Morgunblaðið - 03.01.2000, Blaðsíða 88

88 MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000
1913 2000
Sjóferð íVík
í Mýrdal
í Mýrdalnum
Ljósmynd/Magnús Ólafsson
Ljósmynd/Kjartan Guðmundsson
Þessa mynd tók Magnús
Ólafsson af Vík í Mýrdal.
Ekki er vitaö hvenær
myndin var tekin en
líklegt aö það hafi verið á
svipuðum tíma og Jón
Kjartansson, sem var
ritstjóri Morgunblaðsins í
23 ár ásamt Valtý
Stefánssyni, var að alast
upp í Vík.
Myndin er úr fórum
Vilborgar Runólfsdóttur,
sem var fædd í Ásgarði í
Landbroti en starfaði sem
unglingsstúlka á heimili
Halldórs Jónssonar, bónda
og kaupmanns í Suður-
Vík.
Jón Kjartansson var
bróðursonur Matthildar,
konu Halldórs í Vík. í
Verzlunarsögu Vestur-
Skaftfellinga, sem Kjartan
Ólafsson, fyrrum ritstjóri
Þjóðviljans skrifaði, segir
svo um Jón Kjartansson:
„Hann var tekinn í fóstur
að Suöur-Vík um sjö ára
aldur og ólst þar upp
síðan. Á skólaárum var
Jón viö verslunarstörf hjá
Halldóri. Hann varð síðar
sýslumaður og
alþingismaður Vestur-
Skaftfellinga.
eftir JÓN
KJARTANSSON
1926
Mig hefir oft furðað á því, þegar jeg
hefi átt tal við ókunnuga um Vík í
Mýrdal, hversu þeim hefir komið
staðurinn kunnuglega fyrir. Menn,
sem aldrei hafa komið til Víkur,
aldrei kynst neinum þaðan, hafa
þekt saðinn svo að segja út og inn.
Kemur þá æfinlega í ljós, að það er
aðeins eitt, sem þessari kynningu
veldur: Það er Ægir og þeir miklu
erfiðleikar, sem Víkurbúar eiga
ætíð við að stríða í viðureigninni við
hann.
Vík í Mýrdal er smáþorp, með ná-
lægt 300 íbúum, þegar með eru
taldir íbúar bæjanna á sjálfum Vík-
urjörðunum. Eins og aðrir staðir á
hinni hafnlausu og ógreiðu suður-
strönd, er Vík mjög einangruð og
erfitt að henni að komast, hvort
heldur er af sjó eða landi. Milli-
landaskipin koma þar aldrei og
strandferðaskipið örsjaldan. Land-
ferðafólk leggur leið sína sjaldan
um Skaftafellssýslu vegna vondra
vatna og annara erfiðleika, sem því
ferðalagi eru samfara. Þó fara land-
ferðalög nokkuð í vöxt síðari árin,
einkum eftir að brú kom á hættu-
legustu ána sem er á leiðinni: Jök-
ulsá á Sólheimasandi.
Þrátt fyrir þessa miklu einangrun
staðarins, munu þau vera fá strjálu
kauptúnin hér á landi, sem eru jafn
þekt meðal almennings eins og Vík í
Mýrdal. Og það er Ægir sem þessu
veldur.
Lendingin í Vík er vond. Hún er
að vísu ekki verri en víða annarstað-
ar við suðurströndina. En Víkurbú-
ar þurfa oftar en flestir aðrir, sem
við ströndina búa, að hafa einhver
viðskifti við Ægi, og ber þess vegna
meira á erfiðleikunum þar en ann-
arstaðar. Veldur því verslunin sem
er í Vík. Má svo telja að Vík hafi alla
verslun V.-Skaftafellssýlu og austur
hluta Rangárv.-sýslu. Það er því
ekkert smáræði af vörum, sem ár-
lega er flutt að og frá Vík. Allir
vöruflutningar verða að fara sjóleið-
ina; um landleiðina er ekki að ræða,
eins og enn er ástatt á þeirri leið.
