Morgunblaðið - 03.01.2000, Blaðsíða 62

62 MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000
1913 2000
Eldhús
eftir máli
Hin
fyrstu jól
eftir DAVIÐ
ODDSSON
1996
Nóttin er björt, því loftin öll stjörnurnar lýsa
leitandi mönnum hin skærasta þeirra er að vísa
á Betlehemsþorpið og gestunum gert er að læðast
í gripahús inn, þar sem mannkynsins von er að fæðast.
Hví hófu þeir langferð, hví gengu þeir Betlehemsgötu?
Guð hefur beint þeim að veikburða ungviði í jötu.
Þeir leituðu tilgangs, í skapandi skilninginn þyrsti
og skjól fyrir hættum og sorgum þeir fundu í Kristi.
Þótt Kristur sé fundinn er göngunni löngu ekki lokið.
Leitin er eilíf, þó hann hafi létt mönnum okið.
Eitt svarið er fengið, en glíman og lífsgátan krefjast
að gangan að jötu sé ætíð og sífellt að hefjast.
eftir SVÖVU
JAKOBSDÓTTUR
1966
Ingólfur hét hann.
Hann var gæddur hugmyndaflugi
umfram aðra menn og ríkri tO-
hneigingu til að skapa. Öllum frí-
stundum varði hann til uppfinninga.
Þannig lagði hann rækt við sérgáfu
sína og gætti þess, að hún kvoðnaði
ekki niður í andleysi hversdags-
legra starfa. Alderi lifði hann betri
stundir en þá, er hann fékk hug-
myndir. Honum fannst þær byrja
einhvers staðar innra með sér og
brjóta sér leið upp í höfuð. Líkam-
inn stirðnaði, augun misstu hreyf-
anleik sinn og stöðnuðu á einum
punkti. Hugmyndin var að ná tök-
um á líkama hans. Samfara þessu
var æsandi fiðringur, stígandi
óþreyja eins og þegar tónar titra á
hæstu strengjum áður en sprotinn
fellur; mætti hrinda hugmyndinni í
framkvæmd þegar í stað, varð
hrifningin alger. Hugmyndin
stjómaði honum upp frá því og í
krafti ótakmarkaðs valds síns, gerði
hún hann að ofurmenni.
Sjálfum fannst honum skemmti-
legast að fást við húsbyggingar. Þar
gáfust ótal tækifæri til nýrra upp-
finninga. Og tímarnir voru honum
hagstæðir. Slíkii* tímar höfðu ekki
komið yfír Island síðan á lands-
námsöld, því að alla vantaði hús. Og
þessi sameiginlega þörf landsmanna
fyrir hús, tengdi þá traustum bönd-
um: þjóðin var samtaka bygginga-
lið. Sumir teiknuðu, aðrir ráku
nagla, enn aðrir múruðu og sumir
skrifuðu bækur eða stilltu út mál-
verkum sínum til þess að afla fjár tO
að byggja. Þannig stuðlaði önnur
listsköpun beint eða óbeint að bygg-
ingarlistinni í landinu. Aldrei hafði
sköpunarþörf landsmanna fengið
svo samstillta útrás.
Þrisvar hafði Ingólfur byggt yfir
sig og konu sína. Hann hafði byrjað
í kjallara og við hver skipti flutti
hann sig skör ofar. A þessum skipt-
um græddist honum fé, sökum þess
að verðbólga ríkti í landinu, og því
gat hann nú stigið það spor, er
hann hafði alla tíð stefnt að: að
byggja einbýlishús. Honum skild-
ist, að hann stóð á tímamótum. Nú
fyrst reyndi verulega á, hvers hann
væri megnugur. I sambýli við aðra
höfðu hugmyndir hans varla fengið
nægilegt svigrúm; framkvæmd
þeirra voru skorður settar. En nú
opnuðust nýir, óendanlegir mögu-
leikar. Hugmyndirnar komu þétt,
æ þéttar. Þær riðu yfir hann eins
og holskeflur. Hann var viljalaust
rekald á valdi þeirra, ýmist á kafi
eða ríðandi öldutoppunum og þeg-
ar honum loksins skolaði á land,
vissi hann nákvæmlega hvernig
hús átti að vera.
Hann sá fljótlega nauðsyn þess,
að vel tækist til með eldhúsið, því að
störfin, sem þar voru unnin, voru
undirstaða alls heimilislífs. Eldhús-
ið var í rauninni hjarta hússins, og
ef hjartað stanzar, er dauðinn vís.
