossi, fólk innir hvert annað eftir
ákvörðunarstað og tflgangi ferða-
lagsins: flestir eru á leið í sumarfrí.
En öllum ber saman um að bezta
hvfldin sé nú einmitt hér um borð í
þessu gamla góða skipi á leið yfir
Atlantshafið, hér er bókstaflega
—^kki neitt sem getur raskað ró
manna, þeir sem komu um borð titr-
andi og skjálfandi af stressi velferð-
arþjóðfélagsins í landi með allar
áhyggjur heimsins teiknaðar í baug-
um undir augum, þeir sitja nú yfir
kaffibolla, kyrrlátir og upphafnir
eins og þem hafi drukkið sjálft taó
með kaffinu og öðlazt hlutabréf í
nirvana h.f., ellegar þeir sitja og
spila löngu vitleysu og svarta pétur
við yngstu farþegana. Það er engin
hætta á að neins konar vandamál
íþyngi mönnum, af þeirri einfóldu
■fetæðu að hér verður ekki ráðið
fram úr neinum vandamálum og því
tflgangslaust að láta þau á sig fá. Og
það er engin hætta á að útvarp eða
sjónvarp rugli þig í ríminu, sjón-
varpið sést ekld. Að vfsu heyrist í út-
varpinu nokkra daga en það er engu
líkara en fréttimar verði þér óvið-
komandi svona langt úti á sjó: það er
lítið sem við getum gert í málinu þó
að kvikni í Sláturfélaginu. Og það er
lítil hætta á að síminn komi þér úr
jafnvægi, að vísu var sími í klefanum
hjá Ama Gunnarssyni, ákaflega
sjarmerandi gamalt tæki með leið-
arvísi á dönsku, Ami gat meðal ann-
ars haft beint samband við
gírókompásinn, ég veit þó ekki til
.iötmn hafi notfært sér þann munað.
Kristján Aðalsteinsson skipstjóri
sagði okkur eftir frægum læknum
og heflsuræktarsérfræðingum, að
ekkert jafnaðist á við langa sjóferð
ef fólk væri að einhverju leyti hrellt
á líkama og sál. Og kona meðal far-
þega lýsti þessu bezt: „Þetta er eins
og að vera heilbrigður á hressingar-
hæli.“ Og önnur bætti við: „Já, það
vantar ekkert nema heimsóknar-
tímana. Ég verð bara að segja fyrir
mig: ég hef bara aldrei verið svona
góð á tauginni."
Gullfoss er búinn að vera á sölu-
lista í tvö eða þrjú ár og á vetuma
hefur honum verið lagt. Kannski
það væri verðugt framtíðarverkefni
' <Ið senda hann í nokkrar vetrarferð-
ir suður á bóginn fullskipaðan fólki
sem þyrfti hvfld frá önnum og
amstri nútímaþjóðfélags, það gæti
komið í staðinn fyrir gras og leir
fyrir nú utan smálestir af taugatöfl-
um. Kannski heilbrigðisráðuneytið
athugaði málið?
Það væri að minnsta kosti dálítið
trist ef Islendingar ættu ekki leng-
ur neinn Gullfoss. Sagnfræðingar
segja okkur að þjóðin hafi misst
sjálfstæði sitt þegar skipastóllinn
gekk úr sér' í fornöld. Og gamli
99fullfoss var óneitanlega tákn hins
nýja sjálfstæðis. Nú era aðrir tímar
og sennilegt að lýðveldið leggi ekki
upp laupana þó að Gullfoss hætti að
sigla. Og þó? ... Skip era annað og
meira en fljótandi samgöngutæki.
Þau flytja ekki aðeins vörur og far-
þega landa á milli. Þau flytja dálitið
brot af anda þjóðlífsins, stundum
sC&rg og harm, en oftast nær von og
fyrirheit.
eftir SIGURÐ
NORÐDAL
19 7 3
Að norðan.
Davíð Stefánsson. Að norðan.
Reykjavík, 1936. Þorsteinn M.
Jónsson. 192 bls.
Það munu vera fullir þrír mánuð-
ir síðan þessi sjötta ljóðabók Davíðs
Stefánssonar kom út, en jeg minnist
þess ekki að hafa sjeð hennar getið í
neinu blaði nema með örfáum lín-
um, sem enga hugmynd gáfu um
hana. Jeg býst við, að höfundur
bókarinnar og kostnaðarmaður geti
látið sjer þetta í Ijettu rúmi liggja.
