Morgunblaðið - 03.01.2000, Blaðsíða 54

54 MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000
1913 jMnrpmMafoilt 2000
Sumarvinna
eftir HELGA
PJETURS
1915
Sumir virðast meta ritgerðir eftir
því, hvort þær standa í blöðum,
tímaritum eða bókum. Jeg met þær
eftir því, af hve mikilli þekkingu,
list og góðgirnd þær eru ritaðar.
1
Ferðalagi mínu í sum-
ar geri jeg ekki mik-
ið úr. Lengst af hjelt
jeg kyrru fyrir hjá
kunningjafólki mínu
og athugaði ýmis-
legt, meðal annars hvílíkir íþrótta-
menn sumir íslendingar eru við
heyskap. Og stundum horfði jeg á
skýin, en stundum á jörðina, líkt og
Þormóður forðum, og var annars
að safna efni í ýmsar ritgerðir,
helst heimspekilegs efnis, (því að
jeg er, eins og jeg veit ekki, hvort
er til nokkurs að segja íslending-
um, þó nokkurt brot úr heimspek-
ingi og rithöfundi. Hefi jeg verið
þar við dag og nótt, að læra tökin á
að beita þessu máli, sem mjer finst
meira um en hvert annara).
Jeg horfði á dimmblá vesturfjöll-
in við gyltan kvöldhimin, og fann til
þess, hversu fagurt getur verið á
landi hjer, og verður þó ennþá
fegra, þegar þær samgöngubætur
hafa orðið og landbætur og mann-
bætur, að hallir með fomgöfgum
göflum rísa þar upp víða, er áður
voru moldarkofamir, sem hafa farið
með svo mikið af atgervi vom.
2
Nokkru af tímanum varði jeg til
jarðfræðisathugana. Jeg var m.a.
að athuga, hver áhrif fannir hafa á
landslag. Nivalgeologi kalla jeg
það. Eru mjer ókunnar útlendar
ritgerðir um það efni; en jeg sje
vel, að þess konar athuganh' geta
orðið næsta fróðlegar, þegar rann-
saka skal loftlagsbreytingar. Og
ferð dálitla fór jeg, - og með mjer
kunningi minn, Jón Eiríksson frá
Skeið-Háholti, fóstursonur þeirra
góðu hjóna þar, Bjarna og Guð-
laugar - til að skoða enn Heklu og
það eldsvæði. Lærði jeg betur að
skilja vöxt Heklu en áður; sprung-
urnar virðast koma þar saman í
stjörnu undir, og því er þar aðal-
gosstaður. Og hætt er við, að glóðin
leiti þar á enn, þó að það verði
varla í bráð. Gosin 1913 eru auka-
gos, tappinn í Heklusprangunum
líklega orðinn svo mikill og sterkur,
að þar er erfitt til útrásar. Slík
aukagos hafa áður verið á þessu
eldsvæði, og eitt rjett hjá
gossprangunni á norður-eidstöðv-
unum frá 1913. Rauk þar sumstað-
ar enn, en ekki hefir þar gosið síð-
an. Ekki heldur á suður-eldstöðv-
unum, sem við komum líka á. Kom
þar yfir okkur þoka nokkuð til
baga. Heldur ferlegt þykir ferða-
manninum og óvistlegt kringum
Heklu sumstaðar, þegar þokan
færist yfir og rökkva tekur. Væri
það efni fyrir skáld að skrifa um
slíkt, en ekki fyrir mig. Mitt hlut-
verk er nokkuð annað: umfram alt
að fá ykkur til að skilja sitthvað
betur og taka betur eftir. „Jafnan
hlýtur ilt af athugaleysinu,“ sagði
Grettir, og það er víst um það, að
margt mundi batna á landi hjer við
aukna athugasemi. Og nær er mjer
að halda, að hjer á landi væri t.d.
mun minna um drepsótt, sem nefnd
er lungnabólga, - og hefir líklega
ekki verið nefnd á þingi í sumar -
ef athugasemin væri nokkra meiri.
Og íhugasemin. En verulega vel
íhugað verður ekki, nema á góðum
athugunargrandvelli.
