Morgunblaðið - 03.01.2000, Qupperneq 114

114 MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000
1913 2000
BROT ÚR LOFKVÆÐI
Laurentiusar
Hólabiskups
TIL HALLBERU ABBADISAR Á STAÐ
eftir DAVÍÐ
STEFÁNSSON
1928
Sá guð, sem gaf mjer sýn,
og gleymir engri sál,
hann einn veit örlög mín
og öll mín leyndarmál.
Hann veit, hver öðrum ann,
hver yrkir dægrin löng,
og fyrst skal hylla hann
með hörpuslætti og söng.
Það friðar seka sál
að syngja um hann og þig.
Þá syng jeg sumarmál
og sólskin kringum mig,
þá ljómar loftið blátt,
þá leysir fönn og ís.
Svo heyr minn hörpuslátt,
Hallbera abbadís.
Þú heyrir klukknaklið
og kaþólsk bænaljóð,
og blóðsins bylgjunið,
og brim og fossahljóð.
Þó sorgin signi mig,
jeg sæll til dauðans verð.
Að hugsa um hann og þig
er heilög messugerð.
Margt kvæði, sem jeg kvað,
var kvein úr skriftastól.
Um Ijós jeg blindur bað,
og bros þín kveiktu sól.
Til vegar viltur spyr.
Mjer varð að leita þín.
Jeg kraup við klausturdyr
og kysti sporin þín.
Sú tign að þrá og þjást
með þeim, sem krossinn ber,
sú tign að eiga ást
til alls var gefin þjer.
An þín var trú mín týnd
og tár mín hagl og is.
Þú ljómar kvölum krýnd,
þú krossins abbadís.
Einn gneisti getur brent
hinn gamla Hólastað.
Sje barni á bálið hent,
mun bæn þín frelsa það.
Þann mátt á miskunn þín,
svo mikið er þitt vald.
Þín bæn var blessun mín,
þitt böl mitt lausnargjald.
Þú berð af öllum ein,
ert allra kvenna best.
Þú græðir gömul mein.
Þú gleðst og hryggist mest,
átt trú, sem flytur fjöll
og færir vötn úr stað.
Þjer lúta ljóð þau öll,
sem Laurentius kvað.
Jeg blessa brjóstin þín
og blessun þína fjekk,
og orðsins vígða vín
af vörum þínum drekk.
í þinni sál jeg sá
hinn sumarlanga dag,
sem ljós og angan á,
en ekkert sólarlag.
Hver heilög hugsun þín
er himneskt fórnarbál.
Öll ljóðaljóðin mín
fá líf frá þinni sál.
Sjá, dýrlingsskarti skreytt
í skáldsins höll þú býrð.
Mjer er sú vegsemd veitt
að vitna um þína dýrð.
Sá stillir streng sinn hátt,
er stefnu rétta fann.
Sá fær hinn mesta mátt,
sem mest og heitast ann.
Þín ást var endurskírð
í allra sorg og hrygð.
Nú ljómar drottins dýrð
af dauðans beittu sigð.
Á jörð, á himna og höf
er heilög speki skráð.
Alt líf er guðleg gjöf,
öll gæfa himnesk náð.
Öll fórn er helg oghá,
hver hönd, sem vinnur, sterk.
Alt, alt, sem augun sjá,
er undur - kraftaverk.
Þeim guði, er gaf mjer sýn,
þjer, góða, milda sál,
skal helguð harpa mín
og hjartans dýrðarmál.
Þjer flyt jeg þakkargjörð
uns þögn á vörum frýs.
Heill þjer á himni og jörð,
Hallbera abbadís.

Magnús Leópoldsson löggiltur fasteignasali
Alhliða fasteignasala, íbúðarhúsnæði, atvinnuhúsnæði, bújarðir og sumarhús
Stutt lýsing
á meðferð
brunasára
eftir ÓFEIG
ÓFEIGSSON
19 7 9
Athugið: Eftir því sem bruninn
er látinn halda lengur áfram því
dýpri verður hann og hættu-
legri.
1. Ef hár eða fatnaður logar,
kæfið eldinn viðstöðulaust með
hverju, sem hendi er næst;
jakka, kápu o.s.frv. eða renn-
bleytingu með. eða í vatni eða
öðrum hættulausum, óeldfimum
vökva (sjór, baðsturtur, baðker,
skurðir við vegi, tjarnir, ár,
snjór). Þó sjálfsagt sé að byrja
kælinguna í hvaða vatni sem er,
hreinu eða óhreinu eftir ástæð-
um á vitaskuld að halda henni
áfram með hreinu vatni, svo
fljótt sem við verður komið. Ef
rennandi vatn er notað (bruna-
slöngur, baðsturtur, vatnskran-
ar) verður að varast of mikinn
þrýsting á vatninu. Hann getur
skemmt hinn brennda vef.
2. Varist að nota ískalt vatn á
ung börn. Þau hræðast það og
verða erfiðari en ella. Fyiir þau
ætti 20-25° að vera heppileg
kæling. Fyrir aðra er best að
nota það hitastig, sem eyðir
best sviðanum, nema rétt í
byrjun, þá hvaða kalt vatn sem
er.
3. Klippið eða skerið brennheit
föt af sjúklingnum eins fljótt og
framast er unnt og losið hann
við þau án þess að draga þau af
honum. Það veldur venjulega
opnum sárum, en um þau á sýk-
ing greiðan aðgang inn í lík-
amann.
