Morgunblaðið - 03.01.2000, Blaðsíða 68

68 MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000
1913 2000
Æ, hvað
allt er
: leiðinlegt!
Hótel íslandsbruninn
Ljósmyndari óþekktur
19449 Hótel ísland, sem stóð víð Austurstræti 2, gjöreyðilagðist í eldi aðfaranótt 2. febrúar, þrátt fyrir
hetjulega framgöngu slökkviliðsmanna. Hótelið var annað stærsta gistihúsið í Reykjavík, einn helsti sam-
j komustaður borgarbúa um árabll og þótti mjög giæsilegt hús. Einn maður fórst en 48 og björguðust. Þótti j
j það ganga kraftaverki næst að fleiri skyldu ekki láta iífið. Myndin er tekin morguninn eftir brunann.
i-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------1
eftir SIGURÐ A.
MAGNÚSSON
j' 1963
„Æ, hvað allt er leiðinlegt!" gæti
yerið yfirskrift yfirstandandi tíma á
íslandi, og er þó ekki þar með sagt
að aldrei hafi verið leiðinlegra hér
en einmitt nú. Vel má vera að ein-
hver skeið í Islandssögunni hafi
verið leiðinlegri, en mér er ekki
, kunnugt um þau, enda yrði vit-
neskja um þau harla lítil huggun á
þessum síðustu og verstu tímum.
Satt að segja er það með ólíkindum
hve mikið getur rúmast af leiðind-
um í jafnlitlu þjóðfélagi, og þó er
kannski enginn hlutur eðlUegri þeg-
|ar betur er að gáð: hvemig getur
ástandið orðið öðruvísi en óbærilegt
*í þjóðfélagi þar sem peningar og
pólitík drottna yfir sálunum?
Þessi tvö ólukkans fyrirbæri,
peningar og pólitík, hafa nefnUega
þá ónáttúru að draga á eftir sér
önnur enn ómerkilegri: lágkúru,
þröngsýni, vanaþrældóm, varkárni
og smekkleysi.
En mannleg náttúra er nú einu
sinni þannig gerð, að hún á erfítt
með að sætta sig við leiðindin tU
langframa, og er þá gripið til með-
ala sem að vísu deyfa lífsleiðann í
- fcili, en magna hann þegar frá líður.
j Þessi meðul em m.a. hóflausar
skemmtanir, áfengi, deyfílyf, spila-
mennska og alls kyns della. En nú
j virðist svo komið að menn era jafn-
vel famir að þreytast á að drekka
eða dansa frá sér leiðindin - og hvað
I er þá tU bragðs?
Vera má að þessi þrúgandi lífsleiði
sé skUgetið og óhjákvæmUegt af-
kvæmi velferðarríkisins, þar sem allt
< er ömggt og tryggt, engin knýjandi
vandamál við að glíma, aUt í fostum
skorðum - sú er að minnsta kosti
skoðun sumra mætra manna. Sá
hlutur er altjent vís, að lífsleiði ís-
lendinga á djúpar rætur í aUtof
snöggu og miklu meðlæti, sem hefur
alið af sér andlegt og líkamlegt mak-
ræði. Látum vera þó menn verði lík-
' amlega latir og væmkærir í öllum
þeim þægindum, sem þeir eiga völ á,
en andlega slenið er vissulega úr-
kynjunarmerki sem ætti að valda öll-
um góðum mönnum ugg og óróleik.
Að rífa sjálfan sig upp á hársrót-
unum er kúnst, sem fáir munu hafa
lag á, og því er það vísast hrein goð-
gá að vekja mál á úrræðum til að
lækna þjóðina af meini, sem hún er
að verða heltekin af, en ég hefði
ætlað að ákveðnir hópar í þjóðfélag-
inu hefðu hér verðugt verkefni, og á
ég þar við rithöfunda og listamenn
yfírleitt.
Lágkúran og smekkleysið í ís-
lenzkum bókmenntum hefur farið
vaxandi ár frá ári og náði hámarki í
síðasta bókaflóði með andatrúar-
skræðunum og ævisögu Krist-
manns. Er nú svo komið, að í bók-
menntunum örlar varla á frumlegri
hugsun eða djörfu tiltæki. Flest er
þar óendanlega flatt og vanabundið,
sömu hugsanir og viðhorf tuggin
upp aftur og aftur, sömu viðfangs-
efnum misþyrmt, sami leiðindablær
yfír bókmenntum og listum eins og
yfír þjóðlífinu í heild.