Hin mikla barátta sem íbúar
þessa litla, afskekta kauptúns eiga í
sífellu við að stríða, í viðureigninni
við Ægi hefir kynt þorpið í öðrum
landsbyggðum. Baráttan er líka
hörð - of hörð. Stundum hefur bar-
áttan orðið Víkurbúum örlaga-
þrungin, þegar einhver ástvinur eða
ættingi hefur orðið að láta lífið í
henni. Hefir það nokkrum sinnum
komið fyrir. En þótt Víkurbúar hafi
þessar dapurlegu endurminningar
bundnar við Ægi, láta þeir það
hvergi á sig fá, en ganga æfinlega
jafn hugaðir, jafn ákveðnir og jafn
óskeikulir að sömu baráttunni eins
og ekkert hafi í skorist.
Það er unun að því að horfa á
þessa vösku sjógarpa, þegar þeir
eru að leggja á stað í viðureignina
við Ægi. Nokkru áður en þeir ná
flæðarmálinu með skipið, leggja
þeir það á hliðina á sandinn, ganga
að skinnklæðunum og fara í. Engu
handartaki ofaukið; engin hreyfing
óþörf: ekkert of sagt. Oll vinna fer
fram ákveðið og hljóðalaust, og í
svo góðri reglu að engu líkara er en
að ein og sama höndin vinni öll
verkin.
Þegar sjógarparnir hafa klætt sig
í skinnklæðin, brókina og stakkinn,
og bundið fastan sjóhattinn, ganga
þeir aftur að skipinu. Þeir sem eiga
að róa út, taka með sjer ár og leggja
í keipinn. Er nú skipið rjett og hver
kominn á sinn stað. - Tveir eru við
framstafn og eiga að styðja fram í, á
bak og stjómborða; átta eru við ár-
ar (4 á borð); fjórir ýta á skut (2 á
borð) og tveir eru við afturstafn,
formaður og annar til. Alls eru það
16 menn(l). Áður en skipið er „sett
nær”, biður formaður einn háset-
ann, sem er aftur á, að festa band
við afturstefnið, og er bandið síðan
fengið í hendur manni, sem er í fjör-
unni. Band þetta (sem er misjafn-
lega langt eftir því, hvað óttast má
fóll langt út á) er notað til þess að
halda skipinu rjettu í útróðri. Fái
skipið sjó eða bratta öldu í útróðri,
er því hætt við að skekkjast og get-
ur slys af því hlotist. Menn í fjör-
unni geta þá oft hjálpað með því að
toga í bandið til þeirrar handar sem
skipið vill sækja, og þannig rjett
það og sjeð um að það komi beint í
sjóinn.
„Setjum nær í Jesús nafni,” kall-
ar nú formaður og skipsmenn taka
allir sem einn föstum, ákveðnum
tökum á skipinu, og óðara er það
komið fram í flæðarmálið. Hversu
langt er farið fram fer eftir því,
hvernig sjórinn er og hvernig hittist
á. Sje „dauður” sjór, eða ef hittist á
lag þegar komið er „fram í”, er
haldið viðstöðulaust út. Sje aftur á
móti vondur sjór eða ólag, verður
„að styðja” og bíða eftir lagi. Er þá
betra að ekki sje stutt mjög framar-
lega, því þá má búast við hrakning-
um og að sjór falli í skipið. Komi
mjög vont ólag og framarlega er
stutt, getur svo farið, að ekki verði
hægt að styðja skipið og því slái
flötu.
Þegar formaður sjer lagið, kallar
hann til útróðurs; má sjá snör hand-
tök og viss, þegar verið er að ýta
skipinu á flot. Verður þá vel að gæta
þess, að skipið ekki skekki þegar
það mætir sjóum. Best er að fá dá-
litla fyllingu undir skipið að framan,
um leið og kallað er. Verður skipið
með því ljettara í meðförum, og
gengur fljótara að koma því á flot.