4. Ef bruninn er svo mikill að
flytja þurfi sjúklinginn á
sjúkrahús er best að úða
brennda húðina með köldu
vatni á leið í sjúkrahúsið en
hafa loftið heitt í bílnum. Þetta
er gert um alla Danmörku. Þar
er 5 lítra plastbrúsi með köldu
vatni og handúðara í hverjum
einasta sjúkra- og brunabíl í
landinu. Brúsinn er festur inn-
an á vegg bílsins þegar hann er
ekki í notku'n.
5. Smærri bruna er hægt að
lækna á fáeinum klukkustund-
um í heimahúsum.
6. Sjúklingar með meiriháttar
bruna þurfa venjulega að fara á
sjúkrahús ef ekki er læknir til
að annast þá á staðnum. Þó
verður að taka tillit til áhætt-
unnar, sem langur og erfiður
flutningur getur haft í för með
sér fyrir þann sjúka. Þegar á
sjúkrahúsið er komið er haldið
áfram með kælingu í Danmörku
og ýmsum öðrum löndum eftir
því hvaða læknar eiga í hlut.
7. Það er ekki aðeins heimsku-
legt heldur hættulegt að rjúka
með brennandi mann beina leið
til læknis eða á sjúkrahús áður
en bruninn hefur verið kældur
nógu vel til þess að ailur ofhiti
fari úr holdinu, en það tekur
a.m.k. margar mínútur í
styttsta lagi. Ég er ekki í
nokkrum vafa um að þetta at-
riði getur skipt sköpum ef um
mjög útbreiddan bruna er að
ræða.
Ef slysið á sér stað langt frá
mannabyggðum (í tjaldi o.s.frv.)
þá á að veita sjúklingnum alla
þá þjónustu á staðnum, sem
unnt er. Halda áfram viðstöðu-
lausri kælingu, aldrei skemur
en ‘/2-tíma við smæstu bruna og
allt upp í sólarhring ef ætla má
að bruninn sé djúpur; dúða
óbrenndu partana í hlý föt og
hafa eins heitt og þægifegast er
fyrir sjúklinginn. Þó má hann
ekki svitna. Ef honum fmnst
vatnið of kalt og ef hann fær
minnsta hroll þarf að hækka
hitastig þess þar til honum líður
vel. Gefið honum sæmilega heit-
ar, nærandi súpur, en ekki
áfengi eða örfandi lyf. Gefið all-
an drykk og næringu í smáum
en tíðum skömmtum svo sjúk-
lingurinn missi ekki lystina eða
verði óglatt.
Fyrstu sólarhringana eftir
meiriháttar bruna þarf alla þá
umönnun og nærgætni, sem
hægt er að veita (gjörgæsla á
sjúkrahúsum).
8. Setjið ekki umbúðir á brun-
ann nema alveg nauðsynlegt sé.
Það veldur venjulega miklum
óþægindum (sviða, kláða), stór-
eykur öndun, súrefnisþörf og
efnaskipti hinna veikluðu
fruma, sem auðveldlega getur
leitt til dauða þeirra. Þetta er í
algjöm mótsetningu við vatns-
kælingu, sem dregur úr starf-
semi frumunnar svo hún hefur
miklu meiri möguleika á að ná
sér.
9. Opnið ekki brunablöðrur.
Þær koma í veg fyrir að blóð-
vatnið (plasma) geti runnið
óhindrað út úr líkamanum og
eins að sýklar geti borist inn í
hann. Við útbreiddan bruna
getur líkaminn misst 10-12
lítra af plasma fyrsta sólar-
hringinn. Plasmaið inniheldur
næstum öll efni blóðsins nema
blóðflögur og blóðfrumur. Það
liggur því í augum uppi hversu
afdrifarík þessi blóðtaka getur
orðið fyrir heilsu og líf sjúk-
lingsins.
10. Forðið þeim slasaða frá
öllu hnjaski eins og frekast
verður við komið. Berið ekki
áburð, smyrsl eða annað á
brunann.
11. Ráðleggingar um kælingu.
Það er vandalaust að kæla
hendur og fætur í plastfötu eða
bala (plast er betra en málmur)
og bæta köldu í eftir þörfum.
Eins er best að kæla neðri
hluta líkamans sitjandi í baði.
Þó þreytist sjúklingurinn fljótt
sitjandi flötum beinum. Það
verður því að gera allt til að
styðja við efri hluta líkamans
og eins að setja eitthvað undir
hnésbæturnar.
Ef andlitið eitt er brennt er
best að hafa það stöðugt í vatni
nema rétt á meðan maðurinn
dregur andann. Þetta er þó
ekki hægt við smábörn. Þá er
best að tveir haldi barninu upp
í loft með höfuð þess hangandi
það mikið niður að ekki blotni
klæði á hálsi og brjósti, ausa
svo mátulega hlýju vatni (ca.
20-25°) úr könnu úr bala á and-
lit og augu þess, þannig að
hægur, stöðugur straumur
renni yfir andlitið. Varast
verður að vatnið fari í nasir og
munn. Reynið að síbleyta
þessa staði með mjúkri rýju.
Eg hef reynt þetta og það
tekst vel. Barnið sættir sig
furðu fljótt við meðferðina. Ef
háls, brjóst eða bak er brennt
má nota sömu aðferðina á sjúk-
lingnum liggjandi.
12. Gefið sjúklingnum vítamín-
ríka og eggjahvítuauðuga fæðu
og stóra skammta af C-
vítamíni oft á dag. Við það gróa
sárin fyrr en ella.