Bækur Davíðs seljast hljóðalaust
um bæi og bygðir. Um þær er
hreinn óþarfi að skrifa í auglýsinga
eða meðaumkvunar skyni. Hitt er
annað mál, hvort það er heppilegt
fyrir blöðin og ritdómarana að
ganga þegjandi fram hjá þeim, úr
því að verið er að geta um nýjar
bækur á annað borð. Ritdómar ná
því aðeins tilgangi sínum sem leið-
beining fyrir almenning, að lesend-
ur rekist ekki á það hvað eftir ann-
að, að raslinu sje haldið á loft, en
talið óþarft að geta þeirra bóka,
sem „mæli með sjer sjálfar". En í
þessu efni eins og öðrum fleiri sýn-
ast mjer íslensk blöð leika sjer
helsti gálauslega að trausti lesenda
sinna.
*
Það rúm, sem Davíð Stefánsson
hefir skipað í íslenskum bókment-
um síðustu 20 árin, síðan fyrstu
kvæði hans fóru að birtast í tímarit-
um, sjest ekki aðeins með því að
kynnast vinsældum hans meðal al-
mennings; hvernig mörg af ljóðum
hans hafa komist á hvers manns
varir, - heldur enn þá betur með því
að athuga þau áhrif, sem hann bein-
línis og óbeinlínis hefir haft á skáld-
skap flestra hinna yngri manna.
Hann var sjálfur fullfleygur í fyrstu
kvæðum sínum, átti sjer undir eins
sinn svip og róm, þó að hann vitan-
lega hafi lært sitt af hverju af öðr-
um skáldum, bæði íslenskum og er-
lendum. Og þessu uppranalega
skáldeðli sínu hefir hann verið trúr,
ekki getað annað, þó að hann hefði
viljað. Engum dettur í hug að halda
því fram, að hann hafi gert alt jafn-
vel. Hvert skáld verður að fá að eiga
sjer sín einkenni, eins og aðrir
menn, en einkenni verða alt af að
einhverju leyti sama sem takmark-
anir, og flestir kostir eiga sjer sína
úthverfu. Um hitt verður ekki deilt,
að með hverri nýrri kvæðabók hefir
hann lagt eitthvað sérstakt og verð-
mætt til íslenskrar Ijóðlistar, bæði
fyrir samtíð og framtíð.
*
Það er auðvitað erfiðara að gefa
út sex ljóðabækur á seytján árum
en að safna uppskeru hefllar æfi í
eitt kvæðasafn. Menn spyrja: Er
nokkuð nýstárlegt í þessari nýju
bók, er það ekki sama tóbakið og
áður? Það er sami maður, sami
grunntónn. Hvemig ætti það öðra
vísi að vera? Það er jafnfjarstætt að
heimta að skáld hafi hamskipti með
hverri bók, á fárra ára fresti, og að
ætlast til, að fullorðinn maður gjör-
breyti málrómi sínum. Jeg býst við,
að Davíð gjaldi þess hjá sumum les-
endum, og ekki síst ritdómuram,
hvað hann var bráðþroska, svo að
seinni bækur hans hafa fyrir bragð-
ið komið þeim minna á óvart. En
ættum vjer að hætta að hlusta á
næturgalann, þó að hann syngi með
sínu sama nefi? Og auk þess fer því
fjarri, að Davíð hafi staðið í stað.
Sum af hans gömlu yrkisefnum hafa
fymst honum, önnur ný komið í
staðinn, og meðferðin hefir tekið
ýmsum breytingum, alt á eðlilegan
hátt.
*
í stað þess að fara út í að lýsa
þessari nýju bók í hefld sinni eða
telja upp fyrirsagnir, þykir mjer
rjettast að lofa Davíð að tala fyrir
sjer sjálfan með því að taka fáein
sýnishorn, sem hljóta samt að verða
af handa hófi. Svo getur lesandinn
átt það við sjálfan sig, hvort hann
langar til að heyra meira. Hjer er
t.d. lítið ádeilukvæði, sem heitir
Svartidauði:
Sveitir eyddust
í svartadauða,
því pestin rjeðist
ániaogsnauða.
Sálin skildi
við skilningarvitin,
og svo varð líkaminn
svartur á iitinn.
Engin plága
kom áður meiri.
En svo kom önnur
og síðar fleiri.
Ein drap sauðfje
og önnur hesta.
En seinasta plágan
er plágan mesta.
Hún berst um landið
með blaðagreinum
og veldur alskonar
innanmeinum.