Um leið og skipið flýtur og dýpk-
ar á sjómönnunum, fara þeir upp í
hver af öðrum - fyrst þeir sem
styðja fram í, þar næst þeir sem eru
undir árum framan miðs skips, þá
þeir sem róa miðskipa og í austur-
rúmi, og síðast þeir sem ýta. Vaða
þeir svo langt sem hægt er og ýta af
afli, svo skriður komist á skipið.
Hefst nú lífróður, en valdlega er
þess gætt að jafnt sje róið á bæði
borð, svo skipið ekki skekki. „Betur
á stjórn, minna á bak” o. s. frv.,
kallar formaður róðrarmönnum til
leiðbeiningar í útróðrinum. Sje
ójafnt róið, geta menn átt von á að
fá uppslátt og roga kæfu(2) í ofan á
lag. Þegar komið er út fyrir brim-
garðinn, setur formaður á stýrið, en
einn hásetinn, sem er aftur á, segir
fyrir um róðurinn á meðan. Þegar
komið er úr hættu tekur formaður
ofan og segir: „Við skulum lesa”; öll
skipshöfnin tekur þá einnig ofan.
Mælir formaður þá hátt: „Biðjum
allir allmáttugan Guð að vera með
okkur í Jesú nafni”; en síðan lesa
allir sjóferðabænina í hljóði. Er
bænin svohljóðandi:
Almáttugi Guð. Þú ert sá vísi og
góði höfuðskepnanna herra, og undir
eins minn faðir. I trausti þinnar náð-
arríku handleiðslu byrja jeg nú, veik
og hjálpar þurfandi mannskepna,
þessa hættusömu sjóferð. Þú þekkir
best þær hættur, sem mjer og voru
litla skipi búnar eru af óstöðugu,
sjávarins hafi, sem afmálar mjer
dauðans ímynd á hverri öldu er rís
um kring þessi veiku skipsborð, sem
bera mitt líf. Æ, vertu nú míns lífs
vemdari, minn leiðtogi, og minn
besti förunautur. Því hverjum skyldi
jeg þora að trúa fyrir mjer, ef ekki
þjer, minn almáttugi faðir og trúfasti
lífgjafari. Banna þú þínum skepnum,
vindi og sjó, að granda. mínu og vor
allra lífi - þá hlýða þær, Gef oss for-
sjálega að geta séð við öllum fyrir-
sjáanlegum hættum, af blind-skerj-
um, boðum, grynningum og öðru, en
afsend sjálfur þeim óþektu. Uppljúk
þinni mildu hendi, og send oss þína
blessun; bjóð sjávarins afgrunni að
opna sitt ríka skaut, til að uppíylla
vorar nauðþurftir. Þjer fel jeg mig
með skipi og vamaði, leið þú oss ►
Starfið er allt
eftír ÁRNÝJU I.
FILIPPUSDÓTTUR
1968
Ekki get ég vikið úr huga mínum óskum
þeim, er ég tel beztar til handa æskunni.
Höfum við kennt henni, hve brýn nauðsyn
er að kunna skil á og læra að gegna
algengum störfum? Mörg em þau störf,
sem ýmsum unglingum finnst, að ekki séu
við þeirra hæfi. Öll verk, sem þörf er á að
inna af hendi, era sömu virðingar verð.
Margir eiga erfitt með að skilja lífið, sætta
sig við staðreyndir, verða því utanveltu,
flýja af verðinum, fyllast beiskju og þrjósku
og verða sjálfum sér og öðram til
vandræða. Þetta þarf að leitast við að
fyrirbyggja.