3
Sumarvinnu hefi jeg nefnt grein
þessa einmitt af því, að ýmsir
munu telja ekki vinnu það, sem jeg
hefi talsvert ástundað í sumar. En
það er að reyna að glöggva mig á
einu og öðru með eftirtekt og íhug-
un. Jeg hefi talsvert fengist við að
hugsa, og jeg held, að það sje of lít-
ið unnið einmitt af þess konar
vinnu á landi hjer. Hygg jeg það
eigi drjúgan þátt í því, að þó að
ættin sje afbragð og jarðvegurinn
á nægilega stórum svæðum víst
frábær, býr hér ennþá þjóð í
órækt, í landi, sem er í órækt enn-
þá að mestu. Virðingu fyrir líkam-
legri vinnu skortir mig ékki og því
þoli, sem hefir verið hjer sýnt við
líkamlega áreynslu. Og hefði ávöxt-
urinn af því orðið miklu meiri, hefði
ekki skort svo skiining á ýmsu því,
sem skiija þarf til þess, að breytt
sje meginstefnu til batnaðar. Og
býst jeg við, að erfitt verði um slík-
ar stefnubreytingar hjá þjóð, þar
sem nokkurs konar refsing liggur
við því að hafa það takmark í iífinu,
ekki að vera t.d. embættismaður
eða verða ríkur, heldur að bæta vit
sitt og auka skilning sinn. Vacare
bonæ menti kallaði spekingurinn
Seneca þess konar lífsstefnu, og án
þess að svo sje stefnt af einhverj-
um, getur ekkert þjóðfjelag vel
stefnt. En enginn getur tekið þá
stefnu, sem ekki hefir þorað að
reyna mikið bæði á sál og líkama.
Harmsaga Kennedyanna
19 6 0 9 John Fitzgerald Kenn-
edy var kjörinn forseti Bandaríkj-
anna, fyrstur kaþólikka, og féll
fyrir hendi morðingja í Dallas
þremur árum síðar, 22. nóvem-
ber 1963. Myndin var tekin af
forsetanum fljótiega eftir að
hann kom til starfa í Hvíta hús-
inu og hefur þótt táknræn fyrir
það hve starf forseta Bandaríkj-
anna er í raun einmanalegt.
Kennedy var fyrsti kaþólikkinn
sem náði kjöri í embættið. Saga
Kennedy-fjölskyldunnar, sem
stundum hefur verið kölluð „kon-
ungsfjölskylda Bandaríkjanna",
er mörgum kunn. Frægðarljómi
hefur feikið um meðlimi hennar
aftur í ættir og frásagnir af gleði,
glaumi, framagirni, afrekum,
glæsileika, mannúð, brostnum
vonum, peningaveldi fjölskyld-
unnar og hneykslismálum henni
tengdum hafa orðið tilefni bóka-
skrifa og greina sem prýtt hafa
forsíður blaða og tímarita um
heim allan.
Skilningsraun
Vknur er jeg að vera
misskilinn, og hygg
jafnvel, að jeg muni
vera einn af misskild-
ustu mönnum á þess-
ari jörð. Samt kom
mjer dálítið á óvart, að smágrein
mín um íslensk kol um daginn
skyldi geta orðið skiiin svo sem jeg
væri að niðra Eggerti Ólafssyni og
Jónasi Hallgrímssyni fyrir að hafa
ekki fundið þessi þykku kolalög,
sem jeg hygg sjeu ekki til hjer á
landi. Jarðfræðingar hafa aldrei
fundið slík, en stundum aðrir. Eins
og t.a.m. á Skarðsströndinni 1908.
Skoðaði jeg það, og reyndist kola-
lagið þá ekki fet á þykt. Því síður
sem menn kunna til við einhverjar
rannsóknir, því hættara er þeim við
að finna það, sem er ekki, og sjást
yfír það, sem er. Minna ráða hefir
ekki verið leitað um þessi kolalög,
og skoða jeg það sem nokkurs kon-
ar kurteisi, að menn era ekki að
ómaka mig með því, sem líklega
mun ekki reynast betur en aðrar
kolanámur íslenskar. En jeg hafði
ekki ætlað mjer að ferðast um
Vestfirði fyrst um sinn. Hafði jeg
hugsað mjer að meta aðra lands-
hluta meh-, þegar jeg held áfram
rannsóknum mínum. Hefi jeg lítið
gert að jarðfræðirannsóknum nú í
nokkur ár, en þó altaf nokkuð. Er
það ærin ástæða til, að fjárhlutur
hefir verið lítill, þó að annað hafi
nokkru um valdið. Er það eitt, að
þreytuveikindi þau, sem bagað hafa
mig síðan í Grænlandsferð minni
1897, ágerðust aftur 1913, eins og
jeg hefi getið um einhverstaðar.