Það var því með nokrum kvíða, að
hann gekk til verks. En hann hófst
handa af einbeitni. Hann byrjaði á
því að mæla konu sína. Hann mældi
hæð hennar í skóm, inniskóm og á
sokkaleistunum. Hann mældi lengd
framhandleggs og upphandleggs og
síðan lengd handar, bæði krepptrar
og teygðrar; við þessar tölur lagði
hann lengd hennar sjálfrar, er hún
teygði sig á tá. Þannig fékk hann
nákvæmlega út, hversu hátt hún
gæti seilzt. Hann tók brjóstmál
hennar og faðmmál. Hann mældi
hana upp að mitti og hann mældi
fjarlægðir milli allra liðamóta. Hann
mældi rist og skreflengd. Síðan sat
hann í nokkra daga og horfði á hana
vinna. Hann gerði nákvæmar at-
huganir á því, hvemig henni var
eðlilegast að hreyfa sig, hversu oft
hún beygði sig og teygði sig. Hann
mældi hve hratt hún vann hin ýmsu
störf og hversu mörg spor hún tók
um eldhúsgólfíð. Síðan sat hann
lengi fram á nætur, meðan aðrir
sváfu, og vann úr mælingum sínum.
I ljós kom, að kona hans steig mörg
óþarfaspor við eldhússtörfin og
margt starfið mátti vinna á hag-
kvæmari hátt. Mestur aukatíminn
fór í að beygja sig. Það sýndu töl-
urnar greinilega. Ekki fór milli
mála, að koma þurfti í veg fyrir all-
ar beygingar í eldhúsi. En úr öllu
þessu gat hann bætt og hann rissaði
og reiknaði í ákafa. Og loks var því
lokið: úr mælingum hans og athug-
unum reis fullkomið eldhús á papp-
írnum.
Einmitt um þessar mundir las
hann í dagblaði, að þýzkur sölu-
stjóri eldhúsinnréttinga væri stadd-
ur á Islandi. Haft var eftir honum,
að hann væri mjög ánægður með
viðskiptin við Islendinga - þeir
væru óvenjunæmir á gildi eldhúsa.
Margar hugmyndir Islendinga í
þessum efnum væru svo viturlegar,
að fyrirtækið hugleiddi í alvöru að
koma þeim á framfæri á alþjóða-
markaði.
A alþjóðamarkaði! Þama opnuð-
ust fleiri gáttir en hann hafði
nokkum tíma þorað að vona. Það
var sem nýr kraftur streymdi um
hann allan; sköpunargleðin og
barnsleg tilhlökkun runnu saman í
eitt, og í kjölfarið: undarleg tilfinn-
ing, sem í fyrstu vakti honum óróa,
af því að hann kannaðist ekki við
hana. Einhvem veginn minnti hún
hann á rigningu og blaktandi þjóð-
fána.... hann hnyklaði brýmar ....
hafði hann ekki fundið eitthvað
svipað þessu áður, þegar hann var
unglingur .... jú, áreiðanlega á Þing-
völlum 17. júní fjörutíuogfjögur, þar
sem hann stóð á klöpp. Og nú reisti
hann sig upp í sætinu. Þetta hlaut
að vera þjóðemistilfinning. Fyrir
hans tilstuðlun bærist hróður Is-
lands út um heim. Hann greip sím-
tólið strax og Þjóðverjinn sagði, að
sér væri heiður að, gæti hann orðið
að liði.
Síðar sama dag sátu þeir við borð
hvor gegnt öðmm. Ingólfur skýrði
teikningamar. Hann byrjaði á kart-
öfluskúffunni. Hún átti að vera á
sveif. Undir brúninni á eldhús-
bekknum átti að vera hnappur í
beinu sambandi við sveifina. Þegar
stutt var á hnappinn, opnaðist
skúffan fram og upp. A þann hátt
losnaði húsmóðirin við að beygja
síg.
Mein Gott! sagði Þjóðverjinn.
Svipaður útbúnaður á að vera á
þurrmetishjólinu, sagði Ingólfur.
Þetta var hjól með spöðum. Milli
spaðanna áttu að vera lokuð hólf
fyrir þumneti. Hjólið átti að snúast
inni í eldhúsbekknum og hvert hólf
ojmast upp, þegar á þyrfti að halda.
A veggnmn fyrir ofan átti að vera
sjálflýsandi mæliborð með hnöpp-
um. Þegar stutt var á vissan hnapp,
kom hveitihólfið upp; þegar stutt
var á annan, kom sykurhólfið upp.