Skólakerfi þjóðarinnar er margbrotið, en
þó líklega ekki nógu fjölbreytilegt. Framar
öllu þarf að veita sem flestum, helzt öllum,
aðstöðu til að starfa að viðfangsefnum við
þeirra hæfi og getu hverju sinni. Sumir eiga
að vísu auðvelt með að leysa flest eða allt
sem þeim er ætlað, aðrir eiga bágt með
margt, en geta þó leyst viss verkefni vel af
hendi og orðið nýtir menn. Fullyrða má, að
margir unglingar njóta sín illa í bóklegu
skólunum, þar sem þeim er skylt að fást við
ýmis þau fræði, sem era þeim fjarlæg og
þeir geta ekki ráðið við. Menn verða að
skilja þá, sem við námserfiðleika eiga að
stríða, rétta þeim skilningsríka, hlýja hönd
og vísa þeim veginn. Allt gott og fagurt þarf
að innræta þeim, móta hug þeirra,
tillitssemi og vináttu. Of erfið viðfangsefni
valda sársauka og uppgjöf, hæfileg verkefni
örva, veita sjálfstraust og lífsgleði.
Leitumst við að uppræta illgresið, svo að
nytjagróðurinn komist til þroska eins og
íramast er auðið. Einstaklingui-inn þroskast
heilbrigt og eðlilega með hæfilegu,
viðráðanlegu starfi. Þangað er að leita
tilvakningar, gæfu og gengis.
Framtíðin þarf á þeirri blessun að halda
að sigra menn með siðferðisþroska,
dómgreind og réttsýni. Oft hefi ég hugsað
um gamla baðstofulífið og sveitabúskapinn.
Allir fengu að starfa að fjölbreytilegum
verkefnum, verða þreyttir, en fengu hvfld í
kyrrð og ró til að ræðast við í sátt og
samlyndi, hlusta á sögulestur, læra lög og
kvæði. Unnin var ull í fat og mjólk í mat.
Margt var iðkað, sem jók yndi, auðgaði
andann og efldi orðsins list. Dagurinn
endaði með lestri. Ekki þarf að draga í efa,
að allt þetta jók menningu og efldi þroska
þeirra er nutu.
Er ekki kominn tími til að velja heppilegt
landsvæði, helzt þar sem jarðhiti er, og
hefja þar búskap með unglingum og
nauðsynlegu starfsfólki, hæfu til að stjórna
og leiðbeina. Þar fengi hver starf við sitt
hæfi og lærði margvísleg störf innan húss
og utan. Landið bíður víðsvegar, frjósamt,
fagurt og hlunnindaríkt, ef menn aðeins
hafa áhuga og djarfa hugsun til að yrkja
það og nytja æsku þjóðarinnar til gæfu og
blessunar. Eg þekki sveit, sem vel liggur
við, hiti í jörð, mikið landrými, yfir 30 jarðir
í eyði. Sveitin er fögur, og þar ríkir enn
gömul og gróin sveitamenning. Þar ætti að
koma upp menningarsetri fyrir ungt fólk.
Rosknir menn með mikla lífsreynslu og
þekkingu yrðu fúsir að heimsækja slíkt
starfs- og skólasetur og miðla því
hugmyndum, þekkingu og vizku. Dugmiklir
menn og farsælir leiðtogar þurfa að veljast
til forstöðu og allrar verkstjómar á svo
fjölmennu og umfangsmiklu heimili og hér
um ræðir. Æskilegt væri að prestur
sveitarinnar hefði áhuga og getu til að
leiðbeina ungmennunum til andlegra dáða.
Ekki má gleyma því, að kynning og
samvistir við dýrin ásamt hvers konar
jarðyrkju, veitir öllum ómetanlega fræðslu,
lífsskilning og andlega hollustu.
Eg vona, að við höfum ekki glatað öllum
skilningi á því, hvemig menn áður fyrr
beittu kröftum sínum til betri kjara með
karlmennsku og æðraleysi. Dæmi þeirra á
að hvetja okkur og lyfta úr vonleysi og
svartsýni til heilbrigðra starfa og
þjóðhollra.
Trúin á guð og bænin láta árgeisla
gleðinnar hrekja burt örvæntingu og ótta.