Annað er það, að mjer hefir fengist
um hríð rannsóknarefni annað, sem
mjer er mög mikili hugur á að
vinna að, og að vísu er, að eigi litlu
leyti, nátengt jarðfræði og dýra-
fræði. Þykist jeg enn hafa sýnt,
þrátt fyrir nokkra lömun, sem jeg
mun sigra, ef ástæður ieyfa, að það
var rjett stefna, sem jeg tók þegar
jeg á barnsaldri ásetti mjer að
verða vísindamaður. Hefir mjer í
þeim efnum orðið mikið ágengt, þar
sem mest á ríður, en það er að finna
sannleik og áttina til sannleiks. Um
viðui'kenningu, virðingar og tekjur
hefii' aftur minna áunnist, enda hef-
ir slíkt fyrir mjer jafnan verið
aukaatriði. Veit jeg það vel, að hver
sá, sem metur annað meir en að
leita sannleikans, finnur aldrei hinn
besta sannleik. En það er rót allra
rjettra framfara, að menn glöggvi
sig betur á tilverunni en áðui'. Þetta
vita menn ekki nógu vel, nje hafa
vitað, eins og glögt má sjá af sögu
vísindanna. Aldrei hafa menn skilið,
í hvaða höfðum vaxtarbroddur
mannlegrar hugsunar var eða gat
verið. Aldrei hafa menn áttað sig á
því, hvað þeim reið á að vera þeim
samtaka, sem fóru af almannaleið,
til þess að finna aðra betri. Gekk
því sú leit miklu ver en annars
mundi orðið hafa. Því það er ilt að
vera einn síns liðs. Saga vísindanna,
rjett rituð, verður að miklu leyti
sagan um það, hvernig þeir, sem
best gátu séð og lengst og skarpast
skilið, lömuðust fyrir annara skort
á skilningi og velvild, jafnvel þegar
ekki var fai'ið með þá eins og vit-
firringa og glæpamenn, eins og oft
hefir átt sjer stað. Væri margt bet-
ur en er, ef menn vissu, að sjer vill
sá er illa, og að það ilt, sem menn
gera öðrum, gera þeir sinni eigin
framtíð.
Er hjer nú enn nokkur skilnings-
í-aun fyrir lesendur mína, og sjer-
staklega þá, sem halda, að það sje
einkenni á minni hugsun, aðhún sje
raglaðri eða síður „samhangandi“
en annara manna, eða eintaka af
tegundinni Stupidus.
Á að flytja Reykjavíkurflugvöll?
FRÉTT AFRÁSÖGN
i'957
Umræður um framtíð hans á
fundi í Verði í fyrrakvöld
í Morgunblaðinu í gær var sagt frá fundi
Varðarfélagsins í fyrrakvöld, þar sem m.a. var
rætt um skipulagsmál Reykjavíkur. Taldi
nefndin að stækka þyrfti miðbæinn, og var í
gær nokkuð sagt frá ummælum Gísla Hall-
dórssonar verkfræðings um það atriði.
Gísli vék síðan sérstaklega að Reykjavíkur-
flugvelli, sem nú er staðsettur á því svæði er
skipulagsmáianefnd Varðai' telur að nota eigi
iyrh' ný miðbæjarhverfi. Gísli sagði m.a.:
Þó að ekki stæði til að nota flugvallarsvæð-
ið á þann hátt er nefndin telur rétt, bendir allt
til þess að nauðsynlegt verði að flytja völlinn
buitu innan tíðar.
Brautir ekki fullnægjandi
Til þess liggja margar ástæður og skulu
hér nokkrar þeirra nefndar:
Flugbrautimar eru ekki nógu langar fyrir
nýtízku flugvélar, og erfitt að lengja þær.
Brautirnar þyrftu að vera 2500-3000 m, og
með auknum flug- og iendingai'hraða þarf
lengri brautir, og frekari takmarkanir á
mannvirkjagerð í nágrenni vallarins.
Öskjuhlíðin annars vegar og bygging í mið-
bænum hins vegar era nú þegar nokkur
þrándur í götu fiugsins, og hefur flugmála-
stjóri óskað eftir þvi, að ljósastaurar við Hr-
ingbraut verði iækkaðir niður í 3 m. Skv. því
er ekki óhugsandi, að árekstur gæti orðið milli
flugvélar og vörabifreiðar með háfermi, sem
ekur eftir Hringbrautinni. Talað hefur verið
um, að nýjar flugvéiategundir muni gera iang-
ar flugbrautir ónauðsynlegar, en verði svo,
mun þess langt að bíða.