Eg vek máls á þessu hér, vegna
þess að ég held þetta sé ekki óhjá-
kvæmilegt afsprengi velferðarrík-
isins. I Svíþjóð, mesta velferðarríki
veraldar, eiga sér stað mikil andleg
umbrot, þrátt fyrir ýmis miður
skemmtileg dæmi um úrkynjun og
lífsflótta meðal yngri kynslóðarinn-
ar. Sama er að segja um Bandarík-
in, sem jafnan hafa verið talin föð-
urland auðhyggjunnar. Og jafnvel í
sjálfu höfuðvirki kommúnismans,
Sovétríkjunum, eru andlegar hrær-
ingar sem hljóta að vekja manni
forvitni og jafnvel öfund: bara að
hér á landi ættu sér stað svipuð
átök, hressilegar deilur og dirfsku-
full tiltæki sem hrektu burt logn-
molluna og sofandaháttinn.
A Islandi eyða menn hins vegar
púðri sínu í jafnauvirðileg og skop-
leg fyrirbrígði eins og deilur um
andalækningar og spíritisma, and-
lausustu viðfangsefni á yfirborði
jarðar!
Ég held að það sé misskilningur,
að íslenzkt mannlíf sé svo innantómt
og ómerkilegt, að hér þrífíst ekki
annað en andatrúarrugl, ævisagna-
stagl og ófrjó dýrkun á fortíðinni
(með draugum, álfum og öðm til-
heyrandi). Mér virðist þvert á móti
vera mýmargt í íslenzku þjóðlífi sem
taka mætti til rækilegrar meðferðar
í opinbemm umræðum: þröngsýnin í
pólitík og almennum umræðum um
dægurmál, spillingin í atvinnulífinu
og opinbemm stofnunum, óttinn vð
almenningsálitið (sem er ekki annað
en hjátrú), andleysið í bókmenntum
og listum (þar með talið smekkleysi í
byggingarhst og lágkúra í leiklist),
dómgreindarleysið sem lýsir sér í fá-
ránlegri oftrú á skoðunum útlend-
inga, vanmatið á íslenzkri nútíma-
menningu - og síðast en ekki sízt
hræðslan við að fara ótroðnar slóðir í
listsköpun, tefla á tvær hættur, gera
sig hlægilegan ef því er að skipta,
fremja axarsköft sem kynnu að
stuðla að því að dreifa doðanum og
hugsunarleysinu.
Þetta em sundurlausir þættir,
valdir af handahófi, og þeim er ein-
ungis ætlað að árétta þá staðreynd,
að íslenzku leiðindin eiga sér alls
ekki félagslegar forsendur, heldur
em þau sprottin af kæraleysi, leti
og hugleysi.
Ekki alls fyrir löngu kom að máli
við mig ungur, hugmyndaríkur út-
lendingur, sem hér er búsettur, og
stakk upp á því að við reyndum að
stuðla að útgáfu smárita eftir unga
höfunda og listamenn, ekki með það
fyrir augum að græða fé eða kynna
mikla list, heldur aðeins til að skapa
ungum mönnum vettvang til að
koma fram með það sem þeir eiga í
pokahominu af rituðu máli, teikn-
ingum, ljósmyndum eða öðra sem
köma mætti á bókspjöld.
Þó ekki hefðist annað upp úr
slíku fyrirtæki en ergelsi góð-
borgaranna, skammir máttarstólpa
þjóðfélagsins og rifrildi um gildi
slíkrar viðleitni, væri betur af stað
farið en heima setið. Ég held sem sé
að deyfðin og leiðindin hjá okkur
stafi meðfram af því, að ungum og
ódeigum mönnum gefast alltof fá
tækifæri til að hlaupa af sér hornin
á opinbemm vettvangi og valda
heilbrigðri hneykslun, róta upp
svolitlu moldryki í kæfandi logn-
mollu peningadýrðarinnar.
Ef við höldum áfram að gera að-
eins það sem helgast af hefð og
vanahugsun, líður ekki á löngu þar
til húmorleysið og leiðindin svæfa
okkur að fullu og öllu, breyta okkur
í róbota með þúsundkalla í heilabú-
inu og krónupeninga í augnatóttun-
um.