Rúsínurnar áttu hnapp og hafra-
grjónin annan. Einnig hér losnaði
húsmóðirin við að beygja sig eða
eyða tíma í að gramsa í skápum og
skúffum eftir réttri vöm.
Mein Gott!
Og hrærivélin á að vera innbyggð
í vegginn. Spaðarnir eiga að koma
út úr veggnum eins og krani. Það
sparai- pláss.
Mein Gott!
Skálinni á að koma fyrir á færi-
bandi þannig að hún komi til hús-
móðurinnar hvar sem hún er stödd í
eldhúsinu. Það sparar skref.
Mein Gott! sagði Þjóðverjinn.
Þannig athuguðu þeir sameigin-
lega hvern lið teikninganna. Ingólf-
ur gleymdi stað og stund og Þjóð-
verjinn fékk engan kvöldverð.
Undir miðnætti var þó eldhúsið
nokkurn veginn fullrætt og talið
barst að hurðum. Strangt tekið
komu þær Þjóðverjanum ekki við,
en samræmi í viðartegundum var
þó nauðsynlegt atriði eins og
Ingólfur benti á. Þjóðverjinn
spurði, hvort væri ekki rétt að
sleppa öllum þröskuldum.
Þröskuldum?
Já, ég hélt....
Hvað hélduð þér?
Eg hélt.... Eg hélt að konan yðar
væri fötluð.
Ingólfur stóð upp og tók þegjandi
saman teikningar sínar. Hér þurfti
ekki að eyða fleiri orðum. Hann
fékk íslenzkan trésmið til að vinna
verkið. Vissulega var það ekki lak-
ari smíð, en samt fann hann til von-
brigða, líkt og hefði snögglega verið
hrifsaður úr höndum hans gómsæt-
ur biti, sem hann var í þann veginn
að bera að munni sér.
Ingólfur vakti yfir smíðinni eins
og móðir yfir sjúku barni. Hann
fengi ekki afborið mistök. En þegar
eldhúsið í nýja húsinu var fullgert
og hann sá, að allt var fullkomnað,
stóð hann nokkra stund á eldhús-
gólfinu með lokuð augu. Hann hafði
svo lengi spennt krafta sína til hins
ýtrasta, að nú, er hann gat loks
slakað á, færðist yfir hann þægileg-
ur dofi. Þessu var lokið.
Fyrstu dagana lá við, að hann
hrekti konu sína út úr eldhúsinu.
Hann naut þess óumræðilega að
vera þar sjálfur, en jafnframt var
eins og djúp, sálræn tregða héldi
honum föstum á eldhúsgólfinu;
hann hafði óljósan grun um, að ut-
an þess biði ekkert nema tómið.
Stigi hann út fyrir eldhúsþröskuld-
inn, hvað var þá eftir? Gæti hann
nokkurn tíma skapað framar? Var
nokkuð eftir til að skapa? Hann var
hræddur og þess vegna þvældist
hann fyrir í eldhúsinu. En hann
hafði augun hjá sér og hvað eftir
annað stóð hann konu sína að því
að beygja sig niður og opna kart-
öfluskúffuna með handafli.
Hnappurinn, áminnti hann. Ýttu
á hnappinn.
Þá reisti hún sig upp aftur og ýtti
á hnappinn. Hún bað afsökunar og
sagði að þetta væri hugsunarleysi,
gamall vani. Þetta mundi lagast. En
það lagaðist ekki. Og dag nokkurn
missti hann þolinmæðina. Hann
öskraði á konu sína:
Hnappurinn, manneskja! Er þér
gersamlega fyrirmunað að læra?
Þá settist konan niður og grét.
Tárin slettust út um stál og plast og
mæliborð; þau runnu í taumum nið-
ur gljáandi harðvið. Viðurstyggi-
legri ósóma hafði hann aldrei séð.
Og þar sem hann stóð í vanmáttugri
reiði og horfði á konuna gráta, fór
skyndilega eitthvað að gerast innra
með honum, eitthvað sem braut sér
leið upp í höfuð. Líkaminn stirðnaði.
Augun stöðnuðu. Alger, gagntak-
andi hrifning hafði hann á valdi
sínu. Hugmynd var að fæðast. Hann
ætti að fá sér nýja konu í þetta eld-
hús.
Hvernig kíghóstinn hagar sjer
eftir JÓN HJ.
