Morgunblaðið - 03.01.2000, Blaðsíða 36

36 MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000
1913 flltfgtitiMiifrtfe 2000
Svanir yfir Reykjavíkurtjörn
Sjónvarpsmál -
og íslenzk
menning
„...eða mundi ekki sá tími eiga aftur eftir
að renna upp yfir þessa fámennu þjóð að
hún flytji út menningu eins og gert var á
þeim tíma í sögu landsins sem einn er
verður eftirbreytni frá því land byggðist?
Um þetta atriði og fleiri má skeggræða
frarn í rautt myrkur, en eitt er víst: Við lif-
um nú íslenzkan renesans, og erum bæri-
lega bólusettir við ýmsum erlendum
menningarkvillum. Tungan er sterk og ég
fæ ekki séð að hún láti á sér bilbug finna.“
eftir MATTHÍAS
JOHANNESSEN
1965
Mér hefur verið bent á samtal við
Olof Lagercrantz, sem birtist í Tím-
anum sunnudaginn 21. febrúar sl.,
þar sem blaðamaður hefur m.a. eftir
honum þessi ummæli: ,Af íslenzk-
um blaðamönnum kynntist ég lítil-
lega tveim ungum mönnum á Morg-
unblaðinu, Matthíasi og Sigurði A.
Magnússyni. Þeir voru eindregnir
andstæðingar bandaríska sjón-
varpsins og áhugi þeirra á málinu er
nú á góðum vegi með að smita mig.
Annars hef ég sem ritstjóri stór-
blaðs ekki verið fús til að viður-
kenna að sjónvarpið hefði mikil
áhrif á menninguna. Blaðið og bókin
eru þau fjölmiðlunartæki, sem ég
hef mest álit á.“
Eg hafði satt að segja
ekki ætlað mér svo
stóran hlut í menn-
ingarsögu síðustu
mánaða að gerast
spámaður um sjón-
varp á Islandi nú eða síðar, enda er
það mál allt hið flóknasta og lausn
þess, svo öllum líki, síður en svo
nærtæk. Eg segi svo öllum líki,
vegna þess að ég geri ekki ráð fyrir
að neinn einn þeirra, sem um málið
hafa fjallað, sitji uppi með allan
sannleikann. Og varla getur vakað
fyrir neinum að knýja fram lausn,
eins og þá að loka fyrir Keflavíkur-
sjónvarpið, ef sú lausn er þymir í
augum þúsunda manna, sem telja
sér frjálst að nota sjónvarpið sér til
skemmtunar og dægrastyttingar.
Eg er þeirrar skoðunar, að íslenzk-
ar konur eigi ekki að reykja sígar-
ettur og karlmennimir einungis
pípur, því ég veit að þá yrði þjóðin
hraustari og langlífari, en þó hefur
mér aldrei dottið í hug, að krafa um
slíkt yrði meira en innantómt orða-
gjálfur. Samt eiga fleiri Islendingar
eftir að deyja úr sígarettureyking-
um en sjónvarpi. Þetta er kannski
engin röksemdafærsla, eða a.m.k.
billeg röksemdafærsla, en ég læt
hana samt flakka í þeiiTÍ trú, að hún
sé ekki alveg út í hött. Keflavíkur-
sjónvarpið er ekki komið inn á
hundruð eða þúsundir íslenzkra
heimila vegna þess að það hafi verið
neytt inn á fólk, því síður vegna
skrumauglýsinga eða annarra vafa-
samra áróðursbragða - heldur ein-
faldlega vegna þess að menn vilja
horfa á þetta sjónvarp af ástæðum,
sem ég ekki skil.