íslandssögu
Foraldir
eftir EINAR
BENEDIKTSSON
1929
Þegar jeg var sjálfur orðinn sannfærður um
það, að land vort geymir óhrekjanlega vitn-
isburði um mannvistir og þekking á Islandi,
fjölda alda fyrir svonefnda sögu lands vors,
reyndi jeg fyrst að athuga nokkur meginat-
i riði sem að þessu lúta. Jeg gerði þetta að
, umræðuefni í breskum vísindalegum fjelög-
um og ritaði ýmsar greinir, er að því lutu,
í hingað og þangað.
j ' Nokkmm ámm síðar veittist mjer kostur
á því að kynna mjer hin stórvægilegu
mannvirki í Rangárvallasýslu og síðan hafa
smátt og smátt bætst við sönnunargögnin
um eldfoma forsögu hins norðvestlæga
eylands, ýms mannvirki, víðsvegar um alt
( Island, sem öllum vitanlega stafa frá æva-
gömlum öldum, löngu íyr en Rómverjar,
Grikkir og Púnverjar vissu deili á Sólar-
landinu Tíli. Tala þau nú því hærra um ald-
ur sannsögu vorrar, sem tímar líða lengur.
Jeg hefi látið þess getið áður, í þeim ör-
stuttu og fáu greinum, sem jeg hefí nú fyrir
skömmu ritað um forsögu vora, að jeg vildi
vekja athygli alþjóðar á Islandi um hina
óheyrilegu vanrækslu, er þetta mál hefir
orðið fyrir, einmitt nú þegar efni vor og
fjöldi vænlegra fróðleiksmanna meðal vor,
gera oss fært að leggja mikinn skerf til vís-
indalegrar meðferðar á eldfomum fræðum
vorum.
Orsmá sýnishom hinna forsögulegu
minja era látin fylgja hjer með, til þess að
reyna að vekja nokkurn áhuga um þetta
stórvægilega málefni söguþjóðarinnar.
Væntanlega munu verða birt, innan
skams, hin helstu meginatriði er lúta að
mikilvægi þessa efnis fyrir landfræðissögu
Islands.
Oteljandi sannindamerki heimsókna og
vista í Suðurlandshellum þeim, er jeg leit
yfir meðan jeg bjó á Rangárvöllum, taka
allan efa af um það, að hjer eru stórfeng og
frægileg verkefni fyrir rannsóknir útlendra
og ísl. vísindamanna. - Feiknafjöldi munka-
teiknanna IHS (Jesús frelsari mannanna)
koma alstaðar fyrir, auk fiskmynda víðsveg-
ar úti um loft og veggi: „Iehþys" (Jesús
Kristur guðs son, frelsari). Þar hafa komið
fræðimenn er bæði kunnu grísku og latínu.
Ennfremur þóttist jeg sjá Ogham letur hjer
sem á Bretlandseyjum, þar sem ýmsir
hálærðustu menn síns tíma höfðu komið
hjer út og haft langdvalir á órasvæðum
Suðurlands.
Rjettlátt virðist að geta þess hjer, að
óvild og rangfærslur um framþekking á Is-
landi, og þá að líkindum jafnsnemma um
Grænland, halda áfram að þróast enn á
voram dögum. Mjer hefír jafnan virtst, frá
því er jeg fór að kynna mjer nokkuð þessi
efni, að einhver kali ráði hjer gegn óhlut-
drægri íhugun og ætti slíks þó ekki að
vænta í Sögulandinu. En staðleysur þær
og uppspuni, sem vefjast t.d. um fyrstu
landnámssagnir vorar benda til framhald-
andi hlutdrægni. Læt jeg mjer nægja hjer
einungis að nefna óreiðuna um frásagnir
Landnámu.
Frithjof Hansen hefir skarplega tekið
fram að nafn Vestmanneyja er dregið af
dvöl kristinna flóttamanna frá Bretlöndum.
Röstin, sem ritsagan falsar í mannsnafnið
Faxa, er enn til og rjett nefnd við Eyjamar.
Er hjer ekki rúm til frekari skýringa um
þessi efni. Einungis mætti nefna að enginn
efi mun vera í því að „terra glacialis" er
Grænland, sem Skáld-Helgi hinn lærði
rjettnefndi „Jöklajörð".
Hjer opnast víð og merkileg sjóndeild og
mun jeg leitast við að skýra þetta betur á
öðram stað. En engan ætti að undra þótt
komist verði að miklum merkum niðurstöð-
um, er óhlutdrægar og sannar áreiðir verða
gerðar um Suðurland - fyrst og fremst.