Menn sýkjast jafnvel
af sjúkra orðum,
svo plágan fer hraðar
en pestin forðum.
Hún ræðst eins og fyr
á rika og snauða
og svipar að nokkru
til svartadauða.
En nú verður líkaminn
ljós og bjartur,
en innri maðurinn
allur svartur.
*
Þetta eru tvö fyrstu erindi úr
Lofkvæðinu um kýrnar:
Þær koma út úr fjósinu sínu, ein og ein,
með ólympskri ró, sveipaðar morgunljóma.
í hverju spori er eins og þær stigi á stein
og stynji af byrði þyngstu leyndardóma.
Þær ganga hægt, eins og heilögum dýrum
ber,
og hirða ekki um neitt sem kúasmalann
varðar.
Enginn veit, hvað þær vilja eða hugsa sjer,
hvort von þeirra stefnir til himins eða jarðar.
Úr moldinni vaxa grösin græn og ung,
sum geta orðið að mjólk, önnur að vínum.
Að kvöldi eru júgrin á kúnum síð og þung,
og konan mjólkar þær handa börnum sínum.
Ur mjólkinni fá þau afl og andans þrótt,
svo augun leiftra og svipur þeirra hýrnar.
Á milli dúranna drekka þau hverja nótt,
en drottinn vakir og blessar þau og kýmar.
*
Og hjer er fyrsta og síðasta er-
indið úr kvæðinu Það er best:
Hvað varðar þá um vatnið,
sem vínið rauða teyga?
Hvað varðar þá um jörðina,
sem himininn eiga?
Eg hef sjálfsagt virt of lítils marga virðulega
dóma,
verið mjer oftar til skammar en til sóma,
því hættulegt fmst mörgum að hýsa mig sem
gest.
Fullum bikar ann eg, en fyrirlít þann tóma,
fordæmi það stundum, sem aðrir tigna mest.
Eg get verið ástfanginn út í fmgurgóma
einkanlega á vorin.... Það er best.
Og heldur vil eg dansa einn dans í viltri gleði
en dragast út í leikinn. Eg syng þó aðrir
kveði
og hirði hvorki um sakramenti, sálmabók nje
prest.
Fyrir gleði eina nótt læt jeg gæfu mína að
veði.
Guðsríki er þeirra, sem elska lífið mest.
Um miðnætti þá hvíli eg á mjúkum liljubeði.
Á morgun er eg týndur...Það er best.
*
Davíð yrkir enn um landið og
sveitirnar, vín og konur, eins og áð-
ur. En í þessari bók gægist fram ný
ást, og þó að stúlkurnar kunni að
verða afbrýðissamar, af því hvað
innflega hann tekur þar tfl orða,
ætla jeg að láta fáein erindi úr
Sálmi bókasafnarans reka hjer
lestina:
Eg gæti ekki hlotið gjöf, sem er betri
á gamlárskvöld eða jólum,
en guðsorðabók með gotnesku letri,
sem gefín var út á Hólum,
með bókahnútum og stórum stöfum
og strikumog rósaböndum.
Eg veit ekki neina af góðum gjöfum,
sem gerð var af betri höndum.
Af meisturum voru mótin skorin,
sem myndimar sýna á prenti.
Frá rökkvuðum öldum má rekja sporin
á rykugu pergamenti.
Þar birtsat lögmál liðinna daga
og lýsigull týnd og grafin.
Hver postilla, sálmur og píslarsaga
er páskaljómanum vafin.
Oft finst mjer sverð yfir höfði hanga
og heimili mitt í veði.
En þá fara bókfellsblöðin að anga,
svo brjóst mitt skelfur af gleði.
Og við mjer kilir og skinnspjöld skína,
sem skreytt voru gullsins eldi...
Svo dunda eg einn við doðranta mína,
er dagur líður að kveldi.
En bráðum skil eg við borg og strendur
og bækurnar mínar allar.
Eg vona, að þær komist í vinahendur,
er vörðurinn til mín kallar.
Sje fjara handan við feigðarpollinn,
og ferja mín nær þar landi,
bíður Pjetur með prótókollinn
í purpurarauðu bandi.
*
Meðan Davíð yrkir svona, er jeg
fús til þess að láta því öðrum eftir,
sem betur kunna að vita, að segja
honum fyrir um hvernig hann eigi
að kveða og um hvað. En um leið og
jeg hefi tínt úr þessari bók í sarpinn
handa sjálfum mjer, hefir mig lang-
að til að vekja athygli á henni, úr
því að svona hljótt hefir verið um
hana hingað tfl.