SIGURÐSSON
1927
Mönnum verður tíðrætt um kíghóstann og
kíghóstavarnir um þessar mundir og er
það að vonum, þar sem sjúkdómurinn er
svo langvinnur, hvimleiður og hættulegur,
einkum ungbörnum og veikluðum.
Nokkurs misskilnings finnst mjer verða
vart í þessum umræðum og vildi jeg því
segja nokkur orð um kíghóstann. Kíghósti
er einn af þeim sjúkdómum, sem allra erf-
iðast er að verjast og ber margt til, og er
þetta hið helsta: •
1) Sjúkdómurinn er mjög smitandi þótt
ekki jafnist hann í þessu efni við inflúensu
og mislinga.
2) Meðgöngutími veikinnar 1-2 vikur
(tíminn frá sjúklingur smitast þar til fyrstu
sjúkdómseinkenni koma fram) síðan byrjar
kíghósti alveg eins og algengt kvef og
stendur svo 1-2 vikur, síðast á þessu stigi
fer hóstinn að verða harður, koma í kviðum
og börnin að fá sog og uppköst.
En einmitt á þessu stigi er veikin mest
smitandi. Fyrstu 4 vikurnar er kíghósti
áreiðanlega mest smitandi, en svo dregur
úr smitunarhættunni og má ætla að smit-
unarhættan sje úti 6 vikum frá byrjun
veikinnar jafnvel þó sjúklingur oft hafi
soghósta lengur.
Meðan að veikin hagar sjer sem vana-
legt kvef, er oftast mjög erfitt að þekkja
veikina frá algengu kvefi, inflúensu,
lungnakvillum og fleiri sjúkdómum; er því
augljóst að þetta gerir allar sóttvarnir afar
erfiðar.
3) Fjöldi fullorðins fólks hefir ekki haft
kíghósta, eða veit ekki hvort það hefir haft
hann. Fullorðið fólk með kíghósta fær
sjaldan sog og sjaldan uppköst eftir hósta-
kviðurnar, hjá þessu fólki lýsir sóttin sjer
aðallega sem harður þur, langvinnur hósti,
oftast þó í kviðum, stundum sem vanalegur
harður kvefhósti. Sjúklingarnir eru bæði
ról- og vinnufærir. Það er einmitt þetta
fullorðna fólk, sem er erfiðast viðfangs og
hættir mest til að breiða veikina út, oft
leitar það ekki læknis og þótt svo sje, ber
læknirinn ekki kensl á veikina, nema þegar
faraldur er kominn á stað og þá oftast of
seint. Enda hefir það komið greinilega í
ljós núna, að það er eldra fólkið sem breitt
hefir út veikina.
4) Þar sem sjúkdómurinn þekkist svona
seint (vanalega 4 vikur eftir smitun) með
vissu; muna sjúklingarnir oftsinnis ekki
eftir því á hvaða heimili þeir hafa komið
eða við hverja þeir hafa haft mök og næst
því sjaldnast í þá, sem hafa orðið fyrir
smitun.
5) Sjúkdómurinn er oftast mjög lang-
vinnur og faraldrið varir lengi, má búast
við, að kíghóstinn, sem nú er að byrja,
verði hjer %-1 ár. Lokun á skólum, hindr-
anir á samgöngum í svo langan tíma því
óyndisúrræði.
Af þessu sjest greinilega að erfiðleikar
við að stöðva til fulls kíghóstafaraldur eru
margir og miklir, enda fer vanalega svo að
kíghósti breiðist út ef hann kemst hingað
til lands.
Langhættulegust er veikin bömum fram
til þriggja ára og kirtlaveikum eða berkla-
veikum börnum og ætti því fyrst og fremst
að hugsa til þess að verja þau. Einasta ráð-
ið til þess verður, að einangra þessi börn
og láta aðeins fólk, sem hefir haft kíghósta,
koma inn til þeirra. Þetta er auðvitað afar-
erfitt í framkvæmd vegna tímalengdar far-
aldursins og vegna þess að húskynni al-
mennings leyfa ekki slíka einangrun. Til
þess að draga úr þeirri hættu, að fjölmörg
börn veikist á stuttum tíma geta foreldrar
haldið börnum þeim, sem ekki hafa fengið
kíghósta, frá öllum mannsafnaði og að því
miða reglur þær, sem heilbrigðisstjórnin
hefir gefið út nýlega. Almennt er álitið að
veikin berist ekki með hlutum eða fólki,
sem hefir haft kíghósta, sótthreinsun er
því óþörf eftir sjúkdóminn.