Hávaðí frá flugvélum
Eftir því sem flugsamgöngur aukast verður
æ meira ónæði af skarkaia frá flugvélahreyfl-
um. I Svíþjóð er talið, að hávaði frá þrýsti-
loftsvélum geri óbyggilegt 13 km langt og 2,5
km breitt svæði, þar sem flugvellir fyrir þær
era. Getur hávaði frá flugvélum beinlínis vald-
ið heilsutjóni, og ætti það eitt að vera nægileg
röksemd fyrir brottflutningi flugvallarins.
Kostnaður af flutningi vallarins
Það sem fyrst og fremst er talið mæla gegn
brottflutningi flugvallarins, er kostnaðurinn,
en einnig má segja, að þægindi séu að því að
geta flogið beint úr miðhluta borgarinnar.
Kostnaðarröksemdin fær ekki staðizt, ef
betur er að gáð. Kostnaður við að byggja nýj-
an flugvöll myndi verða um 200 millj. kr„ og
til að fá þá upphæð þyrfti að selja hvern fer-
metra lóða á svæðinu á 66 kr. Raunverulega
er verðmæti þeirra þó mikium mun meira.
Aætlað hefur verið, að byggingar í hinum
nýja miðbæ verði að verðmæti 4-5 milijarðar
króna, eða 20-25 sinnum verðmeiri en völlur-
inn.
Staðsetning nýs vallar
Sú röksemd, að þægindi séu að því að stutt
sé til flugvallarins, á vissulega nokkum rétt á
sér. Er því þýðingarmiidð að finna nýjum
Reykjavíkurflugvelli heppilegan stað og
tryggja góðar samgöngur milli bæjarins og
vallarins.
Þeir staðir, sem helzt munu taldir koma til
greina, era Alftanes og Kapelluhraun, en
Keflavíkurflugvöllur gæti líka hugsazt sem
framtíðarflugvöllur fyrir Reykjavík. Það yrði
þó því aðeins, að lögð yrði tvöföld hraðbraut á
milli höfuðstaðarins og flugvallarins, svo að
fara mætti leiðina á 'A klst.
Má í-aunar segja, að slík bx-aut hljóti að
koma hvort sem er vegna nauðsynjar að bæta
samgöngur milli Reykjavíkur og Hafnarfjarð-
ar og útgerðarbæjanna á Suðurnesjum.
Sterkasta röksemdin gegn því að nota
Keflavíkurflugvöllinn fyi'ir Reykjavík er
sennilega sú, að veðurskilyrði era oft verri
þar en nær höfuðborginni, sagði Gísli að lok-
um í þessum kafla ræðu sinnar.
Notkun Keflavíkurflugvallar
Valdimar Kristinsson, næsti framsögumað-
ur skipulagsmálanefndar, ræddi einnig um
þann möguleika að nota Keflavíkurflugvöll í
stað Reykjavíkurflugvallar, eftir að þangað
hefur verið lögð hraðbraut, en varaflugvöllur
frekar byggður á Suðurlandsundirlendi, enda
væri mefri munur á veðui'skilyrðum þar og í
Keflavík heldur en í Keflavík og Reykjavík.
Mætti vafalaust finna stað, þar sem gera
mætti góðan en ódýran varavöll, svipaðan
þeim sem nú er á Sauðárkróki. Taldi Valdi-
mar, að þessi lausn kæmi mjög til greina.
Benti hann m.a. á að akstur til Keflavíkur
myndi sízt taka lengri tíma en ferðir milli
borga og flugvalla taka viða erlendis.
Valdimar Kristinsson taldi ennfremui', að
miða ætti nýjan Reykjavíkurflugvöll við inn-
anlandsflugið eitt ef á annað borð yrði talið
óhjákvæmilegt að byggja hann.
Mikilvægi Reykjavíkurflugvallar
Gunnar Sigurðsson flugvallarstjóri tók til
máls síðar á fundinum og ræddi um íramtíð
Reykjavlkurflugvallar. Hann benti á, að völl-
urirm hefði orðið hin mesta lyftistöng fyrir ís-
lenzk flugmál og myndi duga enn um alllanga
framtíð, m.a. gætu hinar nýju vélar, sem flug-
félögin hefðu nýlega fengið eða myndu fá
bráðlega, athafnað sig þar. Um þróun flugmál-
anna í framtíðinni ríkti óvissa og hefði enn
ekki verið athugað nægilega vel frá sjónarmiði
flugtækninnar, hvaða ráð væra skynsamlegust
varðandi Reykjavíkm’flugvöll. Gunnar benti á,
að kostnaður af byggingu nýs flugvallar væri
mjög mikill og taldi ekki líklegt, að á næstunni
yrði unnt að útvega nauðsynlegt fjármagn.