Ég held því að einasta lausnin á
þessu harla vafasama máli sé sú, að
stofnað verði til íslenzks sjónvarps,
sem sé sterkara og girnilegra til
stundargamans en það vanarliðs-
sjónvarp, sem nú er á boðstólum,
mikill hluti íslenzkra hlustenda skil-
ur ekki og er síður en svo nein and-
leg kjamafæða, þó maður hafi
heyrt raddir í þá átt. Þó íslenzkt
sjónvarp verði kannski ekki fyrst í
stað neinn Mímisbmnnur, hef ég
trú á því að það eigi fremur auðvelt
með að sigra í samkeppninni við
Keflavíkursjónvarpið. Einhvem
tíma var því fieygt að mætur og að-
haldssamur Islendingur, Vilmundur
Jónsson, hefði sagt þegar honum of-
bauð hjalið um niðursuðumenning-
una: „Látið menninguna í friði“ - þá
mundi hún spjara sig. Keflavíkur-
sjónvarpið hefur a.m.k. gegnt þess-
ari skyldu sinni við íslenzkt þjóðfé-
lag að mestu leyti, ef það mætti
vera einhverjum til hugsvölunar!
Og allir vita hvað Eggert Stefáns-
son, eini maðurinn sem hefur fengið
leyfi til að lifa nokkum veginn
óáreittur á íslenzkri föðurlandsást,
sagði um menninguna.
En án gamans, Islendingar taka
þær myndir fram yfir aðrar, sem
þeir skilja, það sýna kvikmyndir
með ísl. skýringartextum og ef ég
man rétt, hafa um 60 þúsund manns
hér á landi séð 79 af stöðinni, harla
hversdagsgráa mynd í sænsk-ís-
lenzkum kvikmyndabúningi, og
varla samboðin skáldsögu Indriða.
Ég er ekki viss um að myndin hefði
verið sýnd yfir helgi, ef hún hefði
verið tekin í Bandaríkjunum og tal
allt á misjafnri amerísku. En sem
íslenzk kvikmynd átti hún samt er-
indi við okkur og nokkm hlutverki
að gegna. Ef hitt mundi aftur á móti
verða uppi á teningnum, að Islend-
ingar tækju Keflavíkursjónvarpið
fram yfir hið íslenzka, eru þeir ann-
aðhvort sleipari í amerísku eða lág-
kúrulegri í smekk en maður hefur
leyfi til að halda að óreyndu. Hitt er
annað mál, að vel gæti svo farið, að
einhverjir þeir sem helteknir væru
af sjónvarpsnáladofanum lýstu því
yfir, þegar íslenzka sjónvarpið væri
orðið að veruleika, að þeir horfðu
aldrei á annað en Keflavíkursjón-
varpið (ef það verður þá enn starf-
rækt) - og það af þrjózku einni sam-
an. íslendingar hafa nefnilega dálít-
ið skrítinn húmor eins og allir vita.
En sem sagt: eina lausnin á þessu
máli, sem ég eygi í bili, er sú, að ís-
lenzka sjónvarpið taki við af því
bandaríska - og það sem fyrst. Þó
þeir sem af fákunnáttu eða klaufa-
skap leyfðu bandaríska sjónvarpinu
að ná til íslenzkra heimila og áttu
þar með drjúgan þátt í þeirri sjálf-
heldu, sem málið er nú hafnað í, hafi
ekki gert sér grein fyrii- hvimleiðum
eftirköstum sjónvarpsstríðsins, er
hitt víst, að núverandi ástand, sem
ég held að allir séu sammála um að
sé óþolandi, sé bezta hvatning til
átaka í sjónvarpsmálum okkar,
þannig að við fáum eigið sjónvarp
mörgum árum áður en ella hefði
orðið. Þetta segi ég vegna þess að
ég er ekki haldinn þeirri vanmáttar-
kennd f.h. svonefndrar íslenzkrar
menningar, sem hefur heltekið
suma ágæta menn hér á landi, er
halda því blákalt fram, að sjónvarp
sé einskis virði og hljóti að vera til
óþurftar. Á sama hátt og ég held
ekki að ég hefði ofboðið bezta klárn-
um mínum í þeysireið til Reykjavík-
ur á sínum tíma, til að mótmæla
símanum, þannig nenni ég ekki að
þreyta Pegasus með langlokum um
100% skaðsemi sjónvarps, þess
tækis sem síðari tíma menn eiga
kannski eftir að kenna okkar öld
við, ekki síður en geimferðh' og
atómið. Sjónvarp getur auðvitað
verið ágætt til síns brúks, og hefur
það fram yfir sígaretturnar, t.d., að
það getur verið uppbyggjandi
fræðslu- og menningartæki, ef vel
er á haldið. Og Færeyingar segja:
„íslendingurinn getur allt“ - og hví
skyldu þeir þá ekki geta rekið
sæmilegt sjónvarp? Nei, á þessum
grundvelli treysti ég mér ekki til að
ræða þetta mál. Síminn kom, sjón-
varpið kemur. Þó ég sem blaðamað-
ur ætti kannski að vera yfirlýstur
sjónvarpsfjandi vegna aðsteðjandi
samkeppni, hef ég litla löngun til að
láta svo forklúðrað og eigingjarnt
sjónarmið ráða afstöðu minni. Sjón-
varpið kemur og kallar á betri blöð,
það er allt og sumt.
Ef það er rétt sem
Tíminn hefur eftir
Lagercrantz, þá á
ég að hafa lýst yfir
„eindreginni and-
stöðu við banda-
riska sjónvarpið". Vegna þessara
ummæla þykir mér hlýða að fara
um mál þetta nokkrum orðum, en
þó án þess að hafa til þess verulega
löngun. Morgunblaðið hefur tekið
afstöðu í málinu, þá að það hafi ekki
trú á að Keflavíkursjónvarpið eigi
eftir að granda svo vindbörðu og
sterku melgresi sem íslenzk tunga
er eða vinna umtalsverð spellvirki á
margsjóaðri menningu okkar. Sem
einn af ritstjórum blaðsins ber ég
auðvitað mína ábyrgð á þessari um-
deildu afstöðu, enda tel ég hana á
nægilegum rökum reista. Ef ís-
lenzk menning deyr úr Keflavíkur-
sjónvarpi, er kjarni hennar ekki
eins sterkur og við höfum talið
sjálfum okkur og öðrum trú um í
ræðu og riti. Þá getur hún t.d. far-
izt úr öðrum sjúkdómum ekki betri,
eins og túrisma eða familísjúrnal-
isma. En einhvern veginn get ég
ekki talið mér trú um að hún sé sú
lekabytta sem sumir vilja vera láta.
Kannski skýzt mér þar eins og
stundum áður, en ef svo er, þykir
mér ekki álitlegt að vera partur af
svo kothrófslegri spilaborg. Eða á
maður að trúa því að allur fagurgal-
inn um íslenzka menningu sé ekki
annað eða meira en pótemkíntjöld
óttasleginna smásálna á noðurhjara
veraldar? Ekki fyrr en í fulla hnef-
ana. Nei, ég ætla að taka dýpra í
árinni og vænti þess að lenda ekki
fyrir bragðið í hakkavél óíslenzku
nefndarinnar eða í landráðahít
Þjóðviljans eða vera kallaður „rott-
en kapitalist“ eins og víðsigldur ís-
lenzkur menningarfrömuður hefur
orðað það: Ed Sullivan verður
aldrei skráður dánarorsök íslenzkr-
ar menningar; ekki heldur Bonanza
eða annað innflutt bandarískt létt-
meti. Söguþjóðin er nefnilega ekki
sú mæðiveikisrolla, sem sumir virð-
ast halda. En kjarninn er þó heill,
ef glöggt er greint, segir Einar
Benediktsson. Einari þótti margt
illa horfa á Islandi um sína daga, en
þetta vissi hann þó. Þessi kjarni lif-
ir með þjóðinni og hann deyr ekki.
Islendingar eru of þjóðernislega
vaxnir frá fornu fari - og ég segi
sem betur fer - til að láta ginnast
inn í heimskvikuna, eins og